از اواخر سال ۲۰۲۱، ویروس بسیار بیماری‌زای H5N1 جمعیت پرندگان وحشی را نابود کرده، کشاورزی را مختل کرده، مرزهای جغرافیایی و گونه‌ای را پشت سر گذاشته است. گله‌های کامل از بین رفته‌اند. تولید تخم‌مرغ، گوشت، و حتی پرندگان خانگی ضربه خورده‌اند. بسیاری امیدوار بودند کشتار پرندگان آلوده یا در معرض خطر بتواند زنجیره انتقال را متوقف کند، اما این رویکرد کارساز نبود.
ویروس در گونه‌های مختلف و از مرزهای متعدد عبور کرد. این‌بار پرندگان وحشی که پیش‌تر نقش محدودتری در داستان‌های آنفولانزای پرندگان داشتند، به مرکز توجه آمدند. این تغییر بزرگ یک پرسش مهم ایجاد کرد: چه چیزی تغییر کرده است؟
ردیابی شیوع آنفولانزای پرندگان
تیمی به سرپرستی لوئیز اچ. مونکلا از دانشکده پزشکی دامپزشکی، تلاش کرد نحوه ورود و گسترش موج اخیر H5N1 در آمریکای شمالی را بررسی کند. این مطالعه بر نخستین ۱۸ ماه شیوع در این قاره تمرکز دارد.
«چهره ویروس HPAI در آمریکای شمالی و ایالات متحده طی چند سال گذشته کاملاً تغییر کرده است.» — مونکلا
او افزود که این ویروس در گذشته بیشتر در آسیا، شمال آفریقا، و میان پرندگان اهلی گردش داشت، اما طی سال‌های اخیر، اروپا نیز شاهد افزایش شیوع در میان پرندگان وحشی بوده است و از سال ۲۰۲۲، الگوی مشابهی در آمریکای شمالی تکرار شد.
نقش پرندگان وحشی در انتشار ویروس
برای درک این تغییر، پژوهشگران از پایگاه‌های داده عمومی از جمله آژانس بازرسی غذایی کانادا و سرویس بازرسی سلامت حیوانات USDA استفاده کردند. آن‌ها این داده‌ها را با توالی‌یابی ژنومی ویروس‌ها و نقشه مسیرهای مهاجرتی پرندگان ترکیب کردند.
مونکلا توضیح داد:
«نتیجه اصلی این است که این شیوع با تمام نمونه‌های گذشته متفاوت بود، زیرا ویروس عمدتاً توسط پرندگان مهاجر وحشی منتشر شد.»
داده‌ها نشان دادند که راسته Anseriformes شامل اردک‌ها، غازها، و قوها نقش کلیدی در انتقال ویروس داشته‌اند. اروپا نیز دو سال پیش چرخه مشابهی را تجربه کرده بود.
تغییر تکاملی ویروس H5N1
براساس مطالعه، یک دگرگونی تکاملی پیرامون سال ۲۰۲۰ باعث شد H5N1 سازگاری بهتری با پرندگان وحشی پیدا کند. پس از این تغییر، گله‌های مهاجر ویروس را با کارایی بیشتر و در فواصل طولانی حمل کردند، در حالی که از مناطق زمستان‌گذرانی تا زیستگاه‌های زادآوری جابه‌جا می‌شدند.
پیش‌تر ویروس اغلب در محیط‌های محدود مانند مرغداری‌ها و سوله‌ها باقی می‌ماند، اما حالا با پرندگان آزاد که مرزها را طی می‌کنند حرکت می‌کند.
با وجود این تحول، ویروس‌های H5N1 در آمریکای شمالی همچنان «بیماری حیوانی خارجی» طبقه‌بندی می‌شوند. مونکلا تأکید کرد:
«سیاست ما بر این فرض است که این ویروس از خارج وارد می‌شود و در میان پرندگان ما گردش دائمی ندارد. اما یافته‌های ما نشان می‌دهد که دیگر چنین نیست و باید سیاست‌ها را به‌روزرسانی کنیم.»
