مسجد گوهرشاد مشهد یکی از مهم‌ترین و باارزش‌ترین بناهای تاریخی ایران است که در مجموعه حرم امام رضا (ع) واقع شده است. این مسجد با قدمتی بیش از ۶۰۰ سال، نه تنها به عنوان یک مکان مقدس برای عبادت، بلکه به عنوان یک اثر هنری و معماری برجسته شناخته می‌شود. مسجد گوهرشاد که به دستور بانو گوهرشاد بیگم، همسر شاهرخ تیموری، ساخته شد، نمادی از هنر و فرهنگ دوران تیموری است و نقش مهمی در تاریخ و فرهنگ ایران دارد. در به معرفی تاریخچه ساخت و بخش‌های مختلف این بنا آن می‌پردازیم.
ساخت و راه‌اندازی مسجد گوهرشاد
مسجد گوهرشاد در سال ۸۲۱ هجری قمری به دستور گوهرشاد بیگم، همسر شاهرخ تیموری و به معماری قوام‌الدین شیرازی، ساخته شد. این مسجد در ضلع جنوبی حرم امام رضا (ع) و با استفاده از بهترین مواد و مصالح آن دوران احداث گردید. طراحی معماری آن به سبک معماری اسلامی و ایرانی تیموری انجام شده و شامل یک ایوان اصلی در ضلع شمالی، دو ایوان فرعی در طرفین و گنبدی عظیم است. ایوان مقصوره به عنوان مهم‌ترین بخش مسجد، با کاشی‌کاری‌های بسیار زیبا و خطاطی‌های نفیس تزیین شده است.
این مسجد به عنوان یکی از بزرگ‌ترین و زیباترین مساجد ایران در دوره تیموری شناخته می‌شود. مسجد گوهرشاد با تکیه بر معماری برجسته‌ای که در آن به کار رفته است، نه تنها یک مکان مذهبی، بلکه یک اثر هنری برجسته به شمار می‌آید. استفاده از کاشی‌کاری‌های معرق، مقرنس‌های هنرمندانه و کتیبه‌های نفیس از ویژگی‌های برجسته این بناست. گنبد فیروزه‌ای رنگ مسجد که با کاشی‌های زیبا پوشیده شده، جلوه‌ای خاص به این مجموعه بخشیده است.
طراحی و ساخت این مسجد با توجه به موقعیت خاص آن در جوار حرم امام رضا (ع) از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بود. معماران و هنرمندان آن دوران تمام توان خود را برای خلق بنایی باعظمت و زیبا به کار گرفتند تا این مسجد هم به لحاظ معنوی و هم به لحاظ هنری برای قرن‌ها درخشان بماند. ساخت این مسجد حدود پنج سال به طول انجامید و پس از تکمیل، به عنوان یکی از نمادهای فرهنگ و هنر ایرانی در جهان اسلام شناخته شد. اگر به بازدید از این مسجد زیبا و تاریخی علاقه دارید می‌توانید تور مشهد را رزرو کنید و جذابیت‌ها و معماری با شکوه آن را ز نزدکی مشاهده کنید.
آشنایی با بخش‌های مختلف مسجد گوهرشاد
در ادامه بخش‌های مختلف مسجد گوهرشاد مشهد معرفی می‌شوند.
ایوان مقصوره مسجد گوهرشاد مشهد
ایوان مقصوره به عنوان مهم‌ترین و بزرگ‌ترین ایوان مسجد گوهرشاد، در ضلع جنوبی قرار دارد و ورودی اصلی به شبستان بزرگ مسجد است. این ایوان به دستور گوهرشاد بیگم، با طراحی قوام‌الدین شیرازی و با بهره‌گیری از کاشی‌کاری‌های معرق و مقرنس‌های زیبا ساخته شده است. ایوان مقصوره از دو طرف به ایوان‌های شرقی و غربی متصل می‌شود و دارای یک منبر تاریخی با نام منبر صاحب‌الزمان است که به دلیل جایگاه ویژه‌اش برای خطبه‌های نماز جمعه و مراسم‌های مهم مورد استفاده قرار می‌گیرد.
