اوایل این هفته، دانشمندان و مقام‌های رسمی توانستند برای نخستین بار تصاویر گرفته‌شده از رصدخانه تازه تأسیس ورا سی. روبین را مشاهده کنند — و باید گفت که این انتظار کاملاً ارزشش را داشت.
به‌زودی، این شگفتی علمی هر شب تصاویر فراگیر و فوق‌العاده دقیقی از کیهان ثبت خواهد کرد.
آغاز فعالیت‌های آزمایشی رصدخانه
ثبت میلیون‌ها جرم آسمانی تنها در ۱۰ ساعت
گرچه این ابزار همچنان در دوره آزمایشی خود قرار دارد، اما در ۱۰ ساعت نخست رصدهای آزمایشی، میلیون‌ها کهکشان دوردست، بی‌شمار ستاره در کهکشان راه شیری، و هزاران سیارک را به ثبت رسانده است.
این موفقیت اولیه نشان می‌دهد که این مرکز در مسیر تبدیل شدن به بزرگ‌ترین موتور اکتشافات در تاریخ علم نجوم قرار دارد.
مایکل کراتسیوس، مدیر دفتر سیاست علم و فناوری کاخ سفید گفت:
«رصدخانه ورا روبین نماد دستاوردهای شگفت‌انگیزی است که زمانی به دست می‌آید که همه اجزای نظام پژوهشی ملی با هم همکاری کنند. این رصدخانه، سرمایه‌گذاری برای آینده ماست؛ دانشی را امروز بنا می‌گذارد که فرزندان ما فردا بر پایه آن خواهند ساخت.»
رصدخانه ورا روبین؛ نمونه‌ای بی‌مانند
موقعیت منحصربه‌فرد در ارتفاعات آند
این رصدخانه بر فراز سرو پاچون در رشته‌کوه آند شیلی قرار گرفته — یکی از تاریک‌ترین و خشک‌ترین مناطق نجومی روی زمین.
آینه ۸.۴ متری این مرکز، نور را به درون بزرگ‌ترین دوربین دیجیتال ساخته‌شده در تاریخ علوم فضایی هدایت می‌کند.
ثبت هزار تصویر در هر شب
هر شب، این رصدخانه ۱۰۰۰ تصویر از آسمان ثبت می‌کند و بزرگ‌ترین آرشیو نوری تاریخ نجوم را شکل خواهد داد. این داده‌ها اساس پروژه پرچمدار بررسی میراث فضا و زمان (LSST) را تشکیل می‌دهد.
تمرکز LSST بر روی هر جنبش و درخششی در آسمان
این برنامه ۱۰ ساله، مأموریت دارد که هر درخشش، جرقه و حرکت آهسته را که در آسمان ظاهر می‌شود، ثبت و پایش کند.
آشکارسازی جزئیات ناپیدا در تصاویر
نمونه‌ای از دستاورد این رصدخانه:
تصویری که ترکیب ۶۷۸ تصویر مجزا در طول ۷ ساعت را نشان می‌دهد. در این تصویر، جزئیاتی آشکار شده که در حالت عادی یا بسیار کمرنگ بودند یا به‌کلی نامرئی.
از جمله:
- ابرهای گاز و غبار در سحابی تریفید (بالا سمت راست)
- سحابی لاگون
که هر دو در فاصله هزاران سال نوری از زمین قرار دارند.
برای مشاهده تصویر در ابعاد بزرگ، به منبع رسمی NSF-DOE مراجعه شود.
هدف؛ کشف اسرار تاریک کیهان
برایان استون، مدیر بنیاد ملی علوم آمریکا (NSF) بیان کرد:
«رصدخانه روبین بیش از مجموع تمامی تلسکوپ‌های نوری تاریخ، داده از کیهان گردآوری خواهد کرد.»
از جمله حوزه‌هایی که این رصدخانه به کاوش آن خواهد پرداخت:
- ماده تاریک و انرژی تاریک؛ دو نیروی مرموزی که سراسر کیهان را در بر گرفته‌اند.
پایش تهدیدات احتمالی از فضا
میدان دید بی‌نظیر رصدخانه
یکی از نقاط قوت رصدخانه روبین، وسعت میدان دید آن است.
هر نوردهی، فضایی معادل ۴۰ برابر سطح قرص کامل ماه را پوشش می‌دهد.
رصد سیارک‌ها و دنباله‌دارهای تهدیدآمیز
در طول یک دهه نخست، انتظار می‌رود میلیون‌ها سیارک و دنباله‌دار کشف شود؛ از جمله اجرام بالقوه خطرناک که از مدار زمین عبور می‌کنند.
