اینها عکسهای موجودات عجیب و غریب فضایی نیستند، تنها گیاهانند از نمایی نزدیکتر، خیلی نزدیکتر!
کتاب جدید کالین سالتر پر است از تصاویری که با میکروسکوپهای الکترونی از گیاهان دنیای اطراف ما گرفته شده. این تصوایر شامل کلوز آپهایی از بذرها، دانههای گرده، اندامهای هاگ زا، درخت ها و برگها، گلها، سبزیجات و میوهها.
1- بعضی از گیاهان برای فراری دادن شکارگرها یا جذب حشرات گرده افشان از بو استفاده میکنند. عطری که شعمدانی معطر دارد از روغنی که در برگهایش نگهداری میکند برمیخیزد و با مالش برگ یا اندکی خرد کردن آن میتوان این عطر را بیشتر احساس کرد. در اینجا دانه گرده گل شمعدانی را میبینید. گرده این گل بویی شبیه به لیمو دارد.
2- در میان این سلولهای بلند بافت پیاز، میلههای رنگی کوچک کریستالهای کلسیم اگزالات هستند. همینها هستند که در بدن انسان تجمع پیدا میکنند و باعث ایجاد سنگ کلیه میشوند. کلسیم اگزالات تا کنون در بیش از ۱۰۰۰ خانواده گیاهی یافت شده است و عملکرد آن کاملا مشخص نیست. تصور میشود این کریستالها به این دلیل تشکیل میشوند که کلسیم اضافه ای را که توسط گیاه خورده شده، جذب کنند. برخی از گیاهان در دوزهای سمی حاوی این ماده هستند، مثلا ریواس (برگهای آن نه ساقهاش) و دیفن باخیا که میتوانند باعث خفگی خورنده شوند!
3- رزین گیاه شاهدانه توسط موهای غدهای روی برگ آن (موهای کوتاه روی برگ که به آنها تریکوم گفته میشود در اینجا با رنگ زرد نشان داده شده اند) ترشح میشوند. سلولهایی که به رنگ سبز هستند سلول های برگ گیاه اند. آنهایی که از این گیاه استفاده میکنند میدانند که حشیش از این زرینها گرفته میشود در حالی که ماری جوانا از برگ و گل آن تولید میشود!
4- پای یک زنبور عسل! زنبور عسل ۶ عدد پا دارد که با موهای ریزی که برای جمع آوری گرده مناسب هستند پوشانده شده است. او از این گردهها برای تغذیه لاروهایش استفاده میکند. در سمت چپ (البته تصویر بزرگ نمایی شده است) موهایی را میبینید که خود موهایی بر سطحشان دارند. این تصویر همچنین نشان میدهد که یک دانه گرده تا چه حد ریز است. گلها زنبورها را به طرق مختلفی به خود جذب میکنند تا گرده افشانی آنها را انجام دهند. از جمله این راهها میتوان به بو، شهدی که به حشرات ارائه میدهند و به جایگاه فرود و استراحتی که برای آنها فراهم کرده اند، یعنی همان گلبرگها، اشاره کرد.
5- این یک تصویر کلوز آپ از برگ شمعدانی عطری است. کرههای قرمزی که بر روی سطح بعضی موهای روی برگ (به این موها تریکوم گفته میشود) میبینید در واقع غدد ترشح کننده عطر شمعدانی هستند. این عطر حیوانات چرنده را از گیاه دور کرده و از خورده شدن گیاه به وسیله آنها جلوگیری میکند و به جای آن گرده افشانها را به شمعدانی جذب میکند. دایره زرد رنگی که در تصویر میبینید یک دانه گرده است.
6- در این عکس ساختارهایی که مانند “دهان” هستند، در واقع روزنههای زیرین برگی مسن هستند. “لبها” سلول های نگهبان روزنه هستند که کار باز و بسته کردن روزنهها را انجام میدهند و با انقباض یا انبساط خود روزنه را بسته یا باز میکنند و اجازه خروج یا جذب گازها به گیاه را میدهند. در طول روز و طی فرایند فتوسنتز گیاه اکسیژن را به عنوان یک فراورده جانبی تولید میکند و آن را به بیرون میفرستد و کربن دی اکسید هوا را جذب میکند تا فتوسنتز انجام دهد. این کربن دی اکسید تنها منبع کربن گیاه است که از آن برای تولید سلولهای جدید هم استفاده میکند. در طول شب گیاه کربن دی اکسید به بیرون آزاد میکند و اکسیژن هوا را جذب میکند. به راستی که گیاهان ریههای این سیاره خاکی هستند.
7- این ساختارهای گل مانند در واقع موهای پولک شکلی هستند که بر روی برگ زیتون قرار دارند. این موها به این علت به این شکل تکامل یافته اند که برگ رطوبت کمتری از دست دهد، یک استراتژی ضروری برای زندگی در اقلیمهای گرم، خشک و بادی کشورهای مدیترانهای که درخت زیتون در آنها میروید. در گوشه سمت چپ تصویر میتوانید شکاف دو عدد از روزنههای برگ را ببینید که در طول روز کربن دی اکسید جذب میکنند و اکسیژن آزاد میکنند و در شب بر عکس این پروسه انجام میشود.
8- دانههای گرده که اسپرمهایی تولید میکنند که برای باروری گیاهان گلدار ضروری است. این دانهها متعلق به یکی از گروههای تک لپه ای یا دولپهای هستند (دانه گرده هر دو گروه را میتوانید در این تصویر ببینید). گرده گیاهان تک لپهای تنها یک منفذ یا شیار دارد اما گرده گیاهان دو لپهای دارای سه شیار است. خیلی از تفاوتهای بین گیاهان مربوط به تفاوت بین این دو نوع گرده آنها است.
9- 1000 گونه متفاوت از قارچ Aspergillus fungus وجود دارد که تمام این قارچهای کپکی روی غذاهای نشاسته دارد و گیاهان یافت میشوند. آنها از طریق تولید اسپور تولید مثل میکنند. این قارچ اسپورهایی تقریبا کاملا کروی شکل تولید میکند که از نوک ساقه اش به سمت بیرون جوانه میزند.
10- نوار از گلبرگها و حلقه ای از اندامهای تناسلی نر که آن را در برگرفته است. این یک تصویر خیره کننده از اندام جنسی ماده گل رز است. در زیر تاج کلاله منتظر دریافت دانه گرده برای باروری است. گل رز دارای چندین تخمدان است. بعد از باروری تخمدان این گل باد میکند و غذای پرنده ها میشود. بعد دانههایی که پرنده خورده از طریق مدفوعش دفع میشود و به این ترتیب پراکنده شده و گیاه رز جدیدی تولید میکند. اکثر رزهای باغچهای دیگر میوه تولید نمیکنند چرا که این گونهها طوری اصلاح نژاد شده اند که گلبرگ های بسیار زیادی تولید کنند و به همین دلیل دیگر جایی برای ورود حشرات گرده افشان و دسترسی آنها به گردهها باقی نمیماند.