تأمین منابع آب جهان یکی از چالش‌های جهانی فوری و مهم است. پژوهشگران دانشگاه استکهلم روشی نوآورانه برای اندازه‌گیری دقیق‌تر ریسک جهانی کمبود آب معرفی کرده‌اند.
یافته‌ها نشان می‌دهد که خطرات برای تأمین آب جهان ممکن است بیش از آنچه قبلاً برآورد شده بود، جدی باشد، زمانی که شرایط محیطی و حکمرانی در مناطقی که رطوبت تولید کننده باران از آنجا سرچشمه می‌گیرد، در نظر گرفته شود.
درک منابع جهانی آب
به طور سنتی، منابع آب جهانی به عنوان بارانی که بر سطح زمین می‌بارد و سپس در آب‌خوان‌ها، دریاچه‌ها و رودخانه‌ها ذخیره می‌شود، شناخته می‌شود. این درک سنتی معمولاً برای ارزیابی امنیت آب و پتانسیل کمبود آب استفاده می‌شود.
با این حال، مطالعه جدیدی که در مجله Nature Water منتشر شده است، این دیدگاه را به چالش می‌کشد و بر اهمیت حکمرانی و شرایط محیطی در مناطق بالادست – جایی که رطوبتی که در نهایت به صورت باران می‌بارد، تولید می‌شود – تأکید دارد.
«منشأ تأمین آب واقعاً از قبل شروع می‌شود، با رطوبتی که از خشکی یا دریا تبخیر می‌شود و در اتمسفر حرکت می‌کند و سپس به شکل باران می‌بارد. این رطوبت بالادست معمولاً در ارزیابی دسترسی به آب نادیده گرفته می‌شود،» فرناندو جارامیلو، نویسنده ارشد و دانشیار جغرافیای فیزیکی در دانشگاه استکهلم، توضیح داد.
منشأ بارش
به طور معمول، وقتی یک دریاچه یا رودخانه بین کشورهای مختلف یا مقامات مختلف مشترک است، ارزیابی‌ها و مقررات مربوط به آب بر عوامل بالادست تمرکز می‌کند – در نظر گرفتن شرایط بالاتر از رودخانه یا دریاچه.
اما مطالعه جدیدی که از دیدگاه بالادست انجام شده، مناطق بالادست را در نظر می‌گیرد، جایی که آب تبخیر شده قبل از بارش به عنوان باران منتقل می‌شود. این منطقه، که به عنوان «پریسیپیتیشن‌شد» شناخته می‌شود، می‌تواند مناطق وسیعی از سطح زمین را در بر گیرد.
«به عنوان مثال، در آمریکای جنوبی گرمسیری، بیشتر حوضه آمازون در پایین دست رشته کوه‌های آند قرار دارد، در حالی که مناطق وسیعی از آند خود در پایین دست جنگل‌های بارانی آمازون قرار دارد و به آن وابسته است. این وابستگی متقابل باعث می‌شود که این دو منطقه برای تأمین آب به یکدیگر وابسته باشند،» جارامیلو گفت.
ریسک‌های بالاتر کمبود آب
پژوهشگران ۳۷۹ حوضه آبخیز را در سراسر جهان تجزیه و تحلیل کردند و نشان دادند که خطرات امنیت آب هنگامی که منشأ بالادست آب در معادله محاسبه می‌شود، به‌طور قابل‌توجهی بالاتر است.
«با این رویکرد، ما مشاهده می‌کنیم که ۳۲,۹۰۰ کیلومتر مکعب/سال نیازهای آبی جهان در معرض خطر بسیار بالایی قرار دارند، که نزدیک به ۵۰ درصد افزایش نسبت به ۲۰,۵۰۰ کیلومتر مکعب/سال ناشی از تمرکز سنتی بر بالادست است،» خوزه پوسادا، نویسنده اصلی و دانشجوی دکترا سابق در دانشگاه استکهلم، گفت.
کنترل سیاسی و تغییرات استفاده از زمین در مناطق بالادست می‌تواند تأثیرات عمیقی بر دسترسی به آب در مناطق پایین دست داشته باشد. به عنوان مثال، جنگل‌زدایی و توسعه کشاورزی در این مناطق می‌تواند رطوبتی که از گیاهان فراهم می‌شود را کاهش دهد و به دنبال آن بارش در مناطق پایین دست کاهش یابد و خطرات امنیت آب افزایش یابد.
امنیت آب در مناطق مختلف
«برای کشورهای ساحلی مانند فیلیپین، بیشتر باران از دریا می‌آید، بنابراین تغییرات در استفاده از زمین خطر کمی برای امنیت آب آنها دارد. در مقابل، برای کشورهای داخلی مانند نیجر، که بارش عمدتاً از رطوبتی که در کشورهای همسایه مانند نیجریه و غنا تبخیر می‌شود، تأمین می‌شود، تغییرات در استفاده از زمین در این مناطق بالادست می‌تواند تأثیر قابل‌توجهی بر امنیت آب داشته باشد،» جارامیلو توضیح داد.
این موضوع نشان می‌دهد که عوامل سیاسی مانند مدیریت محیط زیست و سیاست‌های نظارتی در مناطقی که رطوبت ابتدا تبخیر می‌شود، می‌توانند تأثیر زیادی بر ایمنی آب در مناطق دوردست داشته باشند.
«به عنوان مثال، حوضه رودخانه کنگو به شدت به رطوبت از کشورهای همسایه وابسته است که بر اساس شاخص‌های جهانی عملکرد محیطی و حکمرانی پایینی دارند. این باعث می‌شود که حوضه در برابر خطرات ناشی از جنگل‌زدایی و تغییرات غیرقانونی در استفاده از زمین در این مناطق همسایه آسیب‌پذیر باشد،» لَن وانگ-ارلندسون، یکی از نویسندگان و پژوهشگر در مرکز استواری استکهلم در دانشگاه استکهلم، گفت.
همه آب‌ها به هم متصل هستند
این مطالعه اهمیت در نظر گرفتن دیدگاه بالادست در مقررات محیطی و حکمرانی را برجسته می‌کند. این موضوع وابستگی متقابل بین کشورهایی که در بالادست/پایین دست و پایین دست/بالادست قرار دارند را نشان می‌دهد.
وانگ-ارلندسون گفت:«نمی‌توانیم وابستگی متقابل بین کشورها را نادیده بگیریم. در نهایت، همه آب‌ها به هم متصل هستند، بنابراین باید نه تنها به نحوه مدیریت منابع آب در یک منطقه یا کشور، بلکه به نحوه مدیریت همسایگان ما نیز توجه کنیم».
پژوهشگران امیدوارند که یافته‌های آنها به شناسایی مناطق کلیدی و ذینفعان برای راهبردهای همکاری جهت کاهش علل تنش‌های مرتبط با آب کمک کند. این شامل در نظر گرفتن جریان‌های آبی جوی در تصمیم‌گیری‌های فراملی و چارچوب‌های حکمرانی آب است.
جارامیلو نتیجه‌گیری کرد: «ما بر نیاز به همکاری بین‌المللی برای مدیریت مؤثر منابع رطوبت بالادست تأکید می‌کنیم».
