هر بار که پوست موز در سطل زباله رها میشود، در واقع یک منبع آماده برای تقویت رشد گیاهان دور انداخته میشود. پژوهشهای تازه نشان میدهد که کودهای ساده تهیهشده از پوست موز میتوانند گیاهان را بلندتر و سالمتر از خاکهای معمولی پرورش دهند.
موز یکی از مهمترین محصولات میوهای جهان است و در سالهای اخیر تولید جهانی آن به حدود ۱۱۶ میلیون تن رسیده است. چون پوست موز تقریباً یکچهارم وزن میوه را تشکیل میدهد، حجم بزرگی از این ضایعات بهجای تغذیه خاک، در زبالهها انباشته میشود.
پژوهش جدید درباره پوست موز، محصولات کشاورزی و خاک
این مرور علمی توسط نوکوتولا خانیله از دانشگاه امپومالانگا در آفریقای جنوبی انجام شده است. تمرکز اصلی پژوهش او تبدیل ضایعات کشاورزی، از جمله پوست موز، به کودهای ایمنتر و مفید برای گیاه و فعالیتهای زیستی خاک است.
در این مقاله مروری، نتایج ۱۲۶ مطالعه که کودهای مبتنی بر پوست موز را روی محصولات مختلف آزمایش کردهاند، بررسی شده است. در بخش بزرگی از این آزمایشها، گیاهانی که با این نوع کود تغذیه شدند، نسبت به گیاهان در خاکهای معمولی، بلندتر رشد کردند، برگهای بیشتری تولید کردند یا سریعتر جوانه زدند.
پوست موز مملو از عناصر ضروری است؛ عناصری که گیاهان به مقدار زیاد نیاز دارند. ترکیبات شیمیایی آن شامل پتاسیم فراوان همراه با نیتروژن، فسفر، کلسیم و منیزیم است؛ عناصری که کشاورزان آنها را معمولاً در قالب کودهای شیمیایی خریداری میکنند.
با این حال، بخش عمده پوستهای موز همچنان راهی مراکز دفن زباله میشوند و با تجزیه خود، علاوه بر تولید گازهای گلخانهای، این مواد مغذی ارزشمند را نیز هدر میدهند. تبدیل آنها به کود، یک رفتار روزمره مانند خوردن موز را به اقدامی برای کاهش آلودگی و کاهش نیاز به استخراج یا تولید کودهای جدید تبدیل میکند.
از ضایعات آشپزخانه تا بیوکود کارآمد
پژوهشگران از اصطلاح بیوکود برای کودهایی استفاده میکنند که از مواد زنده یا زیستی تولید شدهاند؛ بسیاری از کودهای حاصل از پوست موز نیز در این دسته قرار میگیرند.
برخی روشها ساده هستند؛ مثلاً قرار دادن پوستها در آفتاب، خشککردن و آسیاب آنها به پودر درشت و سپس مخلوطکردن مستقیم با خاک پیش از کاشت.
در این مرور علمی، یک دستور تکرارشونده وجود داشت: ترکیب پوست موز خشک با پوست پرتقال خشک. این ترکیب در آزمایشها باعث افزایش سطح برگ و طول ریشه نسبت به خاکهای معمولی شده بود.
گروههای دیگر، پوستهای تازه را به صورت خمیر درآوردند، با ترکیبات ساده حرارت دادند و سپس مایع صافشده را برای تولید کود مایع غلیظ استفاده کردند. این مایع پس از رقیق شدن با آب، روی خاک ریخته میشود و گیاه مواد مغذی را از طریق ریشه جذب میکند.
برخی پروژهها فراتر رفته و پوست موز را با تفاله قهوه یا ضایعات گیاهی دیگر تخمیر کردند. در این فرآیند، میکروارگانیسمها بهتدریج مواد مغذی را آزاد میکنند و نتایج اولیه نشان میدهد که این کودها میتوانند رشد سبزیجات برگی را سرعت ببخشند.
آزمایشهای انجامشده روی محصولات کشاورزی
در یک آزمایش روی نخود، پوستهای موز که برای مدتهای مختلف در خاک تجزیه شده بودند بررسی شدند. پوستهایی که حدود دو ماه تجزیه شده بودند، بهترین جوانهزنی و رشد را داشتند. تجزیه طولانیتر باعث ضعف گیاهان شد.
در همین مطالعه، پوستهایی که در آب تجزیه شده بودند نیز بررسی شدند. این پوستها پس از شش ماه بالاترین نرخ جوانهزنی را ارائه دادند؛ اما با ادامه تجزیه، تأثیر آنها بر ارتفاع گیاه متوقف شد.