نقش گله‌های خانگی در هشدار اولیه
پژوهشگران الگوهای شیوع را در محیط‌های پرورش پرندگان بررسی کردند. آن‌ها دریافتند بسیاری از شیوع‌های کشاورزی ناشی از انتقال مکرر ویروس از پرندگان وحشی است، نه انتشار از یک مزرعه به مزرعه دیگر.
گله‌های کوچک خانگی — کمتر از هزار پرنده — معمولاً حدود ۹ روز زودتر از مرغداری‌های صنعتی آلوده می‌شوند. این یعنی می‌توانند نقش یک «هشدار اولیه» را ایفا کنند.
مونکلا می‌گوید:
«این جمعیت‌ها ویژگی‌های اپیدمیولوژیک متفاوتی دارند. مزارع کوچک‌تر هستند، استانداردهای زیست‌امنیتی کمتر دارند، و احتمال تماس این پرندگان با پرندگان وحشی بیشتر است.»
فشار مداوم بر مزارع صنعتی
نسخه‌های پیشین ویروس به‌سرعت میان مرغ‌ها و بوقلمون‌های اهلی منتشر می‌شدند. با توقف انتقال در مرغداری‌ها، شیوع معمولاً کنترل می‌شد. اما نسخه جدید H5N1 دائماً توسط پرندگان مهاجر دوباره وارد محیط می‌شود، حتی پس از پاک‌سازی و کشتار.
این فشار مستمر، کنترل شیوع را برای کشاورزان و نهادهای نظارتی دشوارتر می‌کند. حتی اگر یک مزرعه استانداردهای زیست‌امنیتی را تقویت کند، پرندگان مهاجر—شامل اردک‌ها یا غازها—می‌توانند ویروس‌های تازه را وارد منطقه کنند.
راهکارهای جلوگیری از گسترش آنفولانزای پرندگان
سؤال مهم این است: چه باید کرد؟ مونکلا راه‌حل را چنین خلاصه می‌کند:
«یک‌سری کارهای خسته‌کننده. باید همچنان روی زیست‌امنیتی سرمایه‌گذاری کنیم. زیست‌امنیتی مؤثر است. برنامه‌های پیشگیری باید بهتر اجرا شوند، تا تماس پرندگان اهلی و وحشی کاهش یابد.»
او افزود که ترکیبی از اقدامات تشویقی و سیاستی برای پایبندی به پروتکل‌ها ضروری است. همچنین احتمال بررسی گزینه واکسیناسیون پرندگان اهلی در آینده وجود دارد. طراحی شیوه‌های نوآورانه برای جداسازی پرندگان اهلی و وحشی نیز می‌تواند مؤثر باشد.
نظارت مداوم بر پرندگان وحشی—به‌ویژه گونه‌های آبچر Anseriformes—به درک مسیر شیوع و منشأ موج‌های جدید کمک می‌کند.
آیا می‌توان خطر شیوع را پیش‌بینی کرد؟
مطالعه به یک ایده مهم اشاره دارد: استفاده از داده برای پیش‌بینی خطر پیش از وقوع.
مونکلا توضیح می‌دهد:
«ما به مدل‌سازی ریسک علاقه‌مندیم. اگر الگوی گردش ویروس در میان پرندگان وحشی و نقش‌گونه‌های مهاجر را بهتر بفهمیم، شاید بتوانیم نوعی سیستم پیش‌بینی ریسک داشته باشیم.»
برای مثال اگر ریسک در منطقه‌ای در ماه سپتامبر بالاتر باشد، صاحبان گله‌های خانگی می‌توانند در همان ماه زیست‌امنیتی را تقویت کنند. اگرچه احتمال حذف کامل ویروس اندک است، اما می‌توان امکان ورود آن به گونه‌های اهلی را کاهش داد.
این مطالعه در مجله Nature منتشر شده است.
اگر به موضوع بیماری‌های نوپدید و سلامت پرندگان علاقه داری، مقاله‌های مرتبط ما را هم بخوان و نظرت را در کامنت‌ها بنویس.
