دلفینهای رودخانه آمازون، یکی از نمادهای زنده این اکوسیستم منحصربهفرد، اخیراً قربانی گرمایی شدهاند که آب را به دمایی بالاتر از یک وان آب گرم رسانده است. این رویداد هشداردهنده نشان میدهد که تغییرات اقلیمی چگونه میتواند در مدتزمانی کوتاه، تعادل زیستمحیطی را بر هم بزند.
مرگ دلفینهای رودخانه آمازون در آبهایی داغتر از وان آب گرم
در طول فصل خشک، یکی از دریاچههای کمعمق آمازون تا حدود ۱۰۶ درجه فارنهایت (۴۱ درجه سانتیگراد) گرم شد. تنها طی چند روز، بیش از ۱۰۰ دلفین رودخانهای بر اثر گرما جان باختند و لاشه آنها در اطراف دریاچه تفه در برزیل به ساحل آمد. این صحنه جوامعی را شوکه کرد که زندگی و معیشتشان به این آبها وابسته است.
یک پژوهش جدید که ده دریاچه در بخش مرکزی آمازون را بررسی کرده نشان میدهد که ترکیب خشکسالی و موج گرما، دمای آب را به بالاترین سطح ثبتشده رسانده است.
تحقیقات میدانی در دریاچه تفه
«آیان سانتوس فلایشمن»، هیدرولوژیست برزیلی، مطالعه سامانههای آبی را بر عهده دارد و رهبری تحقیقات میدانی در دریاچه تفه را انجام داده است. تمرکز پژوهش او بر این است که دریاچههای آمازون چگونه به گرمای شدید و خشکسالی واکنش نشان میدهند و این تغییرات چه تأثیری بر حیاتوحش میگذارد.
در جریان این رویداد، دریاچه تفه حدود سهچهارم از سطح خود را از دست داد. این کاهش سطح، حوضهای کمعمقتر ایجاد کرد که بسیار سریعتر گرم میشد. اندازهگیریها نشان داد عمق آب باقیمانده تنها حدود دو متر بوده و دما از سطح تا کف تقریباً یکسان و بسیار بالا بوده است.
دلفینهای رودخانهای و گرمای دریاچه
دلفین رودخانه آمازون که با نام «بوتو» شناخته میشود، یک پستاندار آب شیرین است که به زندگی در رودخانههای گلآلود سازگار شده، نه در اقیانوسها.
ارزیابیهای حفاظتی این گونه را در فهرست گونههای در معرض خطر انقراض قرار دادهاند و جمعیت آن روندی کاهشی دارد. تهدیدهایی مانند صید بیرویه، سدسازی و آلودگی در پروفایلهای گونهای برجسته شدهاند.
دلفینهای کوچکتر «توکوسی» بسیاری از مسیرها و منابع غذایی مشترک با بوتوها دارند، اما معمولاً در گروههای بزرگتر و با سرعت بیشتر حرکت میکنند. پژوهشگران اکنون توکوسیها را نیز در رده گونههای در معرض خطر قرار دادهاند، زیرا کاهش مداوم جمعیت آنها در سراسر حوضه آمازون ثبت شده است.
در بحران دریاچه تفه، حدود ۱۵۰ دلفین رودخانهای تنها در یک هفته پیدا شدند که جان باخته بودند. پژوهشگران گزارش دادند که آب آنقدر داغ بوده که حتی لمس کوتاهمدت آن دردناک احساس میشده است.
دریاچههای گرمسیری زیر ذرهبین
دانشمندان میگویند دریاچههای گرمسیری نسبت به نمونههای مناطق معتدل بسیار کمتر پایش شدهاند، این در حالی است که میلیونها نفر هر روز به آنها وابستهاند.
رویدادهایی مانند آنچه در دریاچه تفه رخ داد نشان میدهد این سامانههای بهظاهر پایدار میتوانند خیلی سریع از آستانههای خطرناک عبور کنند، بهویژه زمانی که گرما و خشکسالی همزمان شوند.
نوسانات شدید دما
پژوهشگران نوسانات روزانه دما را نیز اندازهگیری کردند که حدود ۲۳ درجه فارنهایت (۱۳ درجه سانتیگراد) بین اوج بعدازظهر و خنکترین ساعات پیش از طلوع اختلاف داشت.
چنین نوسانات سریعی میتواند به اندازه گرمای مداوم استرسزا باشد، زیرا ماهیها و دلفینهای رودخانهای برای تطبیق سوختوساز بدن خود دچار مشکل میشوند.
در طول دو هفته شرایط بسیار بحرانی، جانوران دریاچه تفه با شوکهای حرارتی مکرر روبهرو شدند و تقریباً هیچ فرصتی برای یافتن پناهگاه خنکتر نداشتند.
انتظار میرود با ادامه تغییرات اقلیمی و گرمشدن تدریجی الگوهای آبوهوایی، چنین الگوهایی رایجتر شوند.
دریاچه سرخ و تورهای خالی
مرگ دلفینها تیتر خبرها شد، اما هزاران ماهی نیز به دلیل آب داغ و راکد که اکسیژن ضروری خود را از دست داده بود، تلف شدند.
پژوهشگران شکوفایی فیتوپلانکتونها را ثبت کردند؛ افزایش سریع جلبکهای میکروسکوپی که بخشهایی از دریاچه تفه را به رنگ متمایل به قرمز درآورد.
برای خانوادههایی که به ماهی بهعنوان منبع پروتئین و درآمد وابستهاند، تورها تقریباً خالی بازمیگشت و لاشههای در حال فساد، ساحل را آلوده کرده بود.