در آزمایش شنبلیله، پودر پوست موز خشک با عصاره مایع تهیهشده از همین پوستها مقایسه شد. گیاهانی که عصاره مایع دریافت کردند، بلندتر شدند و برگ بیشتری تولید کردند.
در آزمایش بامیه، پژوهشگران پودر پوست موز را با سایر پوستهای میوه ترکیب کردند و قبل از کاشت و سپس دوباره در نزدیکی ساقه به خاک افزودند. این برنامه باعث بهبود رنگ برگ، افزایش سطح برگ و افزایش وزن غلافها شد، حتی بیشتر از خاکهایی که فقط کود شیمیایی دریافت کرده بودند.
پیامدها برای صنعت کود
کشاورزی مدرن همچنان وابسته به کودهای شیمیایی NPK است؛ محصولاتی که در کارخانهها و با اتکا به سوختهای فسیلی تولید میشوند.
با وجود کارایی بالا، مصرف بیش از حد این کودها باعث ورود نیتروژن اضافی به منابع آبی و ایجاد پدیده اتروفیکاسیون میشود؛ رشد بیشازحد جلبکها که اکوسیستم آبی را دچار مشکل میکند.
یک تحلیل جهانی نشان داده است که کودهای نیتروژنی مصنوعی حدود ۲ درصد از انتشار گازهای گلخانهای ناشی از فعالیتهای انسانی را تشکیل میدهند. بنابراین هر جایگزین ایمن که بتواند حتی بخشی از این نیتروژن را تأمین کند اهمیت دارد.
آژانس حفاظت محیط زیست (EPA) نیز نیتروژن اضافی کودها را با مهدود، آلودگی ذرات ریز و افزایش سطح نیترات در آب آشامیدنی مرتبط میداند.
چون کودهای مبتنی بر پوست موز بهتدریج مواد مغذی را آزاد میکنند و از ضایعات بازیافتشده تولید میشوند، میتوانند راهی برای کاهش اتلاف، کاهش آلودگی و حفظ بازده کشاورزی باشند.
درسهایی که پوست موز برای کشاورزی به همراه دارد
برای باغداران خانگی و مزرعهداران کوچک، پیام پژوهش روشن است: پوست موز، پوست پرتقال، تفاله قهوه و سایر ضایعات مشابه میتوانند با ابزارهای ساده به کود مؤثر تبدیل شوند.
در مقابل، یک نکته مهم نیز مشخص شده است: بیوچار حاصل از پوست موز که نوعی افزودنی خاک شبیه زغال است، در اغلب آزمایشها تأثیر چندانی بر ارتفاع گیاه نداشت.
بسیاری از مطالعات بررسیشده فقط تا مرحله جوانهزنی یا رشد اولیه ادامه داشتند. بنابراین به آزمایشهای میدانی بلندمدت نیاز است؛ آزمایشهایی که محصول را تا زمان برداشت دنبال کنند و علاوه بر بازده، کیفیت مواد مغذی و ماندگاری پس از برداشت را نیز بررسی کنند.
ترکیب شیمیایی پوست موز بسته به گونه، اقلیم و شرایط نگهداری تغییر میکند. بنابراین تحقیقات آینده باید به سوی دستورالعملهای استانداردی بروند که کشاورزان بتوانند فصل به فصل به آنها اعتماد کنند. این استانداردها باید شامل اندازهگیری سطح عناصر مغذی و اثر ترکیبهای مختلف بر ساختار خاک و میکروبهای ریشه باشد.
اگر حتی بخشی از پوست موزهای جهان به کودهای مطمئن و آزمایششده تبدیل شود، کشاورزان میتوانند وابستگی خود به محصولات شیمیایی گرانقیمت را کاهش دهند.
پژوهش تازه درباره کودهای حاصل از پسماند آشپزخانه نشان میدهد که آینده کودهای پاکتر شاید همین حالا در سطل کمپوست آشپزخانهها باشد.
این مطالعه در مجله Agriculture منتشر شده است.
جمعبندی؛ راهکاری ساده برای آیندهای پایدار در کشاورزی
کودهای حاصل از پوست موز میتوانند بهعنوان جایگزینی کارآمد و طبیعی برای کودهای شیمیایی بهکار روند و در عین حال کیفیت خاک، رشد گیاه و پایداری محیطزیست را بهبود دهند.
