انسان‌های باستان در جنوب شرق آسیا بیش از ۴۰ هزار سال پیش، مسافران منفعل در امواج نبودند. آنها روی تخته‌های شناور به امید شانس رها نمی‌شدند. بلکه با استفاده از گیاهان، ابزارهای سنگی، و دانش فنی پیشرفته، قایق‌های مقاوم ساختند و در آب‌های آزاد به شکار ماهی‌های اقیانوسی پرداختند.
شواهد به‌دست‌آمده از فسیل‌ها، ابزارهای سنگی، و بقایای جانوری در فیلیپین، اندونزی، و تیمور شرقی نشان می‌دهد که این سفرها هدفمند، برنامه‌ریزی‌شده، و با درک دقیق از شرایط دریا انجام می‌شد.
والاسیا؛ پیوندگاه مهم تاریخ دریانوردی
مجموعه‌ای از جزایر بین آسیا و استرالیا که والاسیا نام دارد، تنها با عبور از آب‌های عمیق قابل دسترس بود. این گذرگاه‌ها عبورهای تصادفی را ناممکن می‌کردند.
ساخت قایق و ابزار با گیاهان
مطالعات ریزسایش‌شناسی (Traceology) نشان می‌دهد که آثار باقی‌مانده روی بسیاری از ابزارها با فرآیند استخراج الیاف از برگ‌ها و پوست گیاهان برای تولید طناب و اتصالات دریایی مرتبط است.
شناسایی مواد اولیه قایق‌سازی در دوره‌های باستانی، کلید فهم شیوه رفت‌وآمد انسان‌ها میان جزایر است.
آثار خراش، صیقل، و گردشدگی لبه‌ها روی ابزارها نشان می‌دهد که این فعالیت‌ها تکرارشونده و برنامه‌ریزی‌شده بودند.
سنت دیرینه ماهیگیری در فیلیپین
در غارهای ساحلی Bubog I و Bubog II در میندورو، همچنین در غار Bilat، بقایای ماهی‌هایی یافت شده که سابقه‌ای دست‌کم ۳۰ هزار ساله از ماهیگیری در سواحل و آب‌های آزاد را آشکار می‌کند.
الگوی سایش ابزارها نشان‌دهنده استفاده از آنها برای:
- پیچاندن الیاف و ساخت طناب
- آب‌بندی درزهای قایق
- بستن اجزای قایق مانند تیرک‌های تعادل (Outrigger)
ردیابی شواهد از اعماق اقیانوس
در غار Jerimalai در تیمور شرقی، بقایای ماهیان اقیانوسی مانند تُن و کوسه به‌دست آمده که از توانایی‌های پیشرفته صید در آب‌های عمیق خبر می‌دهد.
این ماهیان فقط در اقیانوس‌های باز زندگی می‌کنند و شکار آنها نیازمند:
- قایق‌های مقاوم
- طناب‌های قوی
- قلاب‌های بادوام
- مهارت ناوبری در آب‌های آبی
قدیمی‌ترین قلاب‌های صدفی جهان نیز در همین محوطه یافت شده است.
بازنگری در تصور ما از قایق‌های اولیه
این یافته‌ها با تصور قبلی که انسان‌ها با کلک‌های بامبویی و بدون برنامه‌ریزی جابه‌جا می‌شدند، در تضاد است.
آزمایش‌های مدرن چه می‌گویند؟
پروژه‌های آزمایشی نشان داده‌اند که کلک‌های بامبویی در جریان‌های قوی بارها شکست خورده‌اند.
در سال ۲۰۲۵ تیمی یک قایق کنده‌کاری‌شده از چوب سدر ساخت و طی ۴۵ ساعت از تایوان تا یونگونی پارو زد، اما بادبان‌ها و کلک‌های مشابه چندین بار ناکام ماندند.
با این حال، در والاسیا ابزارهای سنگی کوچک غالب بودند. همین ویژگی فرضیه ساخت قایق‌های چندقطعه‌ای از گیاهان را تقویت می‌کند.
اهمیت این توانایی‌ها
این مهارت‌ها نشانه‌ای از مدرن بودن رفتاری در انسان‌های باستان است:
- برنامه‌ریزی و مدیریت سفر
- دانش فنی ساخت و نگهداری قایق
- شناخت فصل‌ها و رفتار جریان‌ها
- همکاری اجتماعی برای سفرهای ایمن
این توانایی‌ها بعدها بستری برای گسترش مردمان آسترونزی در اقیانوس‌ها شد.
مقایسه با سایر نقاط جهان
در اروپا نیز سابقه فناوری الیاف وجود دارد. قدیمی‌ترین طناب سه‌لایه کشف‌شده در Abri du Maras فرانسه، قدمتی بین ۴۱ تا ۵۲ هزار سال دارد.
اما اقلیم گرمسیری جنوب شرق آسیا باعث تخریب سریع الیاف می‌شود. بنابراین، شواهد غیرمستقیم مانند ابزارهای سنگی و بقایای ماهی، اهمیت بیشتری پیدا می‌کند.
ترکیب شواهد برای بازسازی قایق‌های گیاهی
در جزایر کوچک، دسترسی به تنه‌های بزرگ برای ساخت قایق کنده‌کاری‌شده محدود بوده است. در عوض، قایق‌های چندقطعه‌ای با اتصالات طنابی و تیرک‌های تعادل پایداری بهتری داشته‌اند.
مزایای اتصالات طنابی:
- تعمیر سریع در سفر
- افزایش پایداری در امواج
- امکان حرکت میان صخره‌ها و سواحل ناهموار
نقش حیاتی طناب و الیاف گیاهی
طناب‌ها کنترل قایق، کشیدن تورهای بزرگ، و حمل لنگر را ممکن می‌کردند. بدون آنها، دریانوردی پایدار در این منطقه ممکن نبود.
آزمایش‌های جدید برای درک بهتر گذشته
باستان‌شناسان در حال توسعه آزمایش‌هایی هستند تا با ابزارهای مشابه دوران باستان، الیاف استخراج کنند و مقاومت طناب‌ها را در شرایط واقعی بسنجند.
این رویکردها به درک دقیق‌تر از عملکرد قایق‌ها، مسافت‌های قابل طی کردن، و انتخاب مسیرها کمک می‌کنند.
این پژوهش در نشریه Journal of Archaeological Science منتشر شده است.
جمع‌بندی: هوش دریایی انسان‌های باستان در جنوب شرق آسیا
انسان‌های باستان در جنوب شرق آسیا فقط ساکنان جزایر نبودند. آنها نوآوران دریانوردی بودند که با ابزارهای ساده، اما با تفکر پیشرفته، دریاها را طی کردند و مسیر تاریخ را تغییر دادند.
شگفت‌زده شدید؟ نظر خود را درباره توانایی‌های انسان‌های باستان در نظرات بنویسید و این مقاله را برای دوستان علاقه‌مند به تاریخ به‌اشتراک بگذارید.