برخی مسیرهای رفتوآمد با قایق نیز غیرقابل عبور شد، زیرا کانالها خشک شدند یا با کندههای گیر افتاده پر شدند و این موضوع ساعتها به زمان سفر افزود.
دههها گرمشدن دریاچههای آمازون
برای بررسی اینکه آیا این رویداد استثنایی بوده است یا نه، تیم تحقیقاتی دادههای ماهوارهای از سال ۱۹۹۰ را تحلیل کرد و دمای سطح دریاچههای آمازون را دنبال نمود.
نتایج نشان داد که دمای دریاچهها بهطور متوسط حدود ۱٫۱ درجه فارنهایت (۰٫۶ درجه سانتیگراد) در هر دهه افزایش یافته است، رقمی که از بسیاری مناطق دیگر سریعتر است.
سالهای با گرمای شدید در دادهها بیشتر دیده میشوند و چندین مورد با خشکسالیهایی همزمان بودهاند که سطح آب حوضه را کاهش دادهاند.
اگر انتشار گازهای گلخانهای همچنان افزایش یابد، رویدادهایی شبیه به «وان آب گرم» میتواند بهطور مکرر رخ دهد و دیگر دریاچههای جلگه سیلابی آمازون را نیز تحت تأثیر قرار دهد.
همافزایی خشکسالی و گرما
مرور گسترده پژوهشها درباره رودخانههای مناطق معتدل نشان میدهد که جریانهای کم ناشی از خشکسالی اغلب با افزایش شدید دمای آب همزمان میشوند.
کاهش جریان به این معناست که آب کمتری برای جذب گرمای ورودی وجود دارد، بنابراین همان میزان نور خورشید میتواند دمای بالاتری ایجاد کند.
در دریاچه تفه، خشکسالی باعث شد گرما، رسوبات و آلایندهها در حجم کمتری از آب متمرکز شوند و فشار بیشتری بر جانورانی وارد شود که از قبل در آستانه تحمل بودند.
بادهای آرامتر در طول این رویداد، اختلاط آب و خنکشدن تبخیری را کاهش داد و دریاچهها بیشتر شبیه حوضچههای راکد رفتار کردند تا رودخانههای در حال جریان.
دلفینهای رودخانهای در فرهنگ محلی
برای بسیاری از جوامع آمازونی، دلفینهای رودخانهای نگهبانان رودها به شمار میروند و در داستانها و آیینهای محلی جایگاه ویژهای دارند.
دیدن پیکرهای بیجان آنها در امتداد ساحل، اندوه و اضطراب عمیقی ایجاد کرد. برخی سالمندان احساس میکردند که حفاظتهای طبیعی در حال ناپدید شدن است.
تلفات گسترده ماهیها خانوادهها را مجبور کرد غذای گرانتر از شهر تهیه کنند یا به کمکهای اضطراری متکی شوند، موضوعی که بودجههایی را که از خشکسالی آسیب دیده بودند تحت فشار قرار داد.
کارکنان بهداشت نیز نگران آلودگی ناشی از لاشههای در حال تجزیه بودند، زیرا مردم در همان آبها حمام میکنند و آب مینوشند.
زنگ خطری برای اهداف اقلیمی
طبق اعلام صندوق جهانی طبیعت (WWF)، هر پنج گونه دلفین رودخانهای اکنون در معرض خطر انقراض قرار دارند.
برای گونههایی مانند توکوسی که پیشتر هم در فهرست گونههای در معرض خطر بودهاند، تلفات اضافی ناشی از یک رویداد بحرانی میتواند دههها کاهش تدریجی را یکباره جبرانناپذیر کند.
رویدادهایی که در آنها کل یک دریاچه به دمایی نزدیک به وان آب گرم میرسد، نشان میدهد اثرات اقلیمی زودتر و شدیدتر از پیشبینی بسیاری از مدلها در حال وقوع است.
اگر تعهدات کنونی اقلیمی تقویت و بهطور کامل اجرا نشود، چنین خسارتهایی میتواند به بخشی عادی از زندگی در بسیاری از حوضههای رودخانهای تبدیل شود.
اقلیم، گرما و آینده دلفینهای رودخانهای
پژوهشگرانی که در منطقه فعالیت میکنند معتقدند ایجاد شبکههای پایش بهتر و بهاشتراکگذاری آزاد دادهها میتواند به جوامع هشدارهای زودهنگام بدهد، زمانی که دریاچهها شروع به گرمشدن میکنند.
برخی تیمها به بررسی اقداماتی مانند حفاظت از جنگلهای اطراف، احیای جلگههای سیلابی و تنظیم رهاسازی آب از مخازن برای ایجاد پناهگاههای خنکتر در دورههای گرمای شدید میپردازند.
دیگران تأکید میکنند که مشارکت دادن جوامع بومی و ساکنان قدیمی حاشیه رودخانهها در تصمیمگیری، تضمین میکند که برنامههای علمی با دانش محلی و اولویتها همخوان باشد.
«وضعیت اضطراری اقلیمی همین حالا اینجاست، هیچ شکی در آن نیست»؛ این را فلایشمن میگوید و امیدوار است این مطالعه بر تصمیمهای اقلیمی آینده تأثیر بگذارد.
این مطالعه در نشریه Science منتشر شده است.
نظر شما درباره تأثیر تغییرات اقلیمی بر حیاتوحش چیست؟ دیدگاهتان را بنویسید یا این مقاله را با دیگران به اشتراک بگذارید.
