وقتی مردم به چمنزارها فکر می‌کنند، معمولاً گله‌های عظیم بیزون را تصور می‌کنند که تا افق کشیده شده‌اند. این حیوانات عظیم زمانی فرمانروای دشت‌های بزرگ بودند و با چرای خود شکل زمین را تغییر می‌دادند. اما اندازه همیشه تعیین‌کننده نیست.
مطالعه‌ای جدید نشان می‌دهد که کوچک‌ترین گیاه‌خواران – سگ‌های دشتی و ملخ‌ها – نقشی مهم‌تر از بیزون‌ها یا گاوها در چرخه مواد مغذی دارند.
چرا چمنزارها مهم هستند؟
چمنزارها ۴۰٪ از خشکی‌های زمین را می‌پوشانند. این زیست‌بوم‌ها کربن ذخیره می‌کنند، از خاک محافظت می‌کنند و تنوع زیستی را پشتیبانی می‌کنند. با این حال، آن‌ها در زمره آسیب‌پذیرترین اکوسیستم‌های زمین قرار دارند.
کشاورزی و دامداری بخش‌های بزرگی از این مناطق را اشغال کرده‌اند. توسعه شهری و صنعتی زیستگاه‌ها را تکه‌تکه کرده و گیاهان بومی را با محصولات کشاورزی یا گونه‌های مهاجم جایگزین کرده است. نتیجه آن خاکی شکننده، کاهش گونه‌ها و زمینی است که پس از خشکسالی یا آتش‌سوزی سخت‌تر بهبود می‌یابد.
در آمریکای شمالی، دشت‌های بزرگ زمانی بی‌پایان بودند. گله‌های بیزون افق را تیره می‌کردند و سگ‌های دشتی شهرک‌های خود را در سراسر سرزمین حفر می‌کردند. امروزه جمعیت هر دو گونه تنها ۱ تا ۲ درصد از گذشته است.
این کاهش، کارکرد چمنزارها را تغییر داده است. بدون چرا و حفاری مداوم، خاک بخشی از فرآیند بازیافت و ترکیب مواد را از دست می‌دهد. گیاهان متفاوت رشد می‌کنند، حرکت مواد مغذی کندتر می‌شود و کل سیستم به‌طور سابق کار نمی‌کند.
کدام حیوانات از چمنزار پشتیبانی می‌کنند؟
برای بررسی این موضوع، پژوهشگران روی شمال شرقی ایالت مونتانا تمرکز کردند؛ جایی که هنوز بخش‌هایی از چمنزارهای کوتاه باقی مانده است. این منطقه هم حفاظت‌شده‌ها، هم اراضی دامداری و هم زمین‌های کشاورزی را در بر می‌گیرد و چشم‌اندازی موزاییکی پدید آورده است. این تنوع به دانشمندان امکان داد شرایط واقعی و نه فقط سایت‌های جداگانه را مطالعه کنند.
آن‌ها ۱۵ مکان انتخاب کردند و با مقایسه این مناطق توانستند نقش گیاه‌خواران – از سگ دشتی گرفته تا گاو – را در شکل‌گیری خاک و گیاهان بررسی کنند.
زنجیره سبز غذایی
«گیاه‌خواران با تبدیل بافت‌های گیاهی به ادرار و مدفوع که مواد مغذی را برای رشد گیاهان جدید در دسترس قرار می‌دهد، به زنجیره غذایی سبز کمک می‌کنند.» – الن ولتی، بوم‌شناس انجمن NZCBI
این فرآیند مواد مغذی را بسیار سریع‌تر از «زنجیره قهوه‌ای غذایی» به چرخه برمی‌گرداند؛ زنجیره‌ای که در آن بافت‌های گیاهی به‌آرامی پوسیده می‌شوند تا مواد مغذی دوباره قابل استفاده شوند.
وقتی حیوانات کوچک این کار را انجام می‌دهند، چرخه سریع‌تر و مستقیم‌تر می‌شود. به‌ویژه سگ‌های دشتی و ملخ‌ها مواد را سریع‌تر به خاک بازمی‌گردانند و چشم‌انداز را به شیوه‌ای تغییر می‌دهند که علوفه‌خواران بزرگ قادر به انجام آن نیستند.
