در پارک ملی کیباله اوگاندا، گروهی از دانشمندان سال‌ها وقت خود را صرف جمع‌آوری زنبورهای ریز کرده‌اند. نتیجه این تلاش‌ها، ترسیم نقشهای شفاف‌تر از «تنوع زیستی پنهان» است؛ یعنی بخش عظیمی از گونه‌هایی که کمتر شناخته شده‌اند یا تاکنون توصیف علمی نشده‌اند. این یافته‌ها سرنخ‌های ارزشمندی برای حفاظت از این گونه‌ها پیش از نابودی‌شان ارائه می‌دهند.
تنوع زیستی پنهان چیست؟
بخش عمده‌ای از گونه‌های زمین تاکنون به‌طور رسمی مستند نشده‌اند. این امر باعث می‌شود در برنامه‌های حفاظتی به‌راحتی نادیده گرفته شوند. زیست‌شناسان این گروه‌های ناشناخته را «گونه‌های تاریک» یا Dark Taxa می‌نامند. این گروه‌ها به‌ویژه در جنگل‌های استوایی فراوان هستند؛ جایی که هنوز گونه‌ها، زیستگاه‌ها و نقشهای اکولوژیکی به‌طور کامل بررسی نشده‌اند.
واحد تنوع زیستی دانشگاه تورکو در فنلاند سال‌هاست در کشف و معرفی گونه‌های ناشناخته تخصص دارد و هر سال گونه‌های جدیدی را معرفی می‌کند. این گروه همچنین ابزارهایی برای کاهش سرعت نابودی جهانی تنوع زیستی توسعه داده است.
پارک کیباله؛ آزمایشگاه زنده تنوع زیستی
پارک ملی کیباله مجموعه‌ای متنوع از زیستگاه‌ها را شامل می‌شود؛ از جنگل‌های بکر و دست‌نخورده تا مناطق بازسازی‌شده پس از بهره‌برداری چوب و زمین‌های کشاورزی اطراف. این تنوع به پژوهشگران اجازه داد تا بپرسند: دقیقاً کجا بیشترین تنوع ناشناخته متمرکز است؟
تمرکز مطالعه بر روی زنبورهای Ichneumonid بود؛ یکی از متنوع‌ترین گروه‌های جانوری جهان. در این میان، زیرخانواده Pimplinae بررسی شد. این زنبورها صرفاً به گل‌ها سر نمی‌زنند، بلکه با پارازیتوئید بودن روی مراحل نابالغ حشرات و عنکبوت‌ها نقش کلیدی در تنظیم جمعیت‌ها و سلامت شبکه‌های غذایی دارند.
گونه‌های جدید در آفریقا
امیل اوسترمن، پژوهشگر دکتری این پروژه، توضیح می‌دهد: «زنبورهای Ichneumonid در آفریقا بسیار ناشناخته‌اند. ما برآورد می‌کنیم که بیش از نیمی از گونه‌هایی که یافته‌ایم برای علم جدید هستند.»
زنبورها؛ پیونددهنده گونه‌ها و اکوسیستم‌ها
زنبورهای پارازیتوئید در رده‌های بالای زنجیره غذایی قرار دارند. این جایگاه باعث می‌شود به تغییرات پایین‌تر در اکوسیستم بسیار حساس باشند. اگر جمعیت حشرات و عنکبوت‌هایی که به آن‌ها وابسته‌اند کاهش یابد، زنبورها نیز آسیب می‌بینند.
همین حساسیت آن‌ها را به شاخص‌های مهمی از تغییرات زیستی تبدیل می‌کند. نتایج جدید نشان داد جنگل‌های طبیعی تنوع بیشتری از این زنبورها را پشتیبانی می‌کنند، در حالی که مزارع اطراف فاقد چنین غنایی هستند.
تاپانی هاپکینز، پژوهشگر واحد تنوع زیستی می‌گوید: «اکنون می‌توانیم با جزئیات بیشتری بگوییم که چه تعداد گونه در جنگل‌های طبیعی وجود دارد و جنگل‌های دست‌خورده چه میزان ظرفیت برای حفظ گونه‌ها دارند.»
مزارع در برابر جنگل
یافته‌ها امیدوارکننده است: جنگل‌های بکر کیباله غنی‌ترین اجتماع زنبورهای Pimplinae را دارند. حتی جنگل‌های ثانویه که پس از قطع در حال بازسازی هستند، گونه‌های بیشتری نسبت به مزارع اطراف پشتیبانی می‌کنند. این نتیجه نشان می‌دهد که حفاظت از جنگل‌های باقی‌مانده حیاتی است و بازسازی جنگل‌های آسیب‌دیده نیز می‌تواند سود بزرگی برای تنوع زیستی داشته باشد.
مقایسه تنوع زیستی آفریقا و آمریکای جنوبی
تیم پژوهشی همچنین پرسش گسترده‌تری را مطرح کرد: تنوع زیستی استوایی آفریقا چگونه با آمریکای جنوبی مقایسه می‌شود؟
با بررسی مجموعه‌های طولانی‌مدت در آمازون غربی و جنگل‌های ساحلی برزیل، محققان دریافتند که احتمالاً جنگل‌های بارانی آمریکای جنوبی تنوع بیشتری از Pimplinae دارند. با این حال، جنگل‌های آفریقا همچنان غنای چشمگیری دارند.
استاد ایلاری ساکس‌یاروی، سرپرست واحد تنوع زیستی، می‌گوید: «حفاظت مؤثر از گونه‌های تاریک نیازمند دانش دقیق درباره توزیع تنوع زیستی، هم در مقیاس محلی و هم جهانی است.»
شتاب نابودی جنگل‌ها
زنبورهای پارازیتوئید تنها یک پنجره به روی تنوع زیستی پنهان هستند. اما داستان مشابهی را روایت می‌کنند: تخریب جنگل‌ها باعث کاهش شدید تنوع زیستی می‌شود. در مقابل، حفاظت یا بازسازی جنگل‌ها به بازگشت اجتماعات پیچیده کمک می‌کند؛ حتی شامل گونه‌هایی که هنوز نام‌گذاری نشده‌اند.
ساکس‌یاروی در پایان تأکید می‌کند: «ما به مطالعات میدانی در جنگل‌های استوایی مختلف ادامه خواهیم داد، چون اینجا همان جایی است که تنوع زیستی با سرعت بالایی در حال ناپدید شدن است. این یک رقابت با زمان است؛ وقتی جنگلی نابود می‌شود، گونه‌های بی‌شماری را از دست می‌دهیم که هیچ شناختی از آن‌ها نداریم.»
نتیجه‌گیری
پژوهش در پارک ملی کیباله نشان می‌دهد که حفاظت از جنگل‌های طبیعی و حتی جنگل‌های در حال بازسازی، کلید صیانت از تنوع زیستی پنهان است. این تحقیق بر اهمیت صبر، کار میدانی بلندمدت و تمرکز بر زیستگاه‌هایی تأکید می‌کند که بیشترین گونه‌های ناشناخته را در خود جای داده‌اند.
نظر شما درباره اهمیت بازسازی جنگل‌های تخریب‌شده چیست؟ دیدگاهتان را در بخش کامنت‌ها با ما به اشتراک بگذارید یا این مقاله را با دوستانتان منتشر کنید.
