مسجد محمد علی (Mosque of Muhammad Ali) که به نام مسجد الاباستر (Alabaster Mosque) نیز شهرت دارد، در بالای ارگ صلاح‌الدین (Citadel of Saladin) و مشرف به پایتخت مصر یعنی شهر قاهره قرار دارد. این ارگ استحکاماتی اسلامی به شمار می‌رود که در دوران قرون وسطی و به عنوان محل دولت مصر و خانه حاکمان ساخته شده است. این ارگ در قرن سیزدهم میلادی ساخته شده و برای بیش از ۷۰۰ سال است که پابرجا باقی مانده و امروزه نیز به عنوان میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است.
مسجد محمد علی یکی از جاهای دیدنی این ارگ به شمار می‌رود و از جمله اولین جاهایی است که به هنگام ورود به شهر قاهره خودنمایی می‌کند. از سوی دیگر، موقعیت مرتفع مسجد و همچنین معماری خیره‌کننده و برجسته آن نیز سبب شده تا این بنا به عنوان یکی از مشهورترین و شناخته‌شده‌ترین سازه‌های اسلامی در شهر قاهره شهرت پیدا کند.
تاریخچه مسجد محمد علی
این مسجد پروژه شخصی محمد علی پاشا، فرماندار امپراتوری عثمانی بود که از سال ۱۸۰۵ تا ۱۸۴۸ میلادی بر مصر حکمرانی می‌کرد. او در نهایت علیه سلطان عثمانی شورش کرد و از همین رو، از او به عنوان بنیان‌گذار مصر مدرن نیز یاد می‌شود. او این مسجد را در سال ۱۸۳۰ میلادی به یادبود بزرگترین پسرش به نام توسان پاشا ساخت، پسری که در سال ۱۸۱۶ میلادی بر اساس طاعون از دنیا رفته بود.
محمد علی پاشا برای اینکه فضای کافی برای ساخت مسجد در داخل ارگ ایجاد شود، دستور داد تا بقایای به جامانده از کاخ‌های ماملوک را پاکسازی کنند. او با این کار، با یک تیر دو هدف زده است و علاوه بر بدست آوردن فضای کافی، میراث سلطان‌های قبلی ماملوک را از بین برده است.
به دلیل اندازه بسیار بزرگ مسجد، ساخت آن نزدیک به ۱۸ سال به طول انجامید. این مسجد تا نیمه اول قرن نوزدهم میلادی به عنوان بزرگترین مسجد قاهره شناخته می‌شد. معماری به نام یوسف بوشناک که از ترکیه به مصر آورده شده بود، مسئولیت ساخت این مسجد بر اساس طراحی‌ای از روی مسجد آبی استانبول را برعهده داشته است. محمد علی پاشا خودش یک سلطان عثمانی بوده و تلاش داشته تا قاهره را به رقیبی برای استانبول تبدیل کند، از همین رو، این مسجد را به تقلید از مسجد ایاصوفیه ساخته است.
نکته دیگر آن بود که این سبک معماری برای آن دسته از مساجدی استفاده می‌شد که به اجازه سلطان عثمانی ساخته می‌شدند اما مسجد محمد علی اینگونه نبوده و در حقیقت، پیام سرکشی محمد علی پاشا را مخابره می‌کرده است. از سوی دیگر، با وجود اینکه محمد علی پاشا قصد داشته مصر را از دیگر بخش‌های امپراتوری عثمانی مستقل کند اما این مسجد را با سبک عثمانی ساخته که با این نیت او تناقض داشته است.
در سال ۱۸۵۷ میلادی، جسد محمد علی پاشا از مقبره خانوادگی‌اش در قبرستان قاهره خارج و درون مقبره‌ای مرمرین در داخل مسجد به خاک سپرده شد. در سال ۱۹۳۱ میلادی، علائمی از خرابی در گنبد مرکزی مسجد دیده شد و همین نیز سبب گشت تا حاکم وقت یعنی پادشاه فوآد دستور بازسازی کامل این مسجد را صادر کند.
بخش‌های مسجد محمد علی
از بیرون که به مسجد محمد علی نگاه کنید، شاهد چشم‌اندازی برجسته و چشم‌گیر هستید که گنبد مرکزی آن در ارتفاع ۱۷۰ فوتی قرار گرفته است. پیرامون آن را نیز چهار گنبد کوچک‌تر و چهار گنبد نیم‌دایره فرا گرفته‌اند که در کنار آن‌ها نیز دو مناره زیبا با ارتفاع ۲۷۵ فوت سر به آسمان بلند کرده‌اند.
این سازه به دو بخش اصلی تقسیم می‌شود که شامل مسجد و نمازخانه در شرق و صحنی باز در بخش غربی است. مصالح اولیه ساخت مسجد از سنگ آهنگ بوده اما طبقه زیرین مسجد با سنگ مرمر سفید یا آلاباستر تا ارتفاع ۳۳ فوتی کاشی‌کاری شده‌اند و به همین دلیل است که به آن، مسجد آلاباستر نیز گفته می‌شود.
حیاط مسجد را طاق‌های ستون‌دار فرا گرفته‌اند و در میانه گذرگاه شمال غربی مسجد نیز یک برج ساعت دیده می‌شود که توسط شاه لویی فیلیپ اول فرانسه به محمد علی پاشا هدیه داده شده است. این هدیه به عنوان تشکر از اهدای ستون هرمی اقصر (Luxor) به فرانسه است که امروزه نیز در میدان کنکورد (Place de la Concorde) پاریس قرار دارد. البته لازم به ذکر است که زمانی که این ساعت به قاهره رسید، خراب شده بود و هرگز نیز تعمیر نشد. در مرکز حیاط نیز فواره هشت ضعلی قرار دارد که سقفی چوبی وگنبدی در بالای آن دیده می‌شود.
زمانی که قدم درون مسجد بگذارید، شاهد فضایی تماشایی و خارق‌العاده خواهید بود که در سقف آن گنبدهای متعدد به چشم میآید. به طور کلی، فضای داخلی مسجد حدود ۴۴۰ فوت مربع مساحت دارد. برجسته‌ترین ویژگی مسجد نیز سقف آن است که با نقاشی‌های پرآذین، منبت‌ها و طلاکاری‌ها بسیار تماشایی شده و نور لوسترهای عظیم را به خوبی بازتاب می‌کند.
این مسجد به طور غیرمعمول دو منبر دارد؛ یکی از این منبرها، منبر اصلی به شمار می‌رود که از چوب طلاکاری‌شده ساخته شده و بنابر شایعات، بزرگترین منبر در مصر محسوب می‌شود. منبر دومی نیز یک منبر مرمرین است که در سال ۱۹۳۹ میلادی توسط شاه فاروق، یکی از نوادگان محمد علی به این مسجد هدیه شده است.
محراب مرمرین مسجد و همچنین مقبره محمد علی پاشا از جمله دیگر بخش‌های مسجد به شمار می‌روند که باید از آن‌ها دیدن کنید. مقبره محمد علی در سمت راست ورودی اصلی قرار گرفته و مرمر سفید و پر از نقوش آن نیز بسیار زیبا به نظر می‌رسد. تماشای مناظر مختلف و افق شهری قاهره از داخل تراس مسجد نیز تجربه‌ای است که حتما باید بدست بیاورید.
