اینترنت مدت‌هاست که محل تجمع نظریه‌پردازان توطئه در سیاست و اقتصاد بوده است، اما اکنون عرصه‌ای تازه پیدا کرده است: دنیای فیزیک نظری. جنبشی که برخی آن را «فیزیک توطئه» می‌نامند، توجه میلیون‌ها مخاطب را در یوتیوب و پادکست‌ها به خود جلب کرده و بحث‌های داغی میان فیزیکدانان، علاقه‌مندان علم و منتقدان به راه انداخته است.
فیزیکدانان به‌عنوان «شخصیت منفی جدید»
در دوران همه‌گیری، کارشناسان بهداشت و شرکت‌های دارویی هدف حملات گسترده بودند. حالا این حمله به فیزیکدانان نظری رسیده است. عده‌ای از یوتیوبرها و پادکست‌سازان ادعا می‌کنند فیزیک در بحران است و سال‌هاست کشفیات مهمی رخ نداده، زیرا این حوزه تحت سلطه تفکر گروهی است و هر کسی که از جریان اصلی فاصله بگیرد، خاموش می‌شود. نمونه‌ای شاخص، تمرکز بیش‌ازحد روی نظریه ریسمان است که به گفته این گروه‌ها، به بن‌بست رسیده است.
چهره‌های شاخص جنبش
روزنامه وال‌استریت ژورنال در گزارشی این موج را بررسی کرده و به سراغ اریک واینشتاین رفته است. او که پادکست‌ساز و مدیر پیشین Thiel Capital است، اصطلاح «وب تاریک روشنفکری» را مطرح کرده بود. واینشتاین در برنامه یوتیوبی پیِرز مورگان، از نظریه فیزیکی خود به نام «وحدت هندسی» سخن گفت؛ نظریه‌ای که به ادعای او می‌تواند برخی از بزرگ‌ترین رازهای کیهان را حل کند.
اما دانشگاهیان او را جدی نمی‌گیرند. شان کارول، فیزیکدان دانشگاه جانز هاپکینز، می‌گوید: «این مقاله تلاش برای بازسازی نظریه‌ای قدیمی است که بر اساس یادداشت‌ها و فایل‌های دهه ۱۹۸۰ جمع‌آوری شده است و در مجلات معتبر منتشر نمی‌شود. این کار جدی نیست؛ بیشتر شبیه این است که بگویید سگ مشق مرا خورده است!» این پاسخ تند واینشتاین را برآشفت تا جایی که گفت رفتار فیزیکدانان یادآور ماری آنتوانت است.
چرا «فیزیک توطئه» جذاب است
این جریان در اصل بر خشم علیه اقتدار علمی سوار می‌شود. بسیاری از تئوری‌های ارائه‌شده برای مخاطب عام بسیار پیچیده‌اند، اما این ادعا که نظام علمی فاسد و خودمحور است، برای همه قابل‌فهم و تحریک‌کننده است.
سابینه هوسنفلدر، فیزیکدان آلمانی، با انتقادهای تند از همکارانش ۱٫۷۲ میلیون دنبال‌کننده در یوتیوب جذب کرده است. او خطاب به جامعه علمی می‌گوید: «مشکل شما این است که به حامیان مالی خود دروغ می‌گویید. مشکل شما این است که شجاعت علمی ندارید.»
اسکات آرونسون، دانشمند برجسته علوم کامپیوتر، می‌نویسد: «هر کسی که بخشی از جریان اصلی تلقی شود، با بار سنگین اثبات مواجه است، اما مخالفان وقتی کوچک‌ترین نقصی پیدا کنند، پیروز محسوب می‌شوند.»
این شورش فکری به کمک چهره‌های پرمخاطب رسانه‌ای مثل جو روگان پررنگ‌تر شده است. روگان با میزبانی واینشتاین در پادکست خود، پرسش‌های چالش‌برانگیز و لحنی کنایه‌آمیز ارائه می‌دهد که برای سایر پادکست‌سازان الگو شده است. کریس ویلیامسون، مجری برنامه «Modern Wisdom» نیز با همین سبک، برنامه‌های پرطرفداری تولید می‌کند و حتی حملات تند به فیزیکدانان را با لحن طنزآلود «مثل کارداشیان‌ها برای فیزیک» توصیف می‌کند.
نقدهای منطقی وجود دارد
البته همه انتقادها غیرمنطقی نیستند. برخی شاخص‌ها نشان می‌دهد از دهه ۱۹۷۰ به بعد، سرعت تولید علمی کاهش یافته است. نظریه ریسمان به وعده خود برای ارائه «نظریه همه‌چیز» عمل نکرده و بزرگ‌ترین شتاب‌دهنده ذرات جهان – برخورددهنده هادرونی بزرگ – کشف‌های شگفت‌انگیزی که انتظار می‌رفت را به بار نیاورده است.
اما حتی این انتقادات منطقی هم در فضای یوتیوب شکل تهاجمی و جنجالی به خود می‌گیرند. عناوین ویدیوها اغلب تحریک‌آمیز هستند و با موسیقی دلهره‌آور و ژست‌های خشمگین همراه می‌شوند. هوسنفلدر حتی گفته است: «نظریه ریسمان نمرده؛ حالا مثل زامبی مغز آدم‌ها را می‌خورد.»
مقابله با موج تردید
اینترنت باعث شده حتی حامیان فیزیک هم از ابزارهای مشابه استفاده کنند. «پروفسور دیو» که ۳٫۹۵ میلیون دنبال‌کننده دارد، ویدیوهایی تند علیه تئوری‌پردازان توطئه منتشر کرده است تا شبهات آنان را پاسخ دهد.
سیاست و علم در هم تنیده شده‌اند
تا چندی پیش، فیزیکدانان توجهی به این حملات نداشتند. اما با کاهش میلیاردها دلار بودجه توسط دولت ترامپ و تهدید به کاهش‌های بیشتر، شرایط تغییر کرد. بسیاری از مسیرهای شغلی برای فیزیکدانان از بین رفت یا به خارج از کشور منتقل شد.
شان کارول می‌گوید اکنون جامعه علمی فهمیده چقدر به اعتماد عمومی نیاز دارد. لئونارد ساسکیند، مدیر مؤسسه فیزیک نظری استنفورد، تأکید می‌کند که فیزیکدانان باید جدی‌تر و قوی‌تر با مردم ارتباط برقرار کنند. او می‌گوید: «باید بپذیریم نظریه ریسمان محدودیت‌هایی دارد، اما این به معنای توقف پیشرفت نیست. ما در دهه‌های اخیر در ترکیب نسبیت عام و مکانیک کوانتومی گام‌های بزرگی برداشته‌ایم.»
چالش اصلی
نادیده گرفتن ایده‌های جسورانه، گرایش به «فیزیک توطئه» را تشدید می‌کند و باعث می‌شود مردم از واقعیت عجیب و گاه نگران‌کننده جهان غافل شوند. همین الگو را می‌توان در سایر نظریه‌های توطئه نیز دید: از کسانی که فرود انسان بر ماه را ساختگی می‌دانند چون تصور می‌کنند رفتن به فضا ممکن نیست، تا کسانی که باور دارند حملات ۱۱ سپتامبر کار داخلی بوده زیرا یک هواپیما نمی‌تواند برج را فرو بریزد. این دیدگاه‌ها معمولاً می‌گویند واقعیت‌های ترسناک ممکن نیستند، مگر اینکه یک «پنهان‌کاری عظیم» در کار باشد.
نظر شما درباره این موج انتقاد از فیزیکدانان چیست؟ دیدگاه خود را در بخش نظرات با ما در میان بگذارید.
