تقریبا همه ما در طول عمر خود سردرد را تجربه کرده‌ایم و بسیاری از ما چندین بار دچار سردرد شده‌ایم. یک سردرد جزئی شاید زیاد کلافه کننده نباشد و معمولا با یک مسکن بدون نسخه، برخی از غذا‌ها، قهوه، یا یک استراحت کوتاه‌مدت برطرف شود. اما اگر سردرد شما شدید یا غیر معمول باشد، باید نگران سکته مغزی، تومور یا لخته شدن خون باشید. خوشبختانه چنین مشکلاتی نادر است. با این حال، باید بدانید که سردرد نیاز به رسیدگی، کنترل و مراقبت‌های فوری دارد.
چه چیزی باعث سردرد می‌شود؟
پزشکان دقیقا نمی‌دانند که علت اصلی سردرد چیست. آنها می‌دانند که بافت مغزی و جمجمه هرگز مسئول نیستند زیرا دارای عصب نیستند که بتواند درد را ثبت کند. اما رگ‌های خونی در سر و گردن، همچنین بافت‌هایی که مغز را احاطه کرده و برخی از اعصاب عمده که در مغز ایجاد می‌شوند، می‌توانند درد را نشان دهند. پوست سر، سینوس‌ها، دندان‌ها، عضلات و مفاصل گردن نیز می‌توانند باعث سردرد شوند.
چه موقع باید نگران سردرد خود باشیم؟
شما به تنهایی می‌توانید بسیاری از انواع سردرد ها را برطرف کنید. همچنین پزشک شما می‌تواند برای کنترل بیشتر سردردهای شدیدتر به شما دارو بدهد. اما بعضی از سردردها به مراقبت‌های پزشکی سریع نیاز دارند. در ادامه به برخی از نشانه‌های هشدار دهنده برای زمانی که شما باید نگران سردرد خود باشید، می‌پردازیم:
- سردردی که پس از سن ۵۰ سالگی توسعه پیدا کند
- تغییرات عمده در الگوی سردرد شما
- یک سردرد شدید غیر معمول
- سردردی که شدت آن با سرفه یا تحرک بیشتر می‌شود
- سردردی که به طور پیوسته بدتر می‌شود
- سردردی که همراه با تب، سفتی گردن، گیجی، کاهش هوشیاری یا حافظه، یا نشانه‌های عصبی مانند اختلالات بینایی، لکنت زبان، ضعف، بی حسی، یا تشنج همراه است
- سردردی که با درد و قرمزی چشم همراه است
- سردردی که با درد و حساسیت در اطراف گیج‌گاه همراه است
- سردرد بعد از ضربه و آسیب به سر
- سردردی که مانع از فعالیت‌های معمول روزانه شود
- سردردی که به طور ناگهانی رخ می‌دهد، به خصوص اگر شما را از خواب بیدار کند
- سردرد در بیماران سرطانی یا افرادی که دچار ضعف سیستم ایمنی هستند
انواع سردرد
بیش از ۳۰۰ نوع سردرد وجود دارد، اما فقط حدود ۱۰٪ سردردها، دارای علت شناخته شده هستند. سردردهای دیگر، سردرد اولیه یا اصلی نام دارند. در ادامه به خلاصه‌ای از برخی سردردهای اصلی عمده می‌پردازیم.
سردردهای تنشی یا هیجانی
این نوع سردرد که در بین سه چهارم افراد بزرگسال اتفاق می‌افتد، از شایع‌ترین سر درد‌ها است. در اغلب موارد، آنها به شدت خفیف تا متوسط هستند و اغلب اتفاق می‌افتند. اما افراد کمی نیز دچار سردردهای تنشی شدید می‌شوند و بعضی از آنها سه یا چهار بار در هفته اتفاق می‌افتد.