درون ایوان مقصوره، محراب مسجد با کاشی‌کاری‌های نفیس و خطاطی‌های استادانه قرار دارد که جلوه‌ای خاص به فضای عبادتگاه بخشیده است. همچنین کتیبه‌های قرآنی با خط زیبای ثلث بر روی دیوارهای ایوان قرار گرفته که توسط هنرمندان برجسته عصر تیموری نوشته شده‌اند. این ایوان به دلیل زیبایی و اهمیت تاریخی‌اش، به عنوان یکی از برجسته‌ترین بخش‌های مسجد گوهرشاد شناخته می‌شود.
ایوان ساده مسجد گوهرشاد مشهد
ایوان ساده، در ضلع شمالی مسجد گوهرشاد و روبه‌روی ایوان مقصوره قرار دارد. این ایوان با طراحی نسبتاً ساده‌تری نسبت به دیگر ایوان‌های مسجد، محلی برای ورود به صحن مسجد از طریق ورودی شمالی است. اگرچه ایوان ساده به اندازه ایوان مقصوره پرجزئیات نیست، اما همچنان دارای کاشی‌کاری‌های زیبا و مقرنس‌های هنرمندانه است که نمایی متقارن و هماهنگ با دیگر بخش‌های مسجد ایجاد می‌کند.
این ایوان به دلیل جایگاه مرکزی خود، محوری برای جریان زائران و نمازگزاران به داخل صحن مسجد است. ساختار ساده و استوار ایوان، با دیوارهای ضخیم و طاق‌های بلند، حس آرامش و استواری را به بازدیدکنندگان القا می‌کند. با این حال، این سادگی، از شکوه و زیبایی کلی مسجد گوهرشاد نمی‌کاهد و آن را به یک جزء هماهنگ از این مجموعه بی‌نظیر تبدیل کرده است.
ایوان شرقی مسجد گوهرشاد مشهد
ایوان شرقی مسجد گوهرشاد، در ضلع شرقی صحن مسجد قرار دارد و به عنوان یکی از چهار ایوان اصلی این مجموعه شناخته می‌شود. این ایوان، با نمای کاشی‌کاری شده و نقوش اسلیمی، نمونه‌ای زیبا از هنر تیموری است. ایوان شرقی، به دلیل قرارگیری در نزدیکی مدرسه‌های علمیه و دیگر اماکن مذهبی مرتبط، محل تجمع طلاب و اهل علم بوده است. این ایوان به سایر بخش‌های مسجد از جمله شبستان‌ها و ایوان‌های دیگر راه دارد و به عنوان یکی از ورودی‌های مهم مسجد شناخته می‌شود.
کاشی‌کاری‌های ایوان شرقی با ترکیبی از رنگ‌های فیروزه‌ای و لاجوردی، جلوه‌ای زیبا و چشم‌نواز به این بخش از مسجد بخشیده است. طاق بلند و مقرنس‌های ظریف این ایوان، آن را به یکی از جذاب‌ترین بخش‌های مسجد تبدیل کرده که بسیاری از زائران و بازدیدکنندگان برای مشاهده جزئیات هنری و معماری آن وقت می‌گذارند.
ایوان غربی مسجد گوهرشاد مشهد
ایوان غربی مسجد گوهرشاد، در ضلع غربی صحن قرار دارد و به دلیل نزدیکی به ورودی‌های اصلی مجموعه حرم امام رضا (ع)، یکی از پر ترددترین بخش‌های مسجد است. این ایوان با طراحی معماری مشابه دیگر ایوان‌های مسجد، دارای کاشی‌کاری‌های زیبا و مقرنس‌های پیچیده است. ایوان غربی همچنین به دلیل موقعیت خود، ارتباط مستقیمی با دیگر بخش‌های حرم و شبستان‌ها دارد و به عنوان یکی از مسیرهای اصلی عبور و مرور زائران محسوب می‌شود.
همچنین، ایوان غربی به دلیل نزدیکی به بازارهای اطراف حرم، از گذشته تا امروز، محلی برای تجمع زائران و فروشندگان بوده است. این ایوان با ترکیب هنر و کاربری عملی، به یکی از اجزای حیاتی مسجد گوهرشاد تبدیل شده است که همواره مورد توجه زائران و بازدیدکنندگان قرار دارد.
