فعالیت‌های انسانی پیامدهای عمیقی به همراه دارند، از جمله افزایش غلظت فلزات سنگین در محیط زیست – تهدیدی که اغلب نادیده گرفته می‌شود. تعداد کمی از مردم متوجه این موضوع هستند که عناصری مانند آرسنیک، سرب و جیوه به دلیل اقدامات انسانی به میزان بیشتری در محیط گسترش می‌یابند.
فعالیت‌های ظاهراً ناچیز روزمره ما – مانند استفاده از کودهای شیمیایی، استخراج معادن و حتی رانندگی – به مشکل فزاینده آلودگی فلزات سنگین دامن می‌زند.
این مشکل به دلیل ماندگاری بالای این فلزات در محیط زیست شدت می‌یابد. این مواد می‌توانند در موجودات زنده تجمع یابند و حتی در مقادیر کم نیز آسیب‌زا باشند و خطری جدی برای انسان‌ها و حیات‌وحش محسوب شوند.
آلودگی فلزات سنگین در بندر یانگشان
یک مطالعه اخیر روی بندر یانگشان در چین متمرکز بود. محققان دانشگاه اقیانوس‌شناسی ژجیانگ غلظت هفت فلز سنگین (آرسنیک، کادمیوم، کروم، مس، سرب، جیوه و روی) را در آب دریا، نمونه‌های رسوب و پنج گونه از ماهیان و سخت‌پوستانی که در بستر دریا یا نزدیکی آن زندگی می‌کنند بررسی کردند.
نتایج نشان داد که فلزات سنگین بیشتر در رسوبات بستر دریا تجمع می‌یابند تا در ستون آب. متأسفانه، این موضوع با افزایش میزان سمیت در ارگانیسم‌های کف‌زی که در مجاورت رسوبات زندگی می‌کنند، همبستگی دارد؛ زیرا این موجودات بیش از ماهیانی که در لایه‌های بالاتر آب زندگی می‌کنند، با رسوبات در تماس هستند.
این وضعیت به دلیل تفاوت در متابولیسم و سازوکارهای سم‌زدایی میان گونه‌های دریایی که در اعماق مختلف زندگی می‌کنند، پیچیده‌تر می‌شود.
برای مثال، ماهیانی که در اعماق مختلف آب زندگی می‌کنند، به سطوح متفاوتی از اکسیژن محلول عادت دارند، که این امر می‌تواند بر توانایی آن‌ها در مقابله با فلزات سنگین تأثیر بگذارد.
بزرگ‌ترین منابع فلزات سنگین
محققان تردیدی ندارند که عوامل انسانی عامل اصلی این آلودگی در حال گسترش هستند، به‌ویژه در منطقه بندری نزدیک به مصب رودخانه یانگ‌تسه.
نویسندگان این مطالعه نوشتند:
«با شتاب گرفتن روند شهرنشینی و توسعه سریع صنایع در مناطق ساحلی، فلزات سنگین از طریق رواناب‌های رودخانه‌ای و رسوب‌های جوی به طور مداوم در محیط دریایی گردش می‌کنند.»
متخصصان اصلی‌ترین منابع آلودگی فلزات سنگین را شناسایی کردند که شامل فاضلاب خانگی و صنعتی می‌شود.
«ورود فلزات سنگین به محیط دریایی تحت تأثیر عوامل مختلفی قرار دارد، از جمله فاضلاب‌های خانگی، تخلیه زباله، دود حاصل از اگزوز خودروها، رواناب‌های کشاورزی و شیلاتی، باقی‌مانده‌های کودهای شیمیایی، استخراج و ذوب فلزات، فاضلاب صنعتی، و همچنین پوشش‌های ضدخزه و نشت سوخت از کشتی‌ها.»
خطرات فلزات سنگین برای سلامت
محققان هشدار دادند:
«آلودگی بیش از حد فلزات سنگین نه تنها محیط زیست دریایی را تحت تأثیر قرار می‌دهد، بلکه تهدیدی جدی برای موجودات دریایی و سلامت انسان محسوب می‌شود.»
آن‌ها اشاره کردند که آرسنیک و جیوه بیشترین تهدید را برای محیط دریایی این منطقه دارند و آرسنیک به دلیل خاصیت سمی فلزات سنگین، بالاترین خطر را برای سلامت انسان ایجاد می‌کند.
پیامدهای این آلودگی می‌تواند شدید باشد و بر سیستم‌های مختلف بدن تأثیر بگذارد و خطر ابتلا به سرطان را افزایش دهد. این تهدید برای کودکان جدی‌تر است، زیرا متابولیسم، سیستم ایمنی و رشد سلولی آن‌ها در حال توسعه است.
هشداری برای جوامع انسانی
به دلیل تجمع زیستی سموم فلزات سنگین در موجودات دریایی، این تهدید خاموش به‌تدریج در زنجیره غذایی حرکت می‌کند. برای کاهش میزان مواجهه، ممکن است ساکنان محلی نیاز به کاهش مصرف غذاهای دریایی داشته باشند.
این مطالعه ضرورت فزاینده درک سمیت فلزات سنگین در اقیانوس‌ها، تأثیر آن بر اکوسیستم‌های دریایی و اثرات آن بر سلامت انسان را برجسته می‌کند.
این پژوهش هشداری برای جوامع و سیاست‌گذاران در سراسر جهان است تا اقدامات حفاظتی لازم را برای کاهش خطرات ناشی از آلودگی فلزات سنگین به کار گیرند.
مقابله با آلودگی فلزات سمی
با توجه به اینکه بندر یانگشان و سایر بنادر جهان در حال توسعه و گسترش هستند، نیاز به رسیدگی به این مسئله روزبه‌روز ضروری‌تر می‌شود.
نهادهای نظارتی باید نظارت سخت‌گیرانه‌تری بر تخلیه‌های صنعتی، رواناب‌های کشاورزی و فعالیت‌های حمل‌ونقل دریایی اعمال کنند تا از ورود فلزات سمی به اقیانوس‌ها جلوگیری شود.
علاوه بر این، اجرای شیوه‌های پایدار صید و بهبود فناوری‌های تصفیه فاضلاب می‌تواند به کاهش اثرات بلندمدت آلودگی کمک کند.
آگاهی عمومی نیز نقش مهمی ایفا می‌کند. آموزش جوامع محلی درباره خطرات مواجهه با فلزات سنگین از طریق مصرف غذاهای دریایی می‌تواند باعث انتخاب‌های غذایی ایمن‌تر شود.
همکاری میان مصرف‌کنندگان، سیاست‌گذاران و صنایع برای توسعه راه‌حل‌های پایدار ضروری است؛ راه‌حل‌هایی که هم از اکوسیستم‌های دریایی محافظت کنند و هم ایمنی منابع غذایی دریایی در سطح جهانی را تضمین نمایند.
مطالعه کامل این پژوهش در مجله Frontiers in Marine Science منتشر شده است.