در سردرد تنشی معمولی، شخص دچار دردی می‌شود که انگار به دو طرف سر او فشار وارد می‌شود. افراد مبتلا به سردردهای تنشی شدید ممکن است احساس کنند که سر آنها بین دستگاه پرس قرار دارد. شانه‌ها و گردن نیز می‌تواند درد کند. بعضی از سردردهای تنشی به دلیل خستگی، استرس عاطفی یا مشکلات عضلات یا مفاصل گردن یا فک بوجود می‌آید و بیشتر آنها از ۲۰ دقیقه تا دو ساعت به طول می‌انجامد.
اگر گاه به گاه دچار سردرد تنشی می‌شوید، می‌توانید به تنهایی به این موضوع رسیدگی کنید. داروهای مسکن مانند استامینوفن (تایلنول، یا مارک‌های دیگر) و ضد التهاب‌های غیر استروئیدی ( (NSAIDمانند آسپرین، ناپروکسن (Aleve، یا مارک های دیگر) یا ایبوپروفن (Motrin، Advil، یا مارک‌های دیگر) اغلب کارساز هستند، اما دستورالعمل‌های روی برچسب را دنبال کنید، و هرگز نباید بیش از آنچه که گفته شده مصرف کنید. یک پد حرارتی یا دوش آب گرم می‌تواند کمک کننده باشد؛ بعضی از افراد با یک چرت کوتاه یا یک میان وعده سبک احساس بهتری می‌کنند.
اگر شما سردردهای تنشی مکرر دارید، سعی کنید علل و عوامل را شناسایی کنید تا بتوانید از آنها اجتناب کنید. غذای خود را به اندازه کافی (نه زیاد و نه کم) بخورید. تکنیک‌های آرامش بخشی را یاد بگیرید؛ یوگا یکی از تکنیک‌های بسیار مفید است زیرا می‌تواند ذهن و عضلات گردن شما را آرام کند. اگر شب هنگام خواب، فک یا دندان‌های خود ا به هم می‌فشارید، می‌توانید از یک bite plate (روکشی که شب‌ها در دهان می‌گذارند و برای جلوگیری از خروپف کردن نیز مفید است) کمک بگیرید.
اگر به کمک بیشتری نیاز دارید، پزشک شما ممکن است برای کنترل سردردتان، یک داروی مسکن قوی‌تر یا آرامبخش عضلانی تجویز کند. بسیاری از افراد مبتلا به سردردهای تنشی می‌توانند با استفاده از دارهای ضد افسردگی سه حلقه‌ای مثل آمیتریپتیلین (Elavil،generic ) از حملات جلوگیری کنند. خوشبختانه اکثر افراد مبتلا به سردردهای تنشی می‌توانند با برنامه‌های ساده، مشکل خود را برطرف کنند.
میگرن
میگرن، که همه با آن آشنا هستید، کمتر از سردرد تنشی رخ می‌دهد، اما معمولا بسیار شدید است. این نوع سردرد در زنان دو تا سه برابر بیشتر از مردان(۶ تا ۸ درصد در مردان) شایع است، اما معمولا در مردان شدیدتر است. و از آنجا که یک مطالعه در هاروارد از بین ۲۰،۰۸۴ مرد ۴۰ تا ۸۴ ساله گزارش داد که میگرن خطر ابتلا به حمله قلبی را ۴۲ درصد افزایش می دهد، مردان مبتلا به میگرن باید مراقب قلب خود نیز باشند.
متخصصین مغز و اعصاب معتقدند که میگرن ناشی از تغییرات جریان خون در مغز و فعالیت سلول‌های عصبی است. ژنتیک نقش مهمی را ایفا می‌کند، زیرا ۷۰٪ از قربانیان میگرن دارای حداقل یکی از بستگان نزدیک با این مشکل هستند.
چه عواملی حملات میگرن را ظاهر می‌کند؟
اگر چه میگرن می‌تواند بدون هیچگونه هشداری بیاید، اما اغلب با برخی عوامل ظاهر می‌شود. عواملی که میگرن را ظاهر می‌کنند، از فردی به فرد دیگر متفاوت است، اما معمولا یک فرد مبتلا به میگرن، به این عوامل زیر حساسیت دارد. در ادامه لیستی از رایج ترین موارد ذکر شده است.
