دانشمندان نجوم اخیراً به کشفی حیرت‌انگیز دست یافته‌اند: ساختاری کیهانی که ظاهراً تا حدود ده میلیارد سال نوری امتداد دارد. این ساختار عظیم که با نام دیوار بزرگ هرکول–تاج شمالی (Hercules–Corona Borealis Great Wall) شناخته می‌شود، دوباره مورد بررسی قرار گرفته و اکنون به نظر می‌رسد بزرگ‌تر از برآوردهای پیشین و حتی نزدیک‌تر به زمین باشد.
ابرخوشه‌ای فراتر از تخیل
تعریف و ویژگی‌ها
دانشمندان این ساختار را ابرخوشه (Supercluster) می‌نامند؛ چرا که شامل میلیاردها کهکشان است که در یک ناحیه مشخص از کیهان گرد آمده‌اند.
استفاده از انتقال به سرخ (Redshift)
برای تخمین فاصله این کهکشان‌ها از زمین، اخترشناسان به پدیده انتقال به سرخ استناد می‌کنند. بررسی‌ها نشان داده که بسیاری از این کهکشان‌ها از طریق انفجارهای پرتوی گاما با یکدیگر پیوند دارند و در ناحیه‌ای خوشه‌بندی شده‌اند که از هر ساختار کیهانی شناخته‌شده دیگری بزرگ‌تر است.
دکتر «جان هکیلا» از دانشگاه آلابامای آمریکا در این‌باره می‌گوید:
«این ساختار از هر چیزی که بتوان با آن مقایسه کرد، بزرگ‌تر است.»
این اظهارنظر نشان می‌دهد که نظریه‌های استاندارد درباره یکنواختی جهان، نمی‌توانند چنین آرایشی را به‌درستی توضیح دهند.
اهمیت انفجارهای پرتوی گاما در نقشه‌برداری کیهانی
پدیده‌ای نادر اما پرنور
انفجارهای پرتوی گاما (Gamma-Ray Bursts) از درخشان‌ترین پدیده‌های کیهانی‌اند که معمولاً به دنبال ابرنواخترها یا ادغام ستارگان نوترونی رخ می‌دهند. این انفجارها آن‌قدر پرانرژی هستند که حتی در فاصله‌های کیهانی بسیار دور نیز قابل مشاهده‌اند.
راهنمایی به سوی ساختارهای مخفی
از آنجا که این انفجارها در مناطق پرستاره رخ می‌دهند، ردیابی آن‌ها به اخترشناسان امکان می‌دهد حد و مرز گسترش ماده در جهان را حتی در نواحی صعب‌الوصول تشخیص دهند.
مقایسه با دیگر ساختارهای عظیم کیهانی
رقبای قدیمی‌تر
پیش از کشف دیوار هرکول–تاج شمالی، ساختارهایی مانند:
- دیوار بزرگ اسلون (Sloan Great Wall)
- گروه عظیم اختروش‌ها (Huge Large Quasar Group)
- کمان اختروش غول‌آسا (Giant Quasar Arc)
به‌عنوان بزرگ‌ترین ساختارهای کیهانی شناخته می‌شدند.
دیوار هرکول از همه بزرگ‌تر است
اما دیوار هرکول با حدود ده میلیارد سال نوری طول، تقریباً ۲۵ برابر دیوار بزرگ اسلون است که زمانی آن را یکی از بزرگ‌ترین ساختارها می‌دانستند.
تردیدهای علمی همچنان باقی است
داده‌های ناکافی یا خطاهای اندازه‌گیری؟
برخی از اخترشناسان هشدار می‌دهند که مجموعه داده‌های مربوط به انفجارهای پرتوی گاما هنوز کامل نیست و ممکن است:
- دقت موقعیت‌ها و انتقال به سرخ کافی نباشد.
- خطاهای کوچک باعث القای تصوری نادرست از وجود ساختارهایی بزرگ‌تر از واقعیت شوند.
- پدیده‌ای به‌نام سوگیری نمونه‌گیری (Sampling Bias) نیز بر نتایج اثرگذار باشد.
اصل کیهان‌شناسی و اندازه‌های مشکوک
طبق اصل کیهان‌شناسی، ماده در مقیاس‌های بسیار بزرگ باید به‌صورت یکنواخت پراکنده باشد. هر ساختاری که بزرگ‌تر از ۱.۲ میلیارد سال نوری باشد، از دید نظریه‌پردازان با دیده تردید نگریسته می‌شود. اما دیوار هرکول درست در مرز این محدودیت قرار دارد.
دکتر هکیلا می‌گوید:
«هنوز هیچ اجماعی درباره معنای این کشف وجود ندارد. برخی مدل‌ها می‌توانند چنین عظمت‌هایی را بپذیرند، اما بسیاری دیگر نه.»
ساختاری هنوز به‌طور کامل ترسیم نشده
کمبود داده‌های GRB
یکی از بزرگ‌ترین چالش‌ها در ترسیم دقیق این ساختار، محدود بودن تعداد انفجارهای پرتوی گاما با فواصل مشخص است. در مطالعه اخیر تنها ۵۴۲ GRB استفاده شده که فقط نیمی از آن‌ها در بخش مربوط به این ساختار قرار داشتند.
مشکلات طبیعی در مشاهده آسمان
مواردی مانند:
- درخشش ناکافی انفجار
- نبود تلسکوپ مناسب
- شرایط آب‌وهوایی آسمان
بر داده‌ها اثر می‌گذارند و توزیع نامتوازن به وجود می‌آورند که ممکن است خوشه‌بندی‌های تصادفی یا اشتباهات سیگنال ایجاد کند.
چرا این کشف اهمیت دارد؟
نزدیکی بیشتر از آنچه تصور می‌شد
دکتر هکیلا معتقد است مهم‌ترین یافته جدید این است که نزدیک‌ترین بخش‌های این دیوار، نزدیک‌تر از آن چیزی هستند که پیش‌تر تصور می‌شد.
ماموریت‌های فضایی آینده
طرحی به نام THESUES توسط آژانس فضایی اروپا در حال توسعه است. این ماموریت با میدان دید وسیع و حساسیت بالا، قادر خواهد بود هزاران انفجار جدید پرتوی گاما، حتی از منابع بسیار دور و کم‌نور را شناسایی کند.
اگر این پروژه به اجرا درآید، داده‌های مورد نیاز برای تأیید یا رد اندازه واقعی دیوار هرکول فراهم خواهد شد.
جمع‌بندی
دیوار بزرگ هرکول–تاج شمالی، کشفی است که نظریه‌های استاندارد کیهان‌شناسی را به چالش می‌کشد. اگر تأیید شود، ممکن است مجبور شویم نگاه خود به ساختار بزرگ جهان را بازنویسی کنیم. تا آن زمان، دانشمندان به تلاش برای تکمیل داده‌ها و رفع تردیدها ادامه خواهند داد.
این مطالعه در نشریه Universe 2025 منتشر شده است.
