در حین خواندن کتابی کودکان دربارهی حشرات با دخترش، «مت شیپمن» به واقعیت جالبی برخورد: زنبورها رنگها را بهطور متفاوت از انسانها درک میکنند.
دخترش با کنجکاوی زیاد بلافاصله خواست تا دربارهی این پدیدهی جذاب بیشتر بداند.
شیپمن که به عنوان یک پژوهشگر ارتباطات علمی در دانشگاه ایالتی کارولینای شمالی فعالیت میکند، با جستجوی بیشتر دربارهی علم دید زنبورها دریافت که زنبورها گلها را به گونهای میبینند که واقعاً منحصربهفرد است و حتی شاید بتوان گفت زیباتر از نحوهی دید ما به آنهاست.
دید رنگی زنبورها
انسانها توانایی دیدن نور در طولموجهایی در محدودهی ۳۹۰ تا ۷۵۰ نانومتر را دارند. این محدوده شامل طیف رنگهایی است که ما از بنفش تا قرمز مشاهده میکنیم.
زنبورها، همانند بسیاری از حشرات دیگر، دارای محدودهی دید حدود ۳۰۰ تا ۶۵۰ نانومتر هستند. این تفاوت بدان معناست که زنبورها نمیتوانند رنگ قرمز را ببینند اما قادرند نور فرابنفش را، که بخشی از طیف نامرئی برای انسان است، مشاهده کنند.
توانایی زنبورها در تشخیص تفاوت بین روشن و تاریک، به آنها کمک میکند تا لبهها را بهراحتی تشخیص دهند. این مهارت به آنها کمک میکند تا شکلهای مختلف را بشناسند، اگرچه ممکن است در تشخیص شکلهایی با خطوط صاف مانند دایرهها و بیضیها دچار مشکل شوند.
چرا دید برای زنبورها مهم است؟
دید برای زنبورها در فعالیتهای روزمرهشان نقش حیاتی دارد، بهویژه در هنگام یافتن شهد و گرده.
در حالی که آنها میتوانند با استفاده از حس بویایی گلها را پیدا کنند، این حس تنها زمانی کارایی دارد که زنبورها به هدف نزدیک باشند. دید برای تشخیص گلها از فاصله و هدایت آنها به سمت منابع غذایی بالقوه ضروری است.
دید زنبورها و رنگهای فرابنفش
بحثی مداوم وجود دارد که آیا دید زنبورها برای شناسایی بهتر گلها تکامل یافته است یا گلها برای دیده شدن بهتر توسط زنبورها تکامل یافتهاند.
به احتمال زیاد مورد دوم صحیح است: گلها بهویژه برای جذب گردهافشانهایی چون زنبورها تکامل یافتهاند و الگوهای رنگی درخشان فرابنفش را توسعه دادهاند. این الگوها برای انسان نامرئی هستند، اما به عنوان نشانههایی جذاب برای زنبورها عمل میکنند.
الگوهای فرابنفش: راهنمای طبیعت برای زنبورها
بسیاری از گلها الگوهای پیچیدهی فرابنفشی دارند که به عنوان نشانههایی برای زنبورها عمل میکنند. این الگوها اغلب «منطقههای فرود» را برجسته میکنند و زنبورها را به سمت بخشهای گل که دارای شهد و گرده است، هدایت میکنند.
برای زنبورها، این راهنمایی باعث میشود که بهراحتی غذا پیدا کنند و برای گلها، احتمال چسبیدن گرده به زنبور و انتقال آن به گل دیگری افزایش مییابد و به تولید مثل آنها کمک میکند.
چگونه میدانیم که زنبورها چه میبینند؟
درک این که زنبورها چه میبینند، موضوعی است که سالها مورد علاقهی دانشمندان بوده است. یکی از روشهایی که پژوهشگران از آن استفاده کردهاند، شامل آموزش زنبورها برای پاسخ به رنگهای خاص از طریق آزمایشهای رفتاری است.
برای مثال، دانشمندان تغذیهکنندههایی حاوی آب شیرین را در نزدیکی اهداف رنگی مانند زرد قرار میدادند.
با گذشت زمان، زنبورها یاد میگرفتند هدف زرد را با غذا مرتبط بدانند و حتی زمانی که آب شیرین برداشته میشد، به هدف زرد برمیگشتند.
زنبورها همچنان هدف زرد را به دیگر گزینهها، حتی در صورت ارائهی گزینههای خاکستری، ترجیح میدادند که نشاندهندهی توانایی آنها در تشخیص رنگ است.
گیرندههای نوری و طیف بینایی
روش دیگری که دانشمندان برای درک دید زنبورها استفاده کردهاند، بررسی گیرندههای نوری در چشم آنهاست.
با قرار دادن زنبورها در معرض طولموجهای مختلف نور، پژوهشگران توانستهاند طولموجهایی را که باعث ایجاد سیگنال در گیرندههای نوری زنبورها میشوند، شناسایی کنند.
عدم واکنش به طولموج خاصی نشان میدهد که نور خارج از طیف بینایی زنبورهاست.
دیدگاه منحصربهفرد نسبت به گلها
زنبورها با توانایی درک نور فرابنفش، دنیایی را تجربه میکنند که بهطور چشمگیری با دنیای ما متفاوت است، بهویژه در مورد گلها.
الگوهای پیچیدهای که آنها را به سمت شهد و گرده هدایت میکنند، برای ما نامرئی است و دنیای آنها را به جهانی غنی از زیباییهای پنهان تبدیل میکند. و اگر علاقهمند به دیدن بخشی از این دنیای پنهان هستید، میتوانید مجموعههای شگفتانگیزی از تصاویر فرابنفش گلها را بهصورت آنلاین بیابید.
این نکته یادآور آن است که طبیعت پر از شگفتیهایی است که تنها میتوان آنها را از دید یک زنبور درک کرد.
