با افزایش دما در فصل تابستان، پنکه‌ها به یکی از وسایل همیشگی و محبوب خانه‌ها تبدیل می‌شوند. اما طبق نظر متخصصان، این وسایل ممکن است به اندازه‌ای که تصور می‌کنیم مفید نباشند. به‌ویژه در دماهای بالاتر از ۳۰ درجه سانتی‌گراد، پنکه‌ها توانایی کافی برای کاهش دمای بدن ندارند؛ بلکه در برخی موارد، حتی می‌توانند موجب افزایش گرما شده و خطراتی برای سلامتی ایجاد کنند.
اثر روانی و فیزیولوژیکی پنکه‌ها
به گفته پروفسور گلن کِنی، متخصص فیزیولوژی محیطی انسان در دانشگاه اتاوا کانادا:
«پنکه‌ها واقعاً دمای بدن را کاهش نمی‌دهند، بلکه فقط با ایجاد حس خنکی در مغز، تأثیری فریبنده بر جای می‌گذارند.»
خطرات بالقوه برای سالمندان
تحلیل واشنگتن پست
طبق گزارش واشنگتن پست، احساس خنکی که پنکه‌ها ایجاد می‌کنند، می‌تواند برای سالمندان خطرناک باشد. مطالعات نشان می‌دهند که در شرایط گرمای بالا، استفاده از پنکه باعث وارد آمدن فشار بیشتر بر قلب افراد مسن می‌شود. دلیل این امر، افزایش جریان هوای گرم و خشک به بدن توسط پنکه است که منجر به افزایش دمای داخلی و تشدید کم‌آبی بدن (دهیدراسیون) می‌شود.
کاهش توانایی بدن برای تنظیم دما
در حالی که افراد جوان با افزایش تعریق می‌توانند بدن خود را خنک کنند، این مکانیزم طبیعی در سالمندان تضعیف می‌شود. به همین دلیل، مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها (CDC) توصیه می‌کند در روزهای گرم، حداقل چند ساعت را در مکان‌های دارای تهویه مطبوع (مانند مراکز خرید یا کتابخانه‌ها) سپری کنید. با این حال، در ایالات متحده هنوز از هر ۱۰ خانه، یکی فاقد کولر است.
چگونه پنکه را مؤثرتر کنیم؟
مرطوب‌سازی بدن راهکار کلیدی
برای بهره‌وری بیشتر از پنکه در گرمای زیاد، توصیه می‌شود پوست بدن مرطوب نگه داشته شود. استفاده از بطری اسپری، اسفنج یا حتی خیس کردن کامل تیشرت می‌تواند در ترکیب با باد پنکه، دمای بدن را کاهش دهد.
یافته‌های پژوهشی در این زمینه
بر اساس تحقیقات، با این روش حتی در دماهای بسیار بالا (تا ۴۶ درجه سانتی‌گراد) نیز می‌توان از فشار گرمایی بدن کاست. به جای تعریق زیاد، خنک شدن از طریق تبخیر مستقیم آب از سطح پوست اتفاق می‌افتد و در نتیجه، میزان دهیدراسیون تا ۵۰٪ کاهش می‌یابد.
آیا احساس خنکی واقعیت دارد یا توهمی فیزیولوژیکی است؟
نتایج یک مطالعه کلینیکی در سال ۲۰۲۳
در سال ۲۰۲۳، مطالعه‌ای در ژورنال JAMA منتشر شد که در آن، پروفسور کنی و تیمش ۴۰ فرد ۶۵ تا ۸۵ ساله را در معرض دمای ۳۶ درجه سانتی‌گراد و به مدت ۸ ساعت مورد بررسی قرار دادند. نیمی از شرکت‌کنندگان از پنکه استفاده کردند، نیمی دیگر نه.
نتایج مطالعه
- دمای بدن هر دو گروه به طور مشابهی افزایش یافت.
- بار وارد شده به قلب تفاوتی نداشت.
- اما افرادی که از پنکه استفاده کردند، احساس بهتری نسبت به گروه دیگر داشتند.
روش‌های علمی و مؤثر برای مقابله با گرما
فقط اتکا به پنکه کافی نیست. در ادامه، راهکارهایی علمی و توصیه‌شده توسط متخصصان برای کاهش گرما ذکر شده است:
استفاده از کولر
حتی اگر در خانه کولر ندارید، چند ساعت حضور در فضاهایی مانند مراکز خرید یا کتابخانه‌های مجهز به تهویه مطبوع، می‌تواند خطر مرگ ناشی از موج گرما را تا ۶۷٪ کاهش دهد.
سایه‌اندازی و تهویه طبیعی
در طول روز پرده‌ها را بکشید تا نور مستقیم وارد نشود، و در شب پنجره‌ها را باز کنید تا هوای خنک‌تر شب وارد خانه شود. این کار باعث کاهش دمای داخلی می‌شود.
هیدراتاسیون صحیح
نوشیدن آب کافی، بدون توجه به دمای نوشیدنی، به تعادل دمای بدن کمک می‌کند. بدن توانایی تنظیم دمای خود را با هر نوع مایع دارد.
پوشیدن لباس مناسب
لباس‌های نازک، گشاد و از جنس‌هایی مانند کتان که اجازه تبخیر عرق را می‌دهند، بهترین انتخاب هستند. لباس‌های تنگ و مصنوعی این فرآیند را مختل می‌کنند.
کمپرس سرد
پیچیدن یک حوله مرطوب دور یخ و قرار دادن آن روی ناحیه گردن، روشی مؤثر برای کاهش سریع دمای بدن است. اگر این کار به مدت ۱ تا ۲ دقیقه و هر ۱۰ دقیقه تکرار شود، نه تنها دما را پایین می‌آورد، بلکه فشار روی قلب را هم کاهش می‌دهد. البته در مورد سالمندان باید با احتیاط از این روش استفاده کرد.
نتیجه‌گیری
در هوای گرم تابستان، پنکه‌ها ممکن است بیش از آنکه واقعاً بدن را خنک کنند، فقط حس خنکی ایجاد کنند. این تأثیر روانی، گرچه مفید به نظر می‌رسد، اما برای گروه‌هایی مانند سالمندان می‌تواند خطرناک باشد. استفاده آگاهانه و علمی از پنکه، همراه با روش‌هایی نظیر مرطوب‌سازی پوست، پوشش مناسب و تهویه کافی، راهکارهایی کاربردی برای مقابله با گرما هستند.
