در پهنه یخ‌زده قطب شمال، نیرویی خاموش هزاران سال است که حیات را شکل داده است. گوزن‌های شمالی از دوران یخبندان تاکنون در توندرا چرا کرده‌اند و طوفان‌های برفی، مهاجرت‌های هزاران کیلومتری و تغییرات شدید آب‌وهوایی را تاب آورده‌اند.
گوزن شمالی تنها یک گونه جانوری متعلق به مناطق دور شمالی نیست؛ آن‌ها ستون‌های فرهنگی، مهندسان زیستی و بخشی غیرقابل جایگزین از تاریخ بشری در این مناطق هستند. از تأمین معاش جوامع بومی گرفته تا حفظ تعادل ظریف پوشش گیاهی قطب شمال، این حیوانات همیشه حلقه‌ای بین مردم، حیات‌وحش و زمین بوده‌اند. اما امروز، این پیوند در حال گسست است.
تغییرات اقلیمی مدرن سریع‌تر از هر چیزی است که پیش‌تر تجربه کرده‌اند و دیگر سؤال این نیست که آیا تحت تأثیر قرار می‌گیرند یا نه، بلکه شدت تأثیر آن چقدر خواهد بود.
کاهش شدید جمعیت گوزن شمالی قطب شمال
پژوهشگران هشدار می‌دهند که تغییرات اقلیمی می‌تواند باعث کاهش جمعیت گوزن شمالی با سرعتی بی‌سابقه در ۲۱ هزار سال گذشته شود.
در آمریکای شمالی به نام کاریبو (Caribou) شناخته می‌شوند و این بازماندگان عصر یخبندان به شرایط سخت قطب شمال خو گرفته‌اند، اکوسیستم‌ها را شکل داده و معاش جوامع بومی را تأمین کرده‌اند.
با وجود مقاومت تاریخی این گونه، تغییرات اقلیمی و فشارهای انسانی دیگر، جمعیت جهانی آن‌ها را تنها در سه دهه اخیر به حدود یک‌سوم رسانده است.
یک تیم بین‌المللی از دانشگاه آدلاید و دانشگاه کپنهاگ تغییرات جمعیت و محدوده زیست گوزن شمالی را طی ۲۱ هزار سال گذشته بررسی کردند. این گروه با ترکیب شواهد فسیلی، DNA باستانی و مدل‌های پیشرفته رایانه‌ای، واکنش گوزن شمالی به دوره‌های گرم شدن سریع گذشته و چشم‌انداز آینده را آشکار کردند.
درس‌های گذشته که امروز کافی نیستند
دکتر «الیزابت کانتری» از دانشگاه آدلاید می‌گوید:
«با استفاده از فسیل‌ها، DNA باستانی و مدل‌سازی رایانه‌ای، تغییرات جمعیت و پراکندگی گوزن شمالی را طی ۲۱ هزار سال گذشته با دقتی بی‌سابقه بازسازی کردیم و این نتایج را مستقیماً با پیش‌بینی‌های آینده مقایسه کردیم.»
نتایج نشان داد که گوزن‌ها در گذشته به لطف سازگاری زیست‌محیطی بالا، جابه‌جایی گسترده، تراکم بالای جمعیت و توانایی ادامه بقا در پناهگاه‌های کوچک، از دوره‌های گرم شدن سریع جان سالم به در برده‌اند.
با این حال، این ویژگی‌ها احتمالاً در برابر سرعت و شدت گرمایش کنونی و آینده قطب شمال کافی نخواهد بود.
بزرگ‌ترین کاهش‌ها در آمریکای شمالی
پروفسور «دیمین فوردهم» هشدار می‌دهد:
«پیش‌بینی‌های ما نشان می‌دهد که جمعیت کاریبوهای آمریکای شمالی بیشترین خطر را از گرمایش زمین خواهند داشت و احتمال کاهش تا ۸۰ درصدی تا سال ۲۱۰۰ وجود دارد، مگر اینکه کاهش چشمگیر انتشار گازهای گلخانه‌ای و سرمایه‌گذاری بیشتر در مدیریت و حفاظت حیات‌وحش صورت گیرد.»
مطالعه پیش‌بینی می‌کند که در سناریوی انتشار بالا، جمعیت کاریبوهای آمریکای شمالی تا ۸۴ درصد و محدوده زیست آن‌ها تا ۷۱ درصد کاهش خواهد یافت. حتی با کاهش متوسط انتشار، جمعیت ممکن است تا ۴۲ درصد و محدوده زیست تا ۲۱ درصد کوچک‌تر شود.
برخی گله‌ها پیش‌تر افت‌های شدیدی را تجربه کرده‌اند: جمعیت گله جورج ریور در کمتر از ۳۰ سال ۹۹ درصد کاهش یافته و گله مولچتنا نیز در مدت مشابه ۹۵ درصد افت کرده است.
پیامدهای کاهش گوزن شمالی بر طبیعت قطب شمال
گوزن‌های شمالی با چرا به‌صورت انتخابی، مانع سلطه برخی گونه‌های گیاهی بر توندرا می‌شوند و به این ترتیب تنوع گیاهی قطب شمال را حفظ می‌کنند.
پروفسور «اریک پست» توضیح می‌دهد:
«کاهش تنوع گیاهی توندرا در نتیجه از بین رفتن گوزن شمالی و کاریبو، اثرات زنجیره‌ای زیادی خواهد داشت، از جمله کاهش ذخیره کربن در خاک‌های قطب شمال.»
از بین رفتن این گیاه‌خواران می‌تواند با آزاد کردن کربن ذخیره‌شده، تغییر مواد مغذی خاک و تغییر بازتابندگی سطح، روند گرمایش قطب شمال را تسریع کند. همچنین ممکن است راه را برای گونه‌های مهاجم باز کرده و خطر گسترش بیماری‌ها را در مناطق شمالی افزایش دهد.
تفاوت‌های منطقه‌ای در آسیب‌پذیری
در آسیا احتمال کاهش جمعیت محلی – به‌ویژه در مرزهای جنوبی زیستگاه کنونی – وجود دارد، اما برخی مناطق شمالی مانند شبه‌جزیره تایمیر ممکن است به دلیل فراهم شدن زیستگاه‌های جدید، شاهد افزایش جمعیت باشند.
گرینلند نیز می‌تواند با ذوب شدن یخ‌ها و آشکار شدن زمین‌های مناسب، گسترش محدوده زیستی را تجربه کند. در مقابل، اروپا از دیرباز جمعیت‌های کوچک‌تری از گوزن شمالی را داشته که در طول تغییرات اقلیمی گذشته دچار نوسانات زیادی شده‌اند.
حفظ گوزن شمالی؛ ضرورتی برای انسان و طبیعت
پژوهش‌ها نشان می‌دهد که بدون کاهش فوری انتشار گازهای گلخانه‌ای و سرمایه‌گذاری بیشتر در حفاظت، روند کاهش کنونی احتمالاً شتاب خواهد گرفت.
حفاظت از این گله‌ها نه‌تنها برای تنوع زیستی و پایداری اقلیم ضروری است، بلکه برای رفاه فرهنگی، اقتصادی و عاطفی جوامع قطبی که به آن‌ها وابسته‌اند نیز اهمیت دارد.
پروفسور پست می‌گوید:
«هزاران سال است که رفاه گونه ما به‌طور مستقیم از جمعیت سالم گوزن شمالی و کاریبو بهره‌مند شده است. اکنون بیش از هر زمان دیگری باید از رفاه آن‌ها نیز اطمینان حاصل کنیم.»
این مطالعه در نشریه Science Advances منتشر شده است.