ثبت پدیده‌های گذرای کیهانی
این اسکن‌های شبانه همچنین:
- انفجارهای ابرنواختری در کهکشان‌های دور
- ستاره‌های تپنده
- و پدیده‌های زودگذری که تاکنون هرگز ثبت نشده‌اند
را آشکار خواهد کرد.
حمایت دولتی از پیشرفت علمی
هریت کنگ، مدیر موقت دفتر علوم وزارت انرژی ایالات متحده (DOE) گفت:
«ما وارد عصر طلایی علم در آمریکا شده‌ایم. رصدخانه ورا روبین نشان می‌دهد که وقتی دولت فدرال، مهندسان و دانشمندان نخبه را با ابزارهای پیشرفته پشتیبانی می‌کند، چه دستاوردهای خارق‌العاده‌ای ممکن می‌شود.»
ادای احترام به میراث ورا روبین
این رصدخانه به نام ورا روبین، ستاره‌شناس پیشگام، نام‌گذاری شده است.
مطالعات برجسته او در خصوص چرخش کهکشان‌ها، نخستین شواهد قوی از وجود ماده تاریک را آشکار کرد؛ ماده‌ای نادیدنی که جرم آن از مجموع تمام ماده مرئی جهان سنگین‌تر است.
براساس برآوردها:
- حدود ۹۵٪ از جهان از ماده تاریک و انرژی تاریک تشکیل شده است.
اندازه‌گیری‌های بی‌سابقه درباره کهکشان‌ها
رصدخانه روبین برخی از دقیق‌ترین اندازه‌گیری‌ها درباره نحوه توزیع و حرکت کهکشان‌ها را انجام خواهد داد؛ اطلاعاتی که سرنخ‌های تازه‌ای درباره این اجزای ناپیدای جهان فراهم می‌کند.
حجمی بی‌سابقه از داده‌های کیهانی
در نخستین سال فعالیت رسمی، این ابزار بیش از مجموع همه رصدخانه‌های نوری پیشین داده جمع‌آوری خواهد کرد.
پردازش و هشدار آنی
این حجم عظیم داده — معادل پتابایت‌ها تصویر و فهرست اجرام — تقریباً به‌صورت هم‌زمان پردازش می‌شود.
در صورت مشاهده هر تغییر در آسمان، در عرض ۶۰ ثانیه هشدار به جامعه جهانی نجوم مخابره می‌شود.
دسترسی عمومی به داده‌ها
با دموکراتیک‌سازی دسترسی به این حجم عظیم داده، هم پژوهشگران حرفه‌ای و هم علاقه‌مندان نجوم می‌توانند از آن بهره ببرند.
دستاوردهای این مشارکت می‌تواند شامل:
- نقشه‌برداری از ساختار کهکشان راه شیری
- تعیین دقیق‌تر نرخ انبساط کیهان
باشد.
آغاز رصدهای رسمی از ۲۰۲۵
آماده‌سازی نهایی
عملیات کامل علمی این رصدخانه قرار است اواخر امسال آغاز شود.
اما تصاویر اولیه نشان می‌دهد که آینه، دوربین و سیستم پردازش داده‌ها دقیقاً مطابق طراحی عمل می‌کنند.
در ماه‌های آینده، مهندسان بهینه‌سازی‌های لازم را در بخش اپتیک و نرم‌افزار انجام می‌دهند تا دقت تلسکوپ به اوج برسد.
ثبت فیلم ۱۰ ساله از تحول کیهان
با آغاز رسمی LSST، رصدخانه هر ۳ تا ۴ شب یک‌بار، سراسر آسمان جنوبی قابل مشاهده را اسکن می‌کند و در طول ۱۰ سال، فیلمی زمان‌گریز از سیر تکاملی کیهان می‌سازد.
سخن پایانی
هریت کنگ در پایان اظهار داشت:
«این مرکز، موتور محرک اکتشافات، الهام‌بخش نوآوران آینده و نمایش‌دهنده توان علمی آمریکا در عرصه جهانی خواهد بود.»
فرقی نمی‌کند در پی ثبت عبور مسافران میان‌ستاره‌ای کمرنگ باشیم یا رمزگشایی از ماهیت انرژی تاریک؛ رصدخانه ورا روبین قطعاً تعریفی تازه از درک ما از جهان — و شاید جایگاه خودمان در آن — ارائه خواهد داد.
