یک مطالعه جدید نشان داده است که ماهی‌های وحشی قادرند غواصان انسانی خاص را تشخیص داده و دنبال کنند، و می‌توانند افراد مختلف را بر اساس نشانه‌های بصری مانند رنگ‌های لباس غواصی و تجهیزات از یکدیگر متمایز کنند.
این یافته‌ها نشان می‌دهد که ماهی‌ها، مانند برخی دیگر از حیوانات، ممکن است روابط متفاوتی با انسان‌ها برقرار کنند و این امر تصورات قدیمی درباره توانایی‌های شناختی آن‌ها را به چالش می‌کشد.
این پژوهش توسط دانشمندان مؤسسه رفتار حیوانات ماکس پلانک (MPI-AB) در آلمان انجام شد. این تحقیق بر اساس سال‌ها مشاهدات تجربی غواصان علمی بنا شده است، که متوجه شده بودند ماهی‌های محلی در دریای مدیترانه برخی از غواصان را دنبال کرده و از آن‌ها غذا می‌دزدند، در حالی که سایر غواصان را نادیده می‌گیرند.
ماهلان تومازک، دانشجوی دکتری در MPI-AB و دانشگاه کلرمون اوورنی فرانسه، می‌گوید:
“تا کنون کسی نپرسیده بود که آیا ماهی‌های وحشی توانایی یا انگیزه‌ای برای شناخت ما هنگام ورود به دنیای زیر آب آن‌ها دارند یا نه.”
اکنون، محققان تأیید کرده‌اند که ماهی‌ها نه تنها انسان‌ها را به‌صورت فردی می‌شناسند، بلکه به یاد می‌آورند کدام افراد به آن‌ها غذا می‌دهند.
ماهی‌های وحشی یاد می‌گیرند که غواصان را شناسایی کنند
این مطالعه در محلی تحقیقاتی در عمق هشت متری دریای مدیترانه انجام شد، جایی که ماهی‌ها به حضور دانشمندان عادت کرده بودند. برخلاف آزمایش‌های آزمایشگاهی، این آزمایش‌ها در محیط باز دریا انجام شد، به این معنا که ماهی‌ها آزاد بودند که در آزمایش شرکت کنند یا آن را ترک کنند.
کاتینکا سولر، دانشجوی کارشناسی در MPI-AB و یکی از نویسندگان اصلی این مطالعه، مرحله آموزش را طراحی کرد تا بررسی کند آیا ماهی‌های وحشی می‌توانند یاد بگیرند که یک غواص خاص را دنبال کنند. او با پوشیدن جلیقه‌ای قرمز روشن، در مسیری ۵۰ متری شنا کرده و به ماهی‌ها غذا می‌داد.
با گذشت زمان، او به تدریج جلیقه قرمز را کنار گذاشت، غذا را مخفی کرد و در نهایت فقط لباس غواصی معمولی پوشید – اما ماهی‌ها همچنان او را دنبال می‌کردند، با این انتظار که پاداشی دریافت کنند.
دو گونه از ماهی‌های سی‌بریم به‌ویژه علاقه‌مند به شرکت در آزمایش بودند. سولر می‌گوید:
“به‌محض اینکه وارد آب می‌شدم، فقط چند ثانیه طول می‌کشید تا آن‌ها را ببینم که از ناکجاآباد به سمت من شنا می‌کنند.”
او به‌زودی برخی از ماهی‌هایی را که هر روز بازمی‌گشتند، شناخت و حتی نام‌هایی مانند “برنی” و “آلفی” برای آن‌ها انتخاب کرد.
پس از ۱۲ روز آموزش، حدود ۲۰ ماهی به‌طور مداوم سولر را هنگام شنا دنبال می‌کردند، که نشان می‌داد آن‌ها یاد گرفته‌اند او را با غذا مرتبط کنند. این مقدمه‌ای برای مرحله بعدی آزمایش بود: بررسی اینکه آیا ماهی‌ها می‌توانند سولر را از یک غواص دیگر متمایز کنند یا خیر.
ارائه یک غواص دوم به ماهی‌ها
برای بررسی اینکه آیا ماهی‌ها صرفاً هر غواصی را دنبال می‌کنند یا مخصوصاً سولر را شناسایی کرده‌اند، محققان یک غواص دوم، تومازک را معرفی کردند که تجهیزات غواصی با رنگ‌های متفاوتی داشت.
هر دو غواص از یک نقطه شروع کردند و در جهت‌های مخالف شنا کردند. در روز اول، ماهی‌ها بین آن‌ها تقسیم شدند، زیرا نمی‌دانستند کدام یک را دنبال کنند. سولر می‌گوید:
“می‌توانستی ببینی که آن‌ها در تصمیم‌گیری برای دنبال کردن یکی از ما دو نفر دچار تردید شده‌اند.”
