در شرایطی که فشار ناشی از صید بی‌رویه، آلودگی و تغییرات اقلیمی رو به افزایش است، پژوهشگران و سیاست‌گذاران به دنبال راهکارهایی نو هستند تا بار وارده بر اقیانوس‌ها را کاهش دهند. یکی از راهکارهایی که در حال ظهور است، استفاده از غذاهای دریایی جایگزین است؛ روشی نوین که می‌تواند به حفاظت از اکوسیستم‌های دریایی کمک کند.
در حالی که هنوز بسیاری از رازهای اقیانوس ناشناخته باقی مانده‌اند، یک موضوع کاملاً روشن است: روش‌های سنتی صید ماهی اقیانوس را به‌سوی فروپاشی اکولوژیکی سوق می‌دهند.
تأثیر جهانی صید بی‌رویه
منابع دریایی در معرض نابودی
پژوهشگران هشدار می‌دهند که در حال حاضر نزدیک به ۹۰ درصد از شیلات دریایی یا کاملاً بهره‌برداری شده‌اند یا بیش از حد مورد استفاده قرار گرفته‌اند. علاوه بر آن، آلودگی و تخریب زیستگاه‌ها، تنوع زیستی را در سراسر اقیانوس‌ها، رودخانه‌ها و سواحل به خطر انداخته‌اند.
یک مطالعه در سال ۲۰۱۸ نشان داد که عملیات ماهیگیری تجاری اکنون بیش از ۵۵ درصد از سطح اقیانوس‌ها را پوشش می‌دهد – که این عدد چهار برابر بیشتر از زمین‌هایی است که برای کشاورزی استفاده می‌شوند.
تأثیر بر زندگی انسان‌ها
این بحران نه‌تنها جان موجودات دریایی، بلکه زندگی انسان‌ها را نیز تهدید می‌کند. حدود ۳ میلیارد نفر برای غذا و اشتغال به دریا وابسته هستند. با توجه به اینکه انتظار می‌رود جمعیت جهان تا سال ۲۰۵۰ به ۱۰ میلیارد نفر برسد، تقاضا برای غذاهای دریایی دو برابر سریع‌تر از رشد جمعیت در حال افزایش است.
اما منابع دریایی وحشی نمی‌توانند این تقاضا را پاسخ دهند. حتی با مدیریت عالی، میزان مشخصی از ماهی را می‌توان هر سال صید کرد. پژوهشگران تاکید دارند که تنها با مدیریت بهتر صید و تعیین سقف برداشت، می‌توان فشار بر اقیانوس‌ها را کاهش داد. اما یک مسیر دیگر نیز وجود دارد که کمتر مورد توجه قرار گرفته است.
غذاهای دریایی جایگزین؛ راهکاری پایدار برای آینده
ظهور غذاهای دریایی بدون نیاز به صید
غذاهای دریایی جایگزین، مانند ماهی‌های گیاهی یا ماهی تن پرورشی در آزمایشگاه، به‌عنوان ابزارهای مؤثر برای پاسخ به تقاضا بدون تخلیه اقیانوس‌ها در حال ظهور هستند.
این محصولات می‌توانند انتخاب‌های مصرف‌کنندگان را از ماهی‌های صیدشده در طبیعت یا پرورشی که باعث فشار محیط‌زیستی می‌شوند، تغییر دهند.
پژوهشگران توضیح می‌دهند که غذاهای دریایی گیاهی و پرورشی پتانسیل عظیمی دارند تا جمعیت رو به رشد را تغذیه کنند، بدون اینکه به صنعت ماهیگیری سنتی فشار وارد شود و به اقیانوس‌ها آسیب برسد.
تغییر ساختار صنعت غذاهای دریایی
تأثیر متقابل تغییرات اقلیمی و ماهیگیری
ماهیگیری تنها قربانی تغییرات اقلیمی نیست، بلکه خود به آن دامن می‌زند. کشتی‌های ماهیگیری سوخت‌بر و تولید غذای آبزی‌پروری، گازهای گلخانه‌ای منتشر می‌کنند.
