در زیر شهر مدرن والنسینا د لا کنسپسیون در جنوب غربی اسپانیا، ساختاری گنبدی به نام مقبره مونتلیریو تولوس قرار دارد که بقایای افرادی را در خود نگه می‌دارد که بین سال‌های ۲۸۷۵ پیش از میلاد تا ۲۶۳۵ پیش از میلاد در این منطقه می‌زیستند.
پیامی از دل هزاره‌ها
کاوش‌های اخیر نشان می‌دهد این مقبره پیامی را از میان قرون و اعصار منتقل می‌کند؛ پیامی که با صدف‌های دریایی دوخته شده و درباره جایگاه اجتماعی، کار و باور در جامعه‌ای از عصر مس روایت می‌کند، جامعه‌ای که به تدریج به سمت نظام طبقاتی پیش می‌رفته است.
فهرست آثار و پیام‌ها
کاوشی میان‌رشته‌ای
با اجرای یک مطالعه میان‌رشته‌ای، باستان‌شناسان توانستند استخوان‌ها، پوشاک و زیورآلاتی را فهرست‌برداری کنند که حامل پیام این فرهنگ کهن بوده است.
- آن‌ها صدها هزار مهره صدفی بسیار کوچک (با قطر کمتر از یک سانتی‌متر) را شمردند که بر لباس‌هایی قرار داشت که زمانی همانند شبنم صبحگاهی می‌درخشیده است.
- حجم بی‌سابقه این مهره‌ها، نشان از اقتصادی پیشرفته در این جامعه دارد که توانایی حمایت از هنرهای دستی در مقیاس وسیع را داشته است.
اتاق زنان در مقبره مونتلیریو
ترکیب جنسیتی و ساختار کشف‌شده
گروه پژوهشی متشکل از چند دانشگاه و موزه اسپانیا، تنها یک اتاق را در فاصله ۱۰۰ متری از مقبره مشهور بانوی عاجین (Ivory Lady) بررسی کردند.
- در این اتاق، بقایای ۲۰ نفر یافت شد.
- از این تعداد، ۱۵ نفر زن و ۵ نفر دارای جنسیت نامشخص بودند.
- در لایه‌های نازکی از خاک، بیش از ۲۷۰ هزار مهره صدفی پنهان شده بود که زمانی تونیک، دامن و نقابهایی کامل را تشکیل می‌داده است.
فرآیند دشوار استخراج
- ۷ پژوهشگر در مجموع ۶۵۱ ساعت کاری (معادل سه هفته کار روزانه ۸ ساعته) را صرف جداسازی مهره‌ها از خاک کردند.
- بیشتر این مهره‌ها از صدف Pecten maximus (صدف اسکالوپ) تهیه شده بود که از سواحل اقیانوس اطلس در چند کیلومتری محل جمع‌آوری شده بود.
- حتی پس از گذشت پنج هزار سال، سطوح بسیاری از این مهره‌ها هنوز نور را بازتاب می‌دهند و نشان می‌دهند این لباس‌ها در گذشته درخشش سفید و سبز داشته‌اند.
پروژه‌ای عظیم و هماهنگ
دشواری تولید مهره‌ها
ساخت این مجموعه نیازمند دست‌های ثابت و زمان بسیار طولانی بوده است.
- بازسازی‌های تجربی نشان داد که برای شکل‌دهی و سوراخ‌کاری هر مهره، حدود ۱۰ دقیقه زمان لازم بوده است.
- بر این اساس، ۱۰ هنرمند ماهر در شیفت‌های ۸ ساعته باید ۲۰۶ روز متوالی کار می‌کردند تا تنها مجموعه موجود در همین یک اتاق را تولید کنند.
پیش‌نیازهای لجستیکی
- پیش از آغاز کار، باید حدود ۱۰۰۰ کیلوگرم صدف خام گردآوری و به داخل سرزمین حمل می‌شد.
- این اعداد نشان از جامعه‌ای دارد که قادر بوده تعدادی متخصص را از کار کشاورزی معاف کرده و با غذا و تدارکات از آن‌ها حمایت کند.
- رهبران جامعه تصمیم گرفته بودند که چنین لباس‌های درخشانی ارزش این میزان تلاش را دارد.
