در بسیاری از نقاط جهان، مناظری که زمانی تحت سلطه علفخواران وحشی بودند، دستخوش تغییرات گسترده‌ای شده‌اند. چرای دام‌ها جایگزین چرندگان بومی شده و این امر باعث تغییر در ترکیب خاک، تنوع گیاهی و تعادل ظریف تعاملات شکارچی و شکار شده است.
این تغییرات اغلب نامحسوس بوده و طی سال‌ها رخ می‌دهند، اما پیامدهای آن‌ها می‌تواند بسیار گسترده باشد.
بررسی تغییرات در دره اسپیتی هیمالیا
مطالعه‌ای بلندمدت در دره اسپیتی در رشته‌کوه هیمالیا نشان داده است که این تغییر چگونه بر بندپایان زمینی، از جمله عنکبوت‌ها، کنه‌ها و مایت‌ها تأثیر می‌گذارد.
نتایج این مطالعه روندی نگران‌کننده را نشان می‌دهد؛ جمعیت عنکبوت‌ها در حال کاهش است، در حالی که ارگانیسم‌های ناقل بیماری مانند کنه‌ها و مایت‌ها در حال افزایش هستند.
این تغییرات پیامدهای مستقیمی برای تنوع زیستی، پایداری اکولوژیکی و حتی سلامت انسان دارند.
چرای دام در سطح جهانی – مفاهیم پایه
گسترش مناطق چرای دام در دهه‌های اخیر باعث تغییر شکل مناظر طبیعی در سراسر جهان شده است. با افزایش تقاضای جهانی برای گوشت و محصولات لبنی، دامداران و شرکت‌های کشاورزی زمین‌های بیشتری را برای چرای گاو، گوسفند و دیگر حیوانات اختصاص می‌دهند.
در مناطقی مانند جنگل‌های بارانی آمازون، وسعت زیادی از درختان برای ایجاد مراتع قطع می‌شود که این امر به جنگل‌زدایی و از بین رفتن زیستگاه منجر می‌شود.
چمنزارها، ساواناها و حتی مناطق خشک نیز به چراگاه دام تبدیل شده‌اند که اغلب به قیمت از بین رفتن اکوسیستم‌های بومی تمام می‌شود.
برخی مناطق به تکنیک‌های چرای بازسازی‌کننده روی آورده‌اند که شامل چرای چرخشی دام در مراتع مختلف برای تقلید از الگوهای طبیعی و احیای زمین است.
همچنین، برخی دیگر در حال بررسی جایگزین‌های گیاهی و گوشت پرورشی در آزمایشگاه هستند تا فشار بر منابع طبیعی زمین را کاهش دهند.
چالش اصلی، ایجاد تعادل میان تولید غذا و پایداری محیط‌زیست است. با افزایش اشتهای جهانی، یافتن راه‌حل‌هایی برای این تعادل از همیشه ضروری‌تر شده است.
در حالی که دامداری نقش مهمی در تغذیه جهانی دارد، گسترش سریع آن نگرانی‌های زیادی ایجاد کرده که در این مقاله به بررسی برخی از آن‌ها خواهیم پرداخت.
عنکبوت‌ها در مناطق چرای دام
پژوهشگران دریافتند که مناطق تحت چرای دام، تعداد کمتری عنکبوت، اما تعداد بیشتری ملخ، کنه و مایت دارند.
عنکبوت‌ها نقش مهمی در حفظ تعادل اکولوژیکی دارند، زیرا با کنترل جمعیت حشرات، زنجیره غذایی را متعادل نگه می‌دارند.
دکتر سومانتا باگچی، استاد مرکز علوم اکولوژیکی (CES) در مؤسسه علوم هند (IISc) و یکی از نویسندگان این مطالعه، می‌گوید:
“عنکبوت‌ها شکارچی هستند؛ نقش آن‌ها در اکوسیستم مشابه گرگ‌ها، شیرها و ببرها است. کاهش تعداد عنکبوت‌ها می‌تواند موجب افزایش ملخ‌ها شده و تغییرات زنجیره‌ای بسیاری را در اکوسیستم ایجاد کند. این تغییرات در نهایت، جریان مواد و انرژی را دگرگون می‌کند.”
جایگزینی علفخواران وحشی با دام‌ها
باگچی و تیم او بیش از ۱۵ سال تأثیر دام بر اکوسیستم دره اسپیتی را مطالعه کرده‌اند. آن‌ها اشاره می‌کنند که حیوانات علفخوار وحشی مانند یاک و بز کوهی زمانی در سراسر جهان فراوان بودند، اما اکنون به مناطق حفاظت‌شده محدود شده‌اند. در سایر نقاط، حیوانات اهلی جای آن‌ها را گرفته‌اند.