در عین حال، افزایش دمای اقیانوس‌ها جمعیت ماهی‌ها را به سمت قطب‌ها سوق داده و آب‌های گرمسیری را خالی‌تر می‌کند. برخی مناطق ممکن است تا سال ۲۰۵۰ کاهش ۴۰ درصدی در قابلیت صید داشته باشند.
افزون بر این، آب‌های گرم‌تر خطرآفرین‌تر شده‌اند؛ عفونت‌های ناشی از باکتری‌های ویبریو که می‌توانند کشنده باشند، در حال افزایش جهانی هستند.
امید به گزینه‌های نو
با این حال، امید وجود دارد. پژوهش‌ها نشان می‌دهند که غذاهای دریایی گیاهی و پرورشی، به‌ویژه اگر با انرژی تجدیدپذیر تولید شوند، می‌توانند جایگزین‌هایی مقاوم‌تر در برابر تغییرات اقلیمی باشند.
تنوع‌بخشی به منابع غذایی دریایی
استفاده از انرژی تجدیدپذیر برای تولید پایدارتر
یک گزارش پژوهشی تحت عنوان شتاب‌بخشی به سیاست‌های اقلیمی در حوزه غذاهای دریایی جایگزین، مزایای زیست‌محیطی تنوع در منابع غذایی دریایی را مورد بررسی قرار می‌دهد.
پژوهشگران می‌نویسند:
«انرژی تجدیدپذیر در تحقق مزایای اقلیمی غذاهای پرورشی و جایگزین کلیدی است. بررسی‌های چرخه عمر نشان می‌دهند که انتشار گازهای گلخانه‌ای ناشی از تولید گوشت و ماهی پرورشی با انرژی پاک، کمتر از بسیاری از روش‌های صید وحشی خواهد بود.»
علاوه بر این، پیش‌بینی می‌شود که تولید غذاهای دریایی پرورشی به انرژی کمتری نسبت به گوشت قرمز یا مرغ پرورشی نیاز داشته باشد، زیرا پرورش ماهی در دماهای پایین‌تر انجام می‌شود.
کاهش تنوع زیستی دریایی
نقش حیاتی اقیانوس‌ها در سلامت زمین
اقیانوس‌ها فراتر از منبع غذا هستند. آن‌ها تنظیم‌کننده اقلیم، تولیدکننده اکسیژن و ستون فقرات سیستم غذایی جهانی‌اند.
اما تنوع زیستی دریایی با سرعت هشداردهنده‌ای در حال کاهش است. یک گزارش در سال ۲۰۱۹ نشان داد که فعالیت‌های انسانی دو سوم از مناطق دریایی را به‌طور قابل توجهی تغییر داده‌اند – این رقم در دهه گذشته تنها ۴۰ درصد بود.
عوامل نابودی زیستی
عواملی چون آلودگی، صید بی‌رویه، تغییرات اقلیمی و اسیدی شدن اقیانوس‌ها باعث فروپاشی اکوسیستم‌ها، ناامنی غذایی و افزایش بیماری‌ها شده‌اند.
حتی آبزی‌پروری که اکنون نیمی از تولید غذاهای دریایی جهان را تشکیل می‌دهد، در صورت مدیریت ضعیف می‌تواند به زیستگاه‌های ساحلی آسیب رسانده و اکوسیستم‌ها را مختل کند.
نقش غذاهای دریایی جایگزین در محافظت از اکوسیستم‌ها
گزارش غذاهای آبی نو برای تنوع زیستی نشان می‌دهد که غذاهای دریایی گیاهی و پرورشی با کاهش صید و شکار جانبی (Bycatch)، فرصتی برای بازسازی ذخایر طبیعی فراهم می‌کنند.
