نظارت تأثیری عجیب بر ذهن انسان دارد و حس منحصربه‌فرد و ناخوشایند تحت نظر بودن را برمی‌انگیزد.
چه دوربین مداربسته‌ای در یک فروشگاه باشد و چه همکار کنجکاوی که حرکات ما را ردیابی می‌کند، این احساس فقط تخیل نیست.
این حس دارای پایه‌های روان‌شناختی است و ذهن ما را برای افزایش هوشیاری نسبت به نگاه دیگران آماده می‌کند. جالب اینجاست که این وضعیت اغلب بدون اینکه خودمان متوجه شویم رخ می‌دهد.
روان‌شناسی نظارت
تیمی از محققان در دانشگاه فناوری سیدنی (UTS) مطالعه‌ای برای بررسی این پدیده انجام دادند.
هدف این تحقیق، بررسی تأثیر نظارت بر جنبه‌ای حیاتی از ادراک حسی انسان – توانایی تشخیص نگاه دیگران – بود.
کایلی سیمور، استادیار علوم اعصاب و رفتار و نویسنده اصلی این تحقیق، ماهیت درونی این اثر را توضیح داد:
«ما می‌دانیم دوربین‌های مداربسته رفتار ما را تغییر می‌دهند و این همان دلیلی است که خرده‌فروشان و دیگران برای جلوگیری از رفتارهای ناخواسته به استفاده از چنین فناوری‌هایی روی می‌آورند.»
وی افزود:
«با این حال، ما نشان داده‌ایم که این تغییر فقط محدود به رفتار ظاهری نیست؛ بلکه مغز ما نحوه پردازش اطلاعات را تغییر می‌دهد. ما شواهد مستقیمی یافتیم که نشان می‌دهند تحت نظر بودن توسط دوربین‌های مداربسته تأثیر چشمگیری بر عملکردی سخت‌افزاری و غیرارادی در ادراک حسی انسان دارد.»
از حس‌برانگیزی فوق‌العاده تا غریزه بقا
توانایی تشخیص نگاه دیگران یک مکانیزم بقا است. این غریزه تکامل یافته تا ما را قادر به شناسایی تهدیدهای احتمالی در محیط، مانند شکارچیان، کند.
زمانی که توسط دوربین‌های نظارتی تحت نظر هستیم، این حس ذاتی به شدت فعال می‌شود.
شرکت‌کنندگان در این مطالعه که تحت نظارت بودند، حساسیت بیشتری به تشخیص چهره نشان دادند.
آن‌ها تقریباً یک ثانیه سریع‌تر از گروه کنترل متوجه چهره‌ها شدند که این توانایی ادراکی تقویت‌شده‌ای را نشان می‌دهد. جذاب‌ترین بخش این یافته؟ این اتفاق بدون اینکه شرکت‌کنندگان متوجه شوند رخ داد.
این یافته پیامدهای عمیقی دارد، نه تنها برای درک روان‌شناسی انسان، بلکه برای مباحث جاری درباره حریم خصوصی و گستردگی نظارت در جامعه امروز.
این تحقیق بر لزوم بررسی دقیق‌تر تأثیرات نظارت بر فرآیندهای ذهنی و سلامت عمومی تأکید دارد.
نظارت، ناخودآگاه و پیامدهای اجتماعی
اگرچه شرکت‌کنندگان نگرانی خاصی درباره تحت نظر بودن ابراز نکردند، محققان دریافتند که این امر تأثیر قابل‌توجهی بر پردازش اجتماعی آن‌ها داشته است، تأثیری که خودشان از آن آگاه نبودند.
تشخیص سریع چهره‌ها برای تعاملات اجتماعی انسان حیاتی است. ما به نشانه‌های چهره، مانند جهت نگاه، برای پیش‌بینی رفتار دیگران و شکل‌دهی پاسخ‌های اجتماعی خود متکی هستیم.
این مطالعه نشان می‌دهد که نظارت می‌تواند این حساسیت را افزایش دهد و سؤالاتی درباره پیامدهای احتمالی آن برای سلامت روان مطرح می‌کند.
حساسیت بیش از حد مشابهی به نگاه دیگران در برخی شرایط روانی مانند اختلال اضطراب اجتماعی و روان‌پریشی دیده می‌شود. در این شرایط، افراد اغلب ترس‌های شدید و غیرمنطقی از تحت نظر بودن دارند.
با افزایش سطح نظارت در جامعه، درک اثرات احتمالی آن بر سلامت روان و تعاملات اجتماعی ضروری است.
تغییرات بلندمدت در هنجارهای اجتماعی
یافته‌های این مطالعه سؤالات مهمی را درباره چگونگی شکل‌گیری رفتارهای اجتماعی تحت تأثیر نظارت گسترده در بلندمدت مطرح می‌کند.
با افزایش آگاهی افراد از تحت نظر بودن – چه از طریق دوربین‌ها در فضاهای عمومی و چه از طریق الگوریتم‌های ردیابی تعاملات آنلاین – هنجارهای اجتماعی به‌طور نامحسوس اما قابل‌توجهی در حال تغییر هستند.
محققان معتقدند این آگاهی می‌تواند منجر به پدیده‌ای به نام «نظارت نمایشی» شود، جایی که افراد به‌طور ناخودآگاه رفتار خود را با انتظارات اجتماعی تطبیق می‌دهند.
این تغییر ممکن است پیامدهای گسترده‌ای داشته باشد. برای مثال، در فضاهای عمومی مانند مدارس، محیط‌های کاری یا مناطق شهری، نظارت مداوم ممکن است فرهنگی از هم‌سان‌سازی ایجاد کند که خلاقیت و خودانگیختگی را محدود کند.
از سوی دیگر، این موضوع می‌تواند مسئولیت‌پذیری را افزایش داده و رفتارهای ضد اجتماعی را کاهش دهد که یکی از دلایل پذیرش گسترده سیستم‌های نظارتی است.
بار روانی نظارت گسترده
با این حال، بار روانی نظارت مداوم را نمی‌توان نادیده گرفت. مطالعات نشان داده‌اند که قرار گرفتن طولانی‌مدت در معرض نظارت ممکن است به افزایش استرس و کاهش اعتماد به دیگران منجر شود.
این اثرات به‌ویژه در جوامعی که نظارت به‌طور نامتناسبی متمرکز است، نگران‌کننده است و پرسش‌هایی اخلاقی درباره حریم خصوصی، عدالت و تعادل قدرت در جامعه مطرح می‌کند.
با پیشرفت فناوری نظارت و همه‌گیری آن، درک تأثیرات آن بر روان‌شناسی انسان و تعاملات اجتماعی ضروری خواهد بود.
بینش‌های حاصل از این مطالعه ممکن است در نهایت به‌عنوان سکوی پرتابی برای تحقیقات آینده در مورد چگونگی تغییر مغز ما توسط نظارت و بازسازی بافت اجتماعی جهان ما عمل کند.
