بر اساس یک مطالعه جدید از دانشگاه استکهلم و مرکز تحقیقات اقلیم بولین، حملات گسترده سوسک‌های پوست‌خوار اروپایی (Ips typographus) علاوه بر خشکاندن درختان صنوبر، باعث افزایش دمای روزانه جنگل‌ها تا حدود ۲ درجه سانتی‌گراد می‌شود. این تغییر دمایی در مناطق نزدیک به سطح زمین رخ می‌دهد و می‌تواند تأثیرات مهمی بر رشد گیاهان، تنوع زیستی و احساس بازدیدکنندگان جنگل‌ها در روزهای گرم داشته باشد.
افزایش حملات سوسک‌های پوست‌خوار
پژوهش به سرپرستی کارولین گرایزر در ۳۱ سایت جنگلی صنوبر در جنوب سوئد انجام شد. تیم تحقیقاتی بین جولای تا سپتامبر ۲۰۲۱، دمای هوا را در دو نقطه مختلف اندازه‌گیری کرد:
- زیر سایه‌بان جنگل با استفاده از سنسورهای نصب‌شده در ارتفاع دو متری
- بالای تاج درختان با کمک پهپاد حرارتی
«سال‌هاست می‌دانیم تابستان‌های گرم و خشک باعث افزایش حملات سوسک‌های پوست‌خوار می‌شود. اما حالا متوجه شده‌ایم که این حملات نه‌تنها درختان را از بین می‌برد، بلکه دمای میکروکلیمای جنگل را هم تغییر می‌دهد.» — کارولین گرایزر
افزایش دمای روزانه در مناطق آسیب‌دیده
نتایج نشان داد که در جنگل‌هایی که سوسک‌ها درختان را نابود کرده‌اند:
- دمای حداکثر روزانه تا ۲ درجه سانتی‌گراد گرم‌تر از مناطق سالم بود.
- در شب‌ها اما کاهش دمای قابل توجهی دیده نشد، که نشان می‌دهد ساختار باقی‌مانده درختان مرده همچنان نوعی ثبات حرارتی ایجاد می‌کند.
حتی در تاج درختان نیز تغییر محسوسی دیده شد:
- تاج درختان مرده در روزهای آفتابی به طور میانگین ۲.۶ درجه سانتی‌گراد گرم‌تر از تاج‌های زنده بود.
- در روزهای ابری این اختلاف به حدود ۰.۷ درجه سانتی‌گراد کاهش پیدا می‌کرد.
اهمیت درختان پهن‌برگ در کاهش گرمایش
جنگل‌هایی که درختان توس (Birch) و صنوبر لرزان (Aspen) در کنار صنوبر داشتند، گرمایش کمتری تجربه کردند. علت این موضوع:
- برگرداندن سایه و کاهش تابش مستقیم خورشید
- حفظ چرخه رطوبت خاک و هوا
- کاهش اوج دما در ساعات گرم روز
گرایزر در این باره می‌گوید:
«این یافته‌ها نشان می‌دهد که تنوع زیستی جنگل‌ها اهمیت زیادی دارد. ترکیب گونه‌های مختلف، ریسک نابودی کامل جنگل توسط یک آفت خاص را کاهش می‌دهد.»
نقش تبخیر و تعرق در خنک‌سازی جنگل
جنگل‌ها در حالت عادی، در طول روز خنک‌تر و در طول شب گرم‌تر از مناطق باز هستند. علت این پدیده:
- سایه‌اندازی درختان
- کاهش جریان باد
- رطوبت بیشتر در محیط
درختان زنده با انتقال آب از خاک به هوا و تبخیر و تعرق، دمای محیط را پایین می‌آورند. اما وقتی بخش زیادی از درختان می‌میرند، این مسیر خنک‌سازی از بین می‌رود و در نتیجه دمای روزانه در جنگل افزایش می‌یابد.
چرا درختان مرده داغ‌تر می‌شوند؟
بر اساس داده‌های پهپاد حرارتی، تاج درختان مرده در روزهای آفتابی به دلیل کاهش جریان آب و از دست رفتن خنک‌سازی تبخیری، بسیار گرم‌تر از درختان زنده می‌شود.
مطالعات ماهواره‌ای در لهستان هم اختلافی حدود ۲.۵ درجه سانتی‌گراد بین تاج درختان زنده و مرده گزارش داده‌اند. البته شرایط آب‌وهوایی و گونه‌های مختلف درختان می‌تواند این مقدار را تغییر دهد، اما روند کلی یکسان است.
راهکارهای مقابله با حملات سوسک‌های پوست‌خوار
- افزایش تنوع گونه‌ها: افزودن توس و صنوبر لرزان به جنگل‌های صنوبر
- مدیریت هوشمندانه برداشت درختان مرده: در برخی موارد نگه‌داشتن بخشی از درختان مرده می‌تواند ثبات دمای شبانه و زیستگاه حشرات و قارچ‌های خاص را حفظ کند.
- پایش دمای دقیق: استفاده از پهپادها و حسگرهای حرارتی برای درک بهتر تأثیر تغییرات میکروکلیما بر رشد نهال‌ها و بقای حیات‌وحش.
همچنین تحقیقات نشان داده است که افزایش آتش‌سوزی‌های جنگلی مستقیماً نتیجه حملات این سوسک‌ها نیست؛ بلکه شرایط آب‌وهوایی و باد نقش مهم‌تری دارند.
آینده مدیریت جنگل‌ها
دانشمندان معتقدند که درک دقیق‌تر تغییرات میکروکلیما می‌تواند نقش کلیدی در آینده جنگل‌ها داشته باشد. حملات سوسک‌های پوست‌خوار نه‌تنها ساختار جنگل را تغییر می‌دهد، بلکه چرخه دما و رطوبت را هم تحت تأثیر قرار می‌دهد و همین می‌تواند بر میزان بازسازی جنگل و شدت حملات آینده اثر بگذارد.
نتیجه‌گیری
حملات سوسک‌های پوست‌خوار یک چالش بزرگ زیست‌محیطی هستند که تأثیرات آن تنها به نابودی درختان محدود نمی‌شود، بلکه بر آب‌وهوا، دمای جنگل، تنوع زیستی و آینده مدیریت منابع طبیعی نیز اثرگذار است. افزایش تنوع گونه‌های جنگلی و استفاده از فناوری‌های نوین برای پایش تغییرات، می‌تواند راه‌حلی برای کاهش این پیامدها باشد.