با این حال، تنها سولر به ماهی‌ها غذا می‌داد. در روز دوم، ماهی‌ها عمدتاً او را دنبال کردند و تومازک را نادیده گرفتند. برای تأیید اینکه ماهی‌ها به‌طور فعال در حال یادگیری تشخیص غواصان بودند، محققان بر روی شش ماهی خاص تمرکز کردند که چهار تای آن‌ها الگوهای یادگیری قوی نشان دادند.
تومازک توضیح می‌دهد:
“این نتیجه‌ای جالب است، زیرا نشان می‌دهد که ماهی‌ها صرفاً به خاطر عادت یا به دلیل حضور سایر ماهی‌ها سولر را دنبال نمی‌کردند. آن‌ها به‌طور آگاهانه هر دو غواص را آزمایش کردند و یاد گرفتند که سولر در انتهای شنا پاداش می‌دهد.”
چگونه ماهی‌ها غواصان انسانی را تشخیص می‌دهند؟
برای بررسی بیشتر نشانه‌های بصری مورد استفاده ماهی‌ها در تشخیص غواصان، تیم تحقیقاتی آزمایش را تکرار کرد – این بار هر دو غواص لباس غواصی و باله‌های یکسانی پوشیدند. با حذف ویژگی‌های متمایز، ماهی‌ها دیگر قادر به تشخیص آن‌ها نبودند.
این یافته، شواهد محکمی ارائه می‌دهد که ماهی‌ها رنگ‌ها یا الگوهای خاصی بر روی تجهیزات غواصان را با غذا مرتبط می‌کنند.
تومازک می‌گوید:
“تقریباً تمام ماهی‌ها دید رنگی دارند، بنابراین جای تعجب نیست که سی‌بریم توانسته باشد غواص صحیح را بر اساس تکه‌های رنگی روی بدن شناسایی کند.”
این توانایی شبیه به روش غواصان انسانی در تشخیص یکدیگر زیر آب است. سولر توضیح می‌دهد:
“ماسک‌های غواصی چهره‌ها را تحریف می‌کنند، بنابراین معمولاً ما از تفاوت‌های میان لباس غواصی، باله‌ها یا سایر قسمت‌های تجهیزات برای تشخیص همدیگر استفاده می‌کنیم.”
محققان معتقدند که با گذر زمان، ماهی‌ها ممکن است بتوانند جزئیات ظریف‌تری مانند شکل دست‌ها یا حرکات بدن را تشخیص دهند.
سولر می‌افزاید:
“ما قبلاً مشاهده کرده‌ایم که آن‌ها به چهره‌های ما نزدیک می‌شوند و بدن ما را بررسی می‌کنند. گویی آن‌ها در حال مطالعه ما بودند، نه برعکس!”
تشخیص انسان توسط ماهی‌ها
این مطالعه از گزارش‌های تجربی درباره توانایی حیوانات در تشخیص افراد حمایت می‌کند و علاوه بر آن، شواهد تجربی کنترل‌شده‌ای را در محیطی کاملاً طبیعی ارائه می‌دهد.
توانایی تشخیص افراد خاص نشان می‌دهد که ماهی‌ها ممکن است دارای توانایی‌های شناختی پیچیده‌تری نسبت به آنچه قبلاً تصور می‌شد، باشند.
اگر ماهی‌های وحشی می‌توانند افراد خاصی را شناسایی و دنبال کنند، این احتمال مطرح می‌شود که ماهی‌های خانگی – یا حتی ماهی‌های دیگر در محیط‌های طبیعی – از استراتژی‌های مشابهی برای تشخیص انسان‌های آشنا استفاده می‌کنند.
الکس جردن، نویسنده ارشد این مطالعه، می‌گوید:
“این که حیواناتی که در دنیایی پیچیده حرکت کرده و هر دقیقه با گونه‌های مختلفی تعامل دارند، بتوانند انسان‌ها را بر اساس نشانه‌های بصری تشخیص دهند، برای من تعجب‌آور نیست.”
تومازک نتیجه می‌گیرد:
“ممکن است عجیب به نظر برسد که انسان‌ها با موجودی مانند ماهی که در درخت تکاملی بسیار دور از ما قرار دارد، پیوندی برقرار کنند. اما روابط انسان و حیوان می‌توانند از میلیون‌ها سال فاصله تکاملی عبور کنند، اگر ما فقط توجه کنیم. اکنون که می‌دانیم آن‌ها ما را می‌بینند، وقت آن است که ما هم آن‌ها را ببینیم.”
این مطالعه در مجله Biology Letters منتشر شده است.
