قطب شمال که مدت‌ها به‌عنوان منطقه‌ای دورافتاده و یخ‌زده شناخته می‌شد، در حال گرم‌تر شدن و تجربه‌ی تغییرات چشمگیری است. این منطقه که زمانی نمادی از استقامت در برابر نیروهای طبیعت به شمار می‌رفت، اکنون به یکی از آسیب‌پذیرترین نقاط زمین تبدیل شده است.
افزایش دمای جهانی نه‌تنها چشم‌انداز فیزیکی این منطقه را دگرگون می‌کند، بلکه اکوسیستم‌های ظریف و جوامعی را که به آن وابسته‌اند، تهدید می‌نماید.
آینده‌ی قطب شمال یک نگرانی دوردست نیست—این تغییرات هم‌اکنون در حال وقوع‌اند و پیامدهای آن در سراسر جهان احساس خواهد شد.
عبور از آستانه‌ای نگران‌کننده در ۲۰۲۴
در سال ۲۰۲۴، جهان از یک آستانه‌ی هشداردهنده عبور کرد. برای نخستین بار، میانگین دمای هوای جهانی بیش از ۱.۵ درجه‌ی سانتی‌گراد (۲.۷ درجه‌ی فارنهایت) بالاتر از سطح پیش از صنعتی‌شدن رسید.
این نقطه‌ی عطف، زنجیره‌ای از رویدادهای شدید آب‌وهوایی را به دنبال داشت، از جمله بارش‌های بی‌سابقه و سیلاب‌های شدید در صحرای بزرگ آفریقا و موج‌های گرمای کشنده در چندین قاره.
باوجود سال‌ها هشدار دانشمندان، واقعیت تغییرات اقلیمی دیگر قابل انکار نیست.
آینده‌ی یک سیاره‌ی در حال گرمایش
عبور از مرز ۱.۵ درجه‌ی سانتی‌گراد (۲.۷ درجه‌ی فارنهایت) هرگز به‌عنوان یک نقطه‌ی توقف در نظر گرفته نشده بود. دانشمندان مدت‌ها هشدار داده بودند که بدون اقدامات جدی، دما همچنان افزایش خواهد یافت.
بر اساس تعهدات فعلی دولت‌ها برای محدود کردن انتشار گازهای گلخانه‌ای، پیش‌بینی می‌شود که دمای زمین تا پایان قرن ۲.۷ درجه‌ی سانتی‌گراد (۴.۹ درجه‌ی فارنهایت) بالاتر از سطح پیش از صنعتی‌شدن برسد.
این سطح از گرمایش عواقب ویرانگری به دنبال خواهد داشت و هیچ نقطه‌ای روی زمین به اندازه‌ی قطب شمال این تغییرات را تجربه نخواهد کرد.
قطب شمال سریع‌تر از هر منطقه‌ی دیگری در حال گرم‌شدن است. یخ‌هایی که هزاران سال وجود داشته‌اند، در حال ناپدید شدن‌اند.
لایه‌ی منجمد دائمی زمین (پرمافراست) که مقدار زیادی کربن را در خود محبوس کرده است، شروع به ذوب شدن کرده و اثرات این تغییرات محدود به مناطق قطبی نخواهند ماند.
این تأثیرات به سراسر جهان گسترش یافته و الگوهای آب‌وهوایی، سطح دریاها و اکوسیستم‌های جهانی را به روش‌هایی تغییر خواهند داد که هنوز به‌طور کامل درک نشده‌اند.
سرنوشت قطب شمال در جهانی در حال گرم شدن
در یک مقاله‌ی مروری که در مجله‌ی Science منتشر شده است، پژوهشگران تغییرات سریع در قطب شمال را بررسی کرده‌اند.
این مطالعه به سرپرستی ژولین استروو (Julienne Stroeve)، پژوهشگر ارشد مرکز ملی داده‌های برف و یخ (NSIDC) و استاد مرکز علوم مشاهده‌ی زمین در دانشگاه مانیتوبا انجام شده است.
این تحقیق نگاهی جامع به نحوه‌ی دگرگونی قطب شمال بر اثر ادامه‌ی گرمایش و پیامدهای آن برای کل سیاره دارد.
استروو می‌گوید:
«قطب شمال چهار برابر سریع‌تر از بقیه‌ی سیاره گرم می‌شود.»
«در دمای ۲.۷ درجه‌ی سانتی‌گراد گرمایش جهانی، شاهد اثرات شدیدتر و آبشاری بیشتری در این منطقه خواهیم بود، از جمله تابستان‌های بدون یخ در قطب شمال، ذوب سریع‌تر ورقه‌ی یخی گرینلند، از دست رفتن گسترده‌ی پرمافراست و افزایش دمای شدید هوا.»
«این تغییرات، زیرساخت‌ها، اکوسیستم‌ها، جوامع آسیب‌پذیر و حیات‌وحش را به‌شدت تحت تأثیر قرار خواهد داد.»
تحولات نگران‌کننده در قطب شمال
یافته‌های این مقاله‌ی مروری بر پایه‌ی گزارش ششمین ارزیابی هیئت بین‌دولتی تغییرات اقلیمی سازمان ملل (IPCC) بنا شده است.