عوامل عمده میگرن
- تغییر آب و هوا: افزایش رطوبت یا گرما
- کمبود خواب یا خواب بیش از حد
- خستگی
- استرس‌های روحی روانی
- عوامل حساسیت زا: نور زیاد یا سوسوی نور، صدای بلند، بوهای شدید و قوی
- عوامل مربوط به رژیم غذایی:
- از دست دادن یک عده غذایی
- الکل، مخصوصا شراب قرمز
- شکلات
- نیترات درون گوشت و ماهی
- پنیرهای سن بالا، که معمولا بیشتر از ۶ ماه در حفره یا انبار نگهداری می‌شوند
- افزایش یا کمبود کافئین
- MSG(گلوتامات مونونوسیدیم که اغلب در غذاهای آماده و فراوری شده وجود دارد)
علائم میگرن
میگرن اغلب در غروب یا شب و یا در طول خواب شروع می‌شود. از آنجا که علائم میگرن به طور گسترده‌ای متفاوت است، حداقل نیمی از بیماران مبتلا به میگرن فکر می‌کنند که مشکل سینوسی یا سردرد تنشی دارند، نه میگرن.
حدود ۲۰٪ از میگرن‌ها با یک یا چند نشانه عصبی به نام آورا (aura) آغاز می‌شوند. علائم بصری اغلب شایع هستند. این علائم می‌تواند شامل هاله‌های نور، نورهای درخشان یا چشمک زدن، خطوط موجی و حتی کاهش دید موقتی باشند. آورا همچنین ممکن است در یک طرف بدن، به خصوص صورت یا دست، باعث بیحسی یا مور مور شدن شود. بعضی از بیماران علائم آورا را بدون ایجاد سردرد احساس می‌کنند؛ آنها اغلب فکر می‌کنند که دچار سکته مغزی شده‌اند، نه میگرن.
درمان میگرن
اگر میگرن در مراحل اولیه خود قرار دارد، ممکن است بتوانید آن را با استفاده از داروهای مسکن بدون نسخه کنترل کنید. استامینوفن، آسپرین، ایبوپروفن، ناپروکسن و ترکیبی از داروهای ضد درد و کافئین همه موثر هستند – در صورتی که در هنگام حمله میگرن، دوز کامل را خیلی زود دریافت کنید. داروی ضد تهوع متاکلوپرامید (رگلان) ممکن است فعالیت NSAID ها را افزایش دهد.
در صورتی که داروهای تجویزی مورد نیاز باشد، اکثر پزشکان به تریپتان‌ها رجوع می‌کنند، که به صورت قرص، اسپری بینی و یا تزریق‌‌هایی وجود دارد که بیماران می‌توانند یاد بگیرند به خودشان تزریق کنند. نمونه‌هایی از آنها شامل سوماتریپتان (Imitrex)، زولمی تریپاتان (Zomig) و ریزاتریپتان (Maxalt) هستند. تریپتان‌ها در عرض دو ساعت تا ۷۰٪ درد میگرن در بیماران را از بین می‌برد. اگر درمان در اوایل میگرن شروع شود، تاثیر بهتری خواهد گذاشت. برخی از بیماران بعد از ۱۲ تا ۲۴ ساعت نیاز به دوز دوم دارند. از آنجا که تریپتان‌ها می‌توانند بر جریان خون به قلب و همچنین سر، تأثیر بگذارد، بیماران مبتلا به بیماری قلبی عروقی نباید از آنها استفاده کنند. همچنین بیمارانی که داروهای ضد افسردگی در گروه SSRI را مصرف می‌کنند، باید از تریپتان‌ها اجتناب کنند.