مقایسه با دیگر پروژه‌های عصر مس
مقیاس هماهنگی در مقبره مونتلیریو مشابه پروژه‌های بزرگ دیگر در ایبریا در عصر مس است؛ از جمله:
- مبادله بلندمدت عاج
- و کشت گندم امِر (Emmer) در زمین‌های آبیاری‌شده
تاریخ‌گذاری بقایای مقبره
قدمت‌یابی رادیوکربنی
بر اساس تاریخ‌گذاری رادیوکربنی مهره‌ها و استخوان‌های مجاور، مشخص شد که این لباس‌ها در فاصله نزدیکی از زمان دفن ساخته شده‌اند.
- تنها یک مهره جوان‌تر از اسکلت مجاور خود به نظر می‌رسد.
- این اختلاف دو احتمال را مطرح می‌کند:
- یا زنان صنعتگر هر بار که مقبره مونتلیریو طی سی سال باز می‌شده لباس‌های جدید می‌دوخته‌اند.
- یا یک بحران ناگهانی جان چند نفر را گرفته و در هفت ماه شتاب‌زده لباس‌ها تولید و مراسم تدفین جمعی برگزار شده است.
در هر دو سناریو، برنامه‌ریزی دقیق و تقویم آیینی مشترک ضروری بوده است.
نشانه‌های جایگاه اجتماعی در پوشاک
جزئیات لباس‌ها نیز حکایت از رتبه‌بندی درونی دارد.
- دو زن با کد UE343 و UE102 در کنار یک محراب کوچک در ورودی اتاق آرام گرفته بودند.
- مهره‌دوزی لباس آن‌ها پیچیده‌تر و سنشان (بین ۲۵ تا ۳۵ سال) بیشتر از دیگران بود.
- یکی از آن‌ها به حالت دمر (روی صورت) خوابیده بود، حالتی که می‌تواند نشان‌دهنده نقش معنوی خاص باشد.
این شواهد نشان می‌دهد جامعه والنسینا، رهبران زن باتجربه را در مرکز آیین‌های تدفین قرار می‌داده است.
پوشاک سنگین و آیینی
جنس لباس‌ها
آثار میکروسکوپی الیاف گیاهی روی بسیاری از مهره‌ها نشان می‌دهد این مهره‌ها روی بافت‌هایی شبیه کتان دوخته شده بود.
- لباس‌های بازسازی‌شده سنگین، خشک و پر سر و صدا بودند و برای استفاده روزمره مناسب نبوده‌اند.
- این پوشاک صرفاً در آیین‌ها و مراسم ظاهر می‌شده و به نوعی تابلوی تبلیغاتی متحرک از قدرت و جایگاه اجتماعی بوده است.
صدف، جامعه و کارکرد نمادین
استفاده از صدف‌های اقیانوسی، ساکنان داخل خشکی را به سواحل و تجارت دریایی پیوند می‌داد.
- بعدها در فرهنگ‌های مدیترانه‌ای مانند یونانی و رومی، نماد صدف اسکالوپ با اسطوره‌های عشق و زایش گره خورد.
- گرچه مونتلیریو دو هزار سال پیش از آن اسطوره‌ها است، اما قدرت نمادین صدف‌ها در آن زمان نیز در فرهنگ‌های جدا از هم طنین داشته است.
نقش زنان در جامعه والنسینا
با وجود حضور ۱۵ زن در این اتاق و همچنین بانوی عاجین در نزدیکی آن، مشخص می‌شود که رهبری در والنسینا محدود به مردان نبوده است.
- زنان عالی‌رتبه مدیریت منابع، سفارش کالاهای لوکس و هدایت آیین‌های مذهبی را بر عهده داشته‌اند.
- این برجستگی زنان، در تضاد با این باور رایج است که سلسله‌مراتب‌های اروپایی پیش از عصر برنز کاملاً مردسالارانه بوده‌اند.
صدف‌های معمولی، مردمانی استثنایی
هرچند مهره‌های صدفی در برابر طلا یا یشم متواضع به نظر می‌رسند، اما گنجینه مقبره مونتلیریو نشان می‌دهد مواد اولیه ساده می‌توانند با کار جمعی به آثار فوق‌العاده تبدیل شوند.
- هر مهره، حاصل یک انتخاب است: جمع‌آوری صدف، برش، سوراخ‌کاری، صیقل و نخ‌کشی.
- وقتی این کار ۲۷۰ هزار بار تکرار شود، حاصل آن یک بیانیه اجتماعی ماندگار از جامعه‌ای باستانی است.
این مطالعه در نشریه Science Advances منتشر شده است.