این پژوهش، دانش پیشین را به‌روزرسانی کرده و بر سه حوزه‌ی حیاتی تغییرات قطب شمال متمرکز است:
۱. یخ‌های دریایی
۲. ورقه‌ی یخی گرینلند
۳. پرمافراست
با تحلیل پژوهش‌های موجود، این مطالعه تصویری واضح‌تر از نحوه‌ی واکنش قطب شمال به ادامه‌ی گرمایش ارائه می‌دهد.
اگر دمای جهانی به ۲.۷ درجه‌ی سانتی‌گراد برسد، دمای هوای قطب شمال به‌طور مداوم از رکوردهای تاریخی فراتر خواهد رفت. یخی که زمانی در تمام طول سال اقیانوس منجمد شمالی را می‌پوشاند، برای چندین ماه در تابستان ناپدید خواهد شد.
ورقه‌ی یخی گرینلند، که حاوی یخی کافی برای افزایش قابل‌توجه سطح دریاهای جهانی است، شاهد گسترش نگران‌کننده‌ی مناطقی خواهد بود که دمای سطح آن‌ها برای مدت‌های طولانی بالاتر از نقطه‌ی انجماد باقی می‌ماند.
همزمان، پرمافراست سطحی تا نصف سطح پیش از صنعتی‌شدن کاهش یافته و کربن بیشتری را به جو آزاد خواهد کرد، که این امر گرمایش جهانی را تشدید می‌کند.
پیامدهای جهانی گرم شدن قطب شمال
از دست رفتن یخ‌های قطبی، یک مسئله‌ی منطقه‌ای نیست، بلکه یک عامل اساسی در تنظیم آب‌وهوای سیاره محسوب می‌شود. قطب شمال به‌عنوان «یخچال زمین» عمل کرده و نور خورشید را بازتاب داده و به خنک‌سازی جو کمک می‌کند.
با ذوب شدن یخ‌ها، اقیانوس‌های تیره‌تر گرمای بیشتری جذب کرده و این فرآیند گرمایش را در چرخه‌ای که دانشمندان آن را «تقویت قطبی» می‌نامند، تسریع می‌کند.
این تغییرات عواقب شدیدی در خارج از قطب شمال خواهد داشت. ذوب ورقه‌ی یخی گرینلند موجب افزایش سطح دریاها شده و شهرهای ساحلی و کشورهای جزیره‌ای کوچک را تهدید خواهد کرد.
تغییرات در الگوهای آب‌وهوایی قطب شمال باعث اختلال در سیستم‌های اقلیمی جهانی شده و منجر به وقوع طوفان‌های شدیدتر، خشکسالی‌های طولانی‌مدت و دماهای بی‌سابقه در مناطق دور از قطب خواهد شد.
ذوب پرمافراست، گازهای گلخانه‌ای محبوس را آزاد کرده و روند گرمایش جهانی را سرعت خواهد بخشید و چالش‌های بیشتری برای مهار تغییرات اقلیمی ایجاد خواهد کرد.
فعالیت انسانی و گرمایش قطب شمال
این مطالعه نشان می‌دهد که فعالیت‌های انسانی عامل اصلی این تغییرات است. انتخاب‌هایی که امروز انجام می‌شوند، سرنوشت قطب شمال و کل سیاره را تعیین خواهند کرد.
دانشمندان امیدوارند که با ارائه‌ی تصویری روشن از آینده، سیاست‌گذاران را به اقداماتی معنادار برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و کند کردن روند گرمایش وادار کنند.
دیرک نوتز (Dirk Notz)، استاد پژوهش‌های قطبی در دانشگاه هامبورگ و یکی از نویسندگان این مطالعه می‌گوید:
«مقاله‌ی ما نشان می‌دهد که انسان‌ها هم‌اکنون قدرت از بین بردن چشم‌اندازهای کامل را از سطح سیاره دارند.»
«شگفت‌انگیز خواهد بود اگر ما بتوانیم از این قدرت و مسئولیتی که با آن همراه است، آگاه‌تر شویم؛ زیرا آینده‌ی قطب شمال واقعاً در دستان ماست.»
زمان اقدام فرا رسیده است
این مطالعه با استفاده از داده‌های پروژه‌های Sea Ice Today و Ice Sheets Today مرکز NSIDC، تغییرات شرایط یخ‌های قطبی را تحلیل کرده است.
یافته‌ها نشان می‌دهند که تغییرات اقلیمی دیگر یک تهدید دوردست نیست. این تغییرات همین حالا در حال وقوع‌اند و اثرات آن‌ها با سرعتی فزاینده در حال تشدید است.
سرنوشت قطب شمال هنوز مهر و موم نشده است. هنوز زمان برای جلوگیری از بدترین پیامدها باقی است، اما این امر نیازمند تلاشی جهانی است.
انتخاب‌های امروز، آینده‌ی قطب شمال را رقم می‌زنند.
این پژوهش در مجله‌ی Science منتشر شده است.