جلوگیری از میگرن
برخی از افراد می‌توانند به راحتی با دوری از عوامل، از حملات میگرنی جلوگیری کنند. دیگران نیز می‌توانند با درمان سریع برای حملات گاه به گاه، موفق عمل کنند. اما بیماران مبتلا به حملات مکرر اغلب از داروهای پیشگیرانه استفاده می‌کنند. داروهای تجویزی موثر شامل بتا بلاکر یا مسدود کننده‌های بتا (مانند پروپرانولول، نادولول و آتنولول)، برخی داروهای ضد افسردگی خاص (مانند آمیتریپتیلین) و داروهای ضد انعقادی خاص (مانند توپیرامات و والپروات) است. موارد سخت می‌توانند از مراجعه به یک متخصص سردرد بهره مند شوند.
سردردهای خوشه‌ای
سردرد خوشه‌ای، اغلب غیر معمول، اما بسیار شدید است و در مردان پنج برابر بیشتر نسبت به زنان رخ می‌دهد. اگر چه هر کسی ممکن است دچار سردرد خوشه‌ای شود، اما بیماران معمولا مردهای میانسالی هستند که سابقه سیگار کشیدن دارند.
این نوع سردرد، هر سال یک دوره یک تا ۳ ماهه دارد که شخص روزانه یک تا هشت بار آن را تجربه می‌کند. این نوع سردرد همیشه یک طرف سر است و بسیار شدید است. چشمی که در سمت دردناک وجود دارد، قرمز و پر اشک است، پلک‌ها ممکن است پایین بیایند و شخص دچار آبریزش و گرفتگی بینی شود. حمله به طور ناگهانی شروع می‌شود و ۳۰ تا ۶۰ دقیقه طول می‌کشد. بیشتر افراد در طول حمله، از درد بی قرار و آشفته می‌شوند. شخص در چنین حالتی قادر به نشستن نیست و مداوم به اینور و آنور می‌رود. همراه با درد، فرد ممکن است دچار تهوع و به نور و صدا حساس شود.
کشیدن نفس‌های عمیق بلافاصله پس از شروع سردرد، می‌تواند اغلب حمله را متوقف کند. داروی سوماتریپتان، مخصوصا نوع تزریقی آن، معمولا برای سردرد خوشه ای موثر است. تریپتان‌ها همچنین ممکن است کمک کننده باشند. بعضی از بیماران از لیدوکائین قطره بینی، تزریق دی هیدرورگوتامین یا سایر روش‌ها استفاده می‌کنند. موثر‌ترین آنها برای جلوگیری از حملات سردرد خوشه‌ای، واراپامیل و مسدودکننده کانال کلسیم است. سایر داروهایی که ممکن است کمک کنند عبارتند از: دیالپروکس، توپیرامات و لیتیوم.
تست سردرد
پزشکی مدرن، وابسته به آزمایشات برای تشخیص بسیاری از مشکلات است. در واقع با سی تی اسکن، MRI ها و EEG ها (آزمایش‌های موج مغزی) می‌توان سردردهای نوع تنشی، میگرن، و سردرد خوشه‌ای را مشخص کرد. همچنین، این آزمایش‌ها می‌تواند برای بیماران مبتلا به علائم هشدار دهنده یا سایر سردرد های نگران کننده، بسیار حیاتی باشد.
زندگی با سردرد مداوم
در اکثریت ما، یک سردرد گاه به گاه چیزی بیش از یک درد سریع و موقتی در طول یک روز پر کار نیست. با این حال، اکثر افراد می‌توانند این مشکل را با تغییر شیوه زندگی و داروهای غیر تجویزی کاهش دهند. تکنیک‌های آرامش‌بخش، یوگا و طب سوزنی نیز ممکن است کمک کنند. اما برای برخی از ما، سردرد یک مشکل بزرگ است. نشانه‌های هشدار دهنده‌ای که برای مراقبت‌های فوری پزشکی مورد نیاز است را شناسایی کنید. با دکتر خود کار کنید تا یک برنامه برای پیشگیری و درمان میگرن و سایر سردردهای جدی ایجاد کنید. و به دام سوء مصرف داروها نیفتید.
