همه ماهی‌ها فقط سریع نیستند، برخی از آن‌ها باهوش نیز هستند. گروهی از دانشمندان، از جمله پژوهشگرانی از دانشگاه ادینبورگ، ترفندی شگفت‌انگیز و بی‌سابقه در دریای مدیترانه کشف کرده‌اند. ماهی‌های کوچک موسوم به بلو رانر پشت کوسه‌های سندبار پنهان می‌شوند تا به طعمه خود نزدیک شوند.
این رفتار غیرعادی است. بسیاری از ماهی‌ها در نزدیکی کوسه‌ها شنا می‌کنند تا از خطر دور بمانند یا انگل‌های خود را از بین ببرند. اما پنهان شدن پشت یک کوسه برای شکار؟ این اولین بار است که چنین رفتاری مشاهده شده است.
استفاده از کوسه‌ها به‌عنوان پوشش
تا پیش از این، دانشمندان متوجه شده بودند که برخی ماهی‌ها پشت سر کوسه‌ها حرکت می‌کنند، معمولاً برای محافظت از خود یا رهایی از انگل‌ها. برخی نیز کوسه‌ها را به‌عنوان سپر متحرک برای فرار از شکارچیان بزرگ‌تر استفاده می‌کردند. اما تصاویری که اطراف جزیره لامپیونه در ایتالیا ضبط شده، نشان‌دهنده رفتاری کاملاً متفاوت است.
طی چند سال، غواصان و وسایل نقلیه کنترل از راه دور ۳۴ مورد از کمین‌کردن بلو رانرها پشت کوسه‌های سندبار را ثبت کردند. هر بار، یک بلو رانر به مدت حدود ۳۰ ثانیه سایه‌به‌سایه یک کوسه حرکت می‌کرد و سپس ناگهان به سمت ماهی‌های کوچک‌تر، به‌ویژه دامسل‌فیش‌ها، حمله می‌برد.
آنچه تغییر کرده بود، نه فقط زمان‌بندی این حملات، بلکه شیوه اجرای آن‌ها بود. بلو رانرها معمولاً به‌صورت گروهی شکار می‌کنند، اما شکار انفرادی آن‌ها، همراه با پوشش کوسه، بسیار مؤثرتر به نظر می‌رسید.
افزایش موفقیت شکار با سپر کوسه‌ای
تیم تحقیقاتی با تحلیل ساعت‌ها فیلم زیرآبی متوجه شد که این ترفند شکار چگونه کار می‌کند. نتایج کاملاً واضح بود:
- زمانی که بلو رانرها از کوسه‌ها به‌عنوان پوشش استفاده کردند، تنها در ۱۰ درصد مواقع طعمه متوجه حضور آن‌ها شد.
- در مقابل، زمانی که بدون کوسه‌ها و به‌صورت گروهی شکار کردند، در بیش از ۹۵ درصد مواقع طعمه آن‌ها را شناسایی و فرار کرد.
این تفاوت همه‌چیز را تغییر داد. به‌جای فرار کردن یا تشکیل گروه‌های دفاعی، دامسل‌فیش‌ها و سایر طعمه‌ها آرام و بی‌دفاع باقی می‌ماندند. حضور کوسه به آن‌ها احساس امنیت کاذب می‌داد، درحالی‌که یک شکارچی دیگر در سایه‌اش کمین کرده بود.
مزایای پنهان این تاکتیک
بلو رانرها نه‌تنها شکار راحت‌تری داشتند، بلکه مزایای دیگری نیز کسب کردند:
- حرکت در پشت کوسه باعث کاهش مقاومت آب و صرفه‌جویی در انرژی آن‌ها می‌شود.
- نزدیکی به یک کوسه بزرگ، خطر حمله شکارچیان دیگر را کاهش می‌دهد.
اجتماع نادر کوسه‌ها در مدیترانه
این رفتار شگفت‌انگیز در یکی از معدود مکان‌هایی در دریای مدیترانه رخ می‌دهد که کوسه‌های سندبار هنوز در گروه‌های بزرگ جمع می‌شوند.