در این مطالعه، محققان بیش از ۲۵ هزار بندپا از ۸۸ گونه مختلف، از جمله عنکبوت‌ها، کنه‌ها، مایت‌ها، زنبورها، زنبورهای وحشی و ملخ‌ها را بررسی کردند.
آن‌ها همچنین قطعات حصارکشی‌شده‌ای را که دارای چراگاه‌های وحشی یا اهلی بودند، ردیابی کرده و رطوبت خاک، میزان اسیدیته (pH) و پوشش گیاهی را مورد تحلیل قرار دادند.
اختلال در زیستگاه بندپایان
شامیک روی، دانشجوی دکترای سابق در CES و یکی از نویسندگان مقاله، توضیح می‌دهد که بندپایان ارتباطی طولانی‌مدت با علفخواران بومی دارند.
“عوامل زیستی و غیرزیستی خاک و پوشش گیاهی به روش‌های پیچیده‌ای با هم در تعامل هستند که هنوز به‌طور کامل کشف نشده‌اند. بندپایان به‌شدت به این عوامل برای تغذیه و زیستگاه وابسته‌اند، و این ارتباط طی قرن‌ها با علفخواران بومی تکامل یافته است.”
جایگزینی این علفخواران باعث اختلال در جمعیت بندپایان می‌شود. این مطالعه نشان داد که در مناطق تحت چرای دام، عنکبوت‌ها کاهش یافته‌اند، در حالی که کنه‌ها و مایت‌ها افزایش داشته‌اند.
افزایش بندپایان ناقل بیماری
پرونوی بایدیا، دانشجوی دکترای سابق در CES و از نویسندگان مقاله، به یک روند نگران‌کننده اشاره دارد:
“یکی از مشاهدات شگفت‌انگیز این بود که تفاوت زیادی در میزان کنه‌ها و مایت‌ها بین چراگاه‌های بومی و دامپروری وجود داشت.”
۸۰ درصد گاوهای جهان حامل کنه هستند که این مسئله برای سلامت دام و انسان خطرناک است.
بایدیا تأکید می‌کند: “این موضوع یک نگرانی مهم برای بیماری‌های مشترک انسان و دام و مفهوم ‘One Health’ (بهداشت یکپارچه) است.”
تأثیر چرای دام بر پوشش گیاهی
چرای دام به روش‌های پیچیده‌ای بر ساختار پوشش گیاهی و سلامت خاک تأثیر می‌گذارد. این مطالعه نشان داد که مناطق تحت چرای دام دارای ترکیبات گیاهی متفاوتی نسبت به چراگاه‌های علفخواران بومی هستند.
تغییر در نوع پوشش گیاهی بر تنوع بندپایان تأثیر گذاشته و منابع غذایی گونه‌های مختلف را دگرگون می‌کند.
شرایط خاک، از جمله میزان رطوبت و اسیدیته، نیز در اثر چرای دام تغییر می‌کند. این تغییرات می‌توانند جوامع میکروبی خاک را تحت تأثیر قرار داده و به‌طور غیرمستقیم بر اکوسیستم اثر بگذارند.
خاک سالم از پوشش گیاهی متنوعی پشتیبانی می‌کند که به‌نوبه خود موجب حفظ جمعیت متعادل بندپایان می‌شود.
مدیریت حفاظت و اراضی
برای کاهش این اثرات، محققان پیشنهاد می‌کنند که علفخواران بومی دوباره به اکوسیستم معرفی شوند و بیماری‌های ناشی از ناقلان بیماری تحت نظر قرار گیرند.
سیاست‌های حفاظتی باید بر ایجاد تعادل میان چرای دام و حفظ اکوسیستم‌ها متمرکز شوند.
بایدیا می‌گوید:
“در حال حاضر، چراگاه‌های عمومی به‌طور نادرستی مدیریت می‌شوند و به مردم محلی اجازه داده می‌شود تا به‌صورت غیرپایدار از این اراضی برای معیشت خود استفاده کنند. این امر موجب محروم شدن علفخواران بومی از چراگاه‌هایشان شده است.”
“امیدواریم که این مطالعه بتواند دولت‌ها را ترغیب کند تا اقداماتی جدی برای آزادسازی این اراضی انجام دهند و سپس فرآیند بازسازی اکولوژیکی را به‌درستی آغاز کنند.”
بازگرداندن علفخواران وحشی و مدیریت مناسب اراضی چرای دام می‌تواند به بازسازی اکوسیستم‌ها و کاهش خطرات بیماری کمک کند.
این تغییرات نیازمند اقدام فوری برای حفاظت از تنوع زیستی و حفظ تعادل اکولوژیکی هستند. مدیریت پایدار زمین و بهبود شیوه‌های چرای دام می‌تواند از تخریب بیشتر اکوسیستم‌ها جلوگیری کند.
این مطالعه در مجله Ecological Applications منتشر شده است.