همچنین این غذاها از تخریب زیستگاه و آلودگی جلوگیری می‌کنند، چرا که به زمین کمتری نیاز دارند و کف دریا را به‌هم نمی‌زنند. برخلاف بسیاری از روش‌های پرورشی سنتی، این سیستم‌ها به آنتی‌بیوتیک‌ها وابسته نیستند و از تنوع میکروبی حمایت می‌کنند.
بهای سنگین محبوبیت ماهی تن
ماهی تن یکی از محبوب‌ترین غذاهای دریایی جهان است؛ به‌ویژه در ایالات متحده که تن کنسروی پس از میگو دومین غذای دریایی پرمصرف است.
آمریکایی‌ها سالانه نزدیک به یک میلیارد پوند تن مصرف می‌کنند و در سطح جهانی بیش از ۷ میلیون تن از گونه‌های مشابه برداشت می‌شود.
اما این تقاضای بالا، پیامدهایی دارد. در سال ۲۰۱۱، ۷ گونه از ۶۱ گونه شناخته‌شده تن در فهرست گونه‌های در معرض تهدید قرار گرفتند. همچنین، ماهیگیری تن باعث آسیب به گونه‌هایی مانند لاک‌پشت‌ها و کوسه‌ها می‌شود که به‌طور تصادفی گرفتار تورهای صیادی می‌شوند.
نوآوری شرکت‌ها در تولید غذاهای دریایی جایگزین
آمریکا
در شیکاگو، شرکت Aqua Cultured Foods مبلغ ۵.۵ میلیون دلار سرمایه جذب کرد تا تولید غذاهای دریایی بر پایه قارچ را گسترش دهد. این شرکت با فرآیند تخمیر خاص خود، محصولاتی مانند اسکالوپ، میگو و تن تولید می‌کند که آلرژی‌زا نیستند و پایدارند.
کانادا
در کانادا، شرکت Konscious Foods موفق به جذب ۵ میلیون دلار سرمایه از طریق برنامه افزایش بهره‌وری تجاری PacifiCan شد. آن‌ها سوشی‌های یخ‌زده از جمله رول تن-آووکادو را با استفاده از مواد اولیه کانادایی مانند کینوا، هویج و گوجه‌فرنگی تولید می‌کنند. محصولات جدید آن‌ها شامل سالمون دودی گیاهی، کیک خرچنگ و میگوی گیاهی است.
اروپا
در اتریش، شرکت آلمانی BettaF!sh با فروشگاه‌های زنجیره‌ای BILLA همکاری کرده تا ساندویچ TU-NAH را در سراسر فروشگاه‌های BILLA عرضه کند. این همکاری با هدف گسترش غذاهای دریایی گیاهی در سراسر اروپا انجام شده است.
فرصت جهانی غذاهای دریایی جایگزین
یک‌بار نیویورک تایمز نوشت: «اگر چیزی خوب از دریا پیدا نمی‌کنید، بهتر است چیزی دیگر بپزید.»
امروز، با غذاهای دریایی جایگزین، آن «چیز دیگر» نه به معنی فدا کردن طعم و ارزش غذایی است.
با گسترش غذاهای دریایی گیاهی و پرورشی، می‌توان جمعیت رو به رشد را بدون فشردن بیشتر بر اکوسیستم‌های دریایی تغذیه کرد.
پژوهشگران تأکید می‌کنند:
«ساختن سیستم غذایی بهتر نیازمند راه‌حل‌های متنوع است. غذاهای دریایی جایگزین، آینده غذاهای دریایی پایدار هستند. برای گسترش این صنعت، ما به نوآوران جسور و حامیان متعهد – در زمینه اقلیم، تنوع زیستی، سلامت عمومی و امنیت غذایی – نیاز داریم که آن را به یک اولویت جهانی تبدیل کنند. اقیانوسی از فرصت پیش روی ماست.»