هر تابستان، این کوسه‌ها به آب‌های اطراف جزیره لامپیونه بازمی‌گردند و پدیده‌ای را ایجاد می‌کنند که دانشمندان از آن به‌عنوان یک تجمع طبیعی یاد می‌کنند. این اتفاق در مدیترانه بسیار نادر است، زیرا جمعیت کوسه‌ها به دلیل صید بی‌رویه و تخریب زیستگاه به‌شدت کاهش یافته است.
این ثبات و تکرار سالانه، به محققان فرصت داده تا رفتارهای پیچیده‌ای را که احتمالاً در سایر مناطق نادیده گرفته می‌شوند، مشاهده و مستندسازی کنند.
تأثیر کاهش کوسه‌ها بر رفتار شکارچیان
پروفسور فابیو بادالامنتی از دانشگاه ادینبورگ و مؤسسه CNR-IAS پالرمویی می‌گوید:
“این مطالعه نشان می‌دهد که تعامل بین گونه‌ها می‌تواند تاکتیک‌های شکار متفاوتی را در اکوسیستم‌های دریایی ایجاد کند. درک این پویایی‌ها دانش ما را درباره تنوع زیستی در دریاها افزایش داده و اهمیت حفاظت از شکارچیان رده‌بالا، مانند کوسه‌ها، را نشان می‌دهد.”
دکتر کارلو کاتانو از مؤسسه Stazione Zoologica Anton Dohrn نیز تأکید کرد:
“این تعامل منحصر‌به‌فرد بر اهمیت زیست‌محیطی معدود تجمعات باقی‌مانده کوسه‌ها تأکید دارد، زیرا می‌تواند بر ساختار و عملکرد اکوسیستم‌های دریایی تأثیر بگذارد.”
جزیره لامپیونه تنها یکی از دو منطقه شناخته‌شده در مدیترانه است که کوسه‌های سندبار در آن تجمع می‌کنند. کاهش مداوم جمعیت این کوسه‌های بزرگ به دلیل صید بیش‌ازحد، ممکن است چنین ارتباطاتی را از بین ببرد و تأثیرات گسترده‌ای بر سایر گونه‌ها بگذارد.
پویایی‌های پنهان اکوسیستم‌های شکننده
این رفتار تنها یک ترفند جالب طبیعت نیست، بلکه پیامدهای مهمی دارد. استراتژی شکار بلو رانرها به حضور کوسه‌ها وابسته است. اگر کوسه‌ها از بین بروند، این روش شکار نیز ناپدید خواهد شد. کاهش شکارچیان رده‌بالا می‌تواند موج‌هایی در سراسر اکوسیستم ایجاد کند که هنوز کاملاً درک نشده‌اند.
درک این پویایی‌های پنهان نشان می‌دهد که اکوسیستم‌های دریایی چقدر شکننده هستند. هر موجود، چه قوی و چه کوچک، بر رفتار دیگران تأثیر می‌گذارد.
بنابراین، حفظ تنوع زیستی تنها به معنای نجات یک گونه نیست، بلکه حفظ تعادل کل زنجیره حیات است تا همچنان پر از شگفتی بماند.
همکاری علمی و حمایت‌های مالی
این تحقیق نتیجه همکاری بین مؤسسات مختلف است. دانشمندانی از دانشگاه ادینبورگ، مؤسسه Stazione Zoologica Anton Dohrn، مرکز ملی آینده تنوع زیستی، CNR-IAS و دانشگاه پالرمو در این پژوهش نقش داشتند.
پشتیبانی مالی از سوی بنیاد Blue Marine و جامعه نشنال جئوگرافیک به این محققان امکان داد تا مشاهدات طولانی‌مدت انجام دهند، که برای مستندسازی این رفتار در طول چندین فصل حیاتی بود.
این پژوهش در مجله Ecology منتشر شده است.