تأثیر بزرگ سگ‌های دشتی
بیشترین تأثیر متعلق به سگ‌های دشتی بود. کلونی‌های آن‌ها سطح کربن و نیتروژن خاک را نسبت به سایر بخش‌ها بالاتر نشان دادند.
- حفاری‌های آن‌ها مواد مغذی را به عمق خاک منتقل می‌کند
- مدفوعشان گیاهان را با نیتروژن، پتاسیم و منیزیم غنی می‌کند
- شهرک‌هایشان نقاطی با حاصلخیزی بالاتر از محیط اطراف ایجاد می‌کنند
این حیوانات فقط علف نمی‌چرند. با حفاری، دفع مواد و زندگی گروهی متراکم، نقاط داغ حاصلخیزی ایجاد می‌کنند که زمین را حاصلخیزتر و بارورتر می‌کند.
ملخ‌ها و تغییر ریتم چمنزار
ملخ‌ها نیز نقش مهمی دارند. چرا کردن آن‌ها فسفر خاک را افزایش می‌دهد که برای رشد گیاهان حیاتی است. اما آن‌ها ریتم چمنزار را هم تغییر می‌دهند. زیست‌توده گیاهی در اواسط تابستان به اوج می‌رسد و سپس به شدت کاهش می‌یابد که با چرخه زندگی ملخ‌ها هماهنگ است.
لاروهای آن‌ها در بهار از تخم بیرون می‌آیند و در ابتدا کم‌غذا هستند، اما تا اواخر تابستان به حشره‌های بالغ و بسیار پرخور تبدیل می‌شوند و گیاهان را با سرعت زیادی مصرف می‌کنند.
در حالی که بیزون‌ها و گاوها به‌طور پیوسته در طول فصل چرا می‌کنند، ملخ‌ها نوسانات شدید فصلی ایجاد می‌کنند که نه‌تنها رشد گیاه بلکه دسترسی به غذا برای دیگر گونه‌های دشت را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد.
تعاملات مهم
«این مطالعه نشان می‌دهد تعاملات متعددی بین گیاه‌خواران و اکوسیستم چمنزار وجود دارد. حتی اگر حضور برخی گیاه‌خواران کوچک مانند سگ‌های دشتی یا ملخ‌ها به چشم نیاید، تأثیرشان بر بوم‌شناسی چمنزار قابل توجه است.» – جولی رب، نویسنده اصلی مطالعه
نتیجه این پژوهش روشن است: اکوسیستم‌ها به بازیگران متعدد وابسته‌اند، نه فقط به بزرگ‌ترین یا قابل‌مشاهده‌ترین گونه‌ها. حیوانات بزرگ یک نوع تغییر ایجاد می‌کنند اما کوچک‌ها سرعت چرخه‌ها را افزایش داده و نقاط حاصلخیز ایجاد می‌کنند.
دیدگاه جامع‌تر درباره سلامت چمنزارها
حفاظت معمولاً بر گونه‌های نمادین مانند بیزون تمرکز دارد، اما این مطالعه پیشنهاد می‌کند رویکردی کامل‌تر در پیش گرفته شود.
سگ‌های دشتی و ملخ‌ها شاید شگفت‌انگیز نباشند، اما موتور چرخه مواد مغذی هستند. بدون آن‌ها، چمنزارها بخشی از توان بازیافت خود را از دست می‌دهند.
چمنزار سالم به هر دو نیاز دارد: هم گیاه‌خواران بزرگ و هم بازیافت‌کنندگان کوچک. این همکاری خاک، گیاهان و جانوران را در تعادل نگه می‌دارد. حفاظت از آن‌ها به معنای حفاظت از کل سیستم است و تضمین می‌کند که اکوسیستم تحت فشار نیز زنده بماند.
جمع‌بندی
مطالعه منتشر شده در مجله Ecology نشان می‌دهد که برای حفظ تعادل چمنزارها باید نقش حیوانات کوچک را هم جدی گرفت. آن‌ها کلید پایداری، تنوع زیستی و مقاومت این اکوسیستم هستند.
نظر شما چیست؟ آیا تاکنون به نقش حیوانات کوچک در حفظ تعادل طبیعت فکر کرده‌اید؟ دیدگاه خود را در بخش نظرات بنویسید و این مقاله را با دوستان علاقه‌مند به محیط زیست به اشتراک بگذارید.