گنبد و مناره‌های مسجد گوهرشاد مشهد
گنبد مسجد گوهرشاد، با رنگ فیروزه‌ای و طراحی خاص خود، یکی از شاخص‌ترین ویژگی‌های این مسجد است. این گنبد، با ارتفاعی قابل توجه و با استفاده از کاشی‌های معرق و نقوش اسلامی، بر فراز ایوان مقصوره قرار دارد و به عنوان نمادی از هنر معماری دوره تیموری شناخته می‌شود. گنبد مسجد، با تناسب بی‌نظیر و جلوه‌ای باشکوه، از دوردست‌ها نیز قابل مشاهده است و یکی از عناصر اصلی در زیباسازی و شکوه مجموعه حرم امام رضا (ع) به شمار می‌آید.
مناره‌های مسجد گوهرشاد نیز در دو طرف گنبد قرار دارند و به ارتفاع و شکوه این مجموعه افزوده‌اند. این مناره‌ها با طراحی بلند و باریک، و کاشی‌کاری‌های زیبا، به سبک معماری اسلامی ساخته شده‌اند. مناره‌های مسجد علاوه بر جنبه تزئینی، به عنوان راهنمای زائران به سمت مسجد و حرم استفاده می‌شوند و به مجموعه‌ای هماهنگ و زیبا از اجزای مسجد گوهرشاد تبدیل شده‌اند.
منبر صاحب‌الزمان
منبر صاحب‌الزمان، یکی از آثار هنری و تاریخی ارزشمند مسجد گوهرشاد است که در ایوان مقصوره قرار دارد. این منبر، از جنس چوب ساخته شده و با حکاکی‌های زیبا و کنده‌کاری‌های هنرمندانه، یکی از شاهکارهای هنر ایرانی به شمار می‌آید. این منبر به دلیل استفاده در خطبه‌های نماز جمعه و دیگر مراسم‌های مذهبی، جایگاه ویژه‌ای در تاریخ مسجد دارد و نام آن با نام صاحب‌الزمان (عج) عجین شده است.
منبر صاحب‌الزمان نه تنها از نظر هنری بلکه از نظر مذهبی نیز اهمیت ویژه‌ای دارد. این منبر به عنوان نمادی از حضور و یاد امام زمان (عج) در مراسم‌های مسجد گوهرشاد مورد احترام و توجه است. حفظ و نگهداری از این منبر به عنوان یک اثر تاریخی و مذهبی، همواره مورد توجه بوده و جایگاه آن در تاریخ مسجد گوهرشاد مشهود است.
شبستان‌های مسجد گوهرشاد
شبستان‌های مسجد گوهرشاد، فضاهای سرپوشیده‌ای هستند که برای برگزاری نماز جماعت و دیگر مراسم‌های مذهبی استفاده می‌شوند. این شبستان‌ها با طراحی معماری خاص و استفاده از ستون‌های استوار و طاق‌های بلند، فضایی مناسب برای عبادت و تجمعات مذهبی ایجاد کرده‌اند. شبستان‌ها به دلیل قرارگیری در اطراف صحن و ایوان‌های مسجد، همواره محل اصلی تجمع نمازگزاران و زائران بوده‌اند. این شبستان‌ها، با ساختاری باز و انعطاف‌پذیر، امکان برگزاری مراسم‌های مختلف مذهبی و فرهنگی را در طول سال دارند و نقش مهمی در زندگی معنوی و اجتماعی زائران ایفا می‌کنند.
جمع‌بندی
مسجد گوهرشاد مشهد به عنوان یکی از باشکوه‌ترین و تاریخی‌ترین مساجد ایران، نمادی از هنر و معماری دوره تیموری است که همچنان به عنوان یک مرکز مهم مذهبی و فرهنگی شناخته می‌شود. این مسجد با گذشت بیش از شش قرن از ساخت آن، همچنان با زیبایی و اصالت خود، مورد توجه زائران و علاقه‌مندان به تاریخ و هنر قرار دارد. مسجد گوهرشاد نه تنها مکانی برای عبادت، بلکه یک میراث فرهنگی بی‌نظیر است که جایگاه ویژه‌ای در قلب مسلمانان دارد.
این مطلب صرفا جنبه تبلیغاتی داشته و فوت و فن هیچ مسئولیتی را در رابطه با آن نمی‌پذیرد
