چین ساخت یک مجموعه عظیم «ابر سد» را روی رود یارلونگ زانگبو در تبت آغاز کرده است. این پروژه که ظرفیت تولید حدود ۶۰ گیگاوات برق را هدف قرار میدهد، از هر سد دیگری در جهان بزرگتر خواهد بود.
موقعیت ارسد و نگرانی کشورهای پاییندست
این پروژه در نزدیکی شهر نینگچی در منطقه خودمختار تبت و نزدیک مرز هند قرار دارد. در پاییندست، جوامع هند و بنگلادش این پرسش را مطرح میکنند که اگر روزی جریان آب توسط این سد کاهش یابد چه اتفاقی میافتد.
سدی بزرگتر از سهدرهها
بر اساس برنامههای رسمی، این پروژه شامل زنجیرهای از پنج نیروگاه مرتبط در امتداد درهای است که رودخانه در آن حدود ۶۶۰۰ فوت و طی ۳۱ مایل سقوط میکند.
گزارشهای اخیر نشان میدهد هزینه این طرح حدود ۱.۲ تریلیون یوان خواهد بود و تا دهه ۲۰۳۰ سالانه حدود ۳۰۰ میلیارد کیلووات ساعت برق تولید میکند.
یکی از پژوهشگرانی که این منطقه را بهصورت دقیق دنبال میکند «تایگانگ ژانگ» محقق مؤسسه تحقیقات فلات تبت در پکن است. تمرکز او بر بررسی خطرات مربوط به یخ و برف، رویدادهایی است که جوامع کوهستانی و زیرساختها را تهدید میکنند.
پکن برای مدیریت ساخت و بهرهبرداری از این زنجیره سدها، شرکت دولتی جدیدی به نام China Yajiang Group ایجاد کرده است.
بخش عمده برق تولیدی قرار است به سمت کارخانهها و شهرهای ساحلی منتقل شود، و سهم کوچکتری به مصارف خانگی و تجاری در تبت اختصاص پیدا میکند.
لی کیانگ، نخستوزیر چین، این توسعه را «پروژه قرن» توصیف کرده و از مهندسان خواسته است ایمنی زیستمحیطی را در اولویت قرار دهند.
مقامهای چینی تأکید میکنند این سد به منابع آب یا اکوسیستمهای پاییندست آسیبی وارد نخواهد کرد؛ ادعایی که کشورهای همسایه قصد دارند با دقت بررسی کنند.
رودی مشترک با هند
پس از خروج رود از تبت، یارلونگ زانگبو در هند به نام براهماپوترا شناخته میشود و سپس وارد بنگلادش شده و یکی از بزرگترین دلتای رودخانهای جهان را تغذیه میکند.
در طول مسیر، این رود از سیستمهای تأمین آب آشامیدنی، آبیاری برنج و محصولات دیگر، شیلات داخلی، حملونقل رودخانهای و شهرهای حاشیه رود پشتیبانی میکند.
گزارشی جامع نشان میدهد که رودهای منطقه هندوکش – هیمالیا چگونه آب مورد نیاز جوامع سراسر جنوب آسیا را تأمین میکنند.
بر اساس این دادهها حدود ۱.۳ میلیارد نفر در پاییندست این رودها زندگی میکنند و برای آب شیرین به حوضههای آبریز وابسته هستند.
توسعه برقآبی در تبت تاکنون جوامع زیادی را جابهجا کرده است. یک تحلیل جدید برآورد میکند که ۱۴۴٬۴۶۸ نفر تاکنون جابهجا شدهاند و ممکن است ۱.۲ میلیون نفر تحت تأثیر پروژههای سدسازی در تبت قرار بگیرند.
دولتهای پاییندست، این ساختوساز جدید را از زاویه امنیت آبی ارزیابی میکنند. مقامهای دهلی و داکا نگران آن هستند که کاهش، انحراف یا رهاسازی ناگهانی آب مزارع، شیلات و سامانههای محافظت در برابر سیلاب را در پاییندست آسیب بزند.
کوهستانهای تجدیدپذیر و افزایش خطرات
فلات تبت و هیمالیا به دلیل ذخایر عظیم یخ و برف، «قطب سوم» نامیده میشوند. این ذخایر منبع اصلی رودهای بزرگ آسیا هستند. اما افزایش دما باعث کوچک شدن یخچالها و تغییر الگوهای آب شدن برف شده است.
در یک پژوهش جدید، تیمی به رهبری ژانگ هزاران دریاچه کوهستانی را در منطقه بررسی و نقشهبرداری کردهاند.
مطالعات نشان میدهد سیلابهای ناشی از سرریز دریاچههای یخچالی رو به افزایش است و میتواند نیروگاهها و روستاها را تهدید کند.
محل ساخت سد جدید در منطقهای لرزهخیز قرار دارد؛ جایی که زمینلرزهها به اندازهای متداول هستند که مهندسان باید برای لرزش ناگهانی طراحیهای خاصی انجام دهند.
ترکیب این وضعیت با دامنههای ناپایدار و دریاچههای تغذیهشده توسط یخچالها خطراتی بسیار پیچیدهتر از یک تغییر ساده سطح آب ایجاد میکند.
ساکنان درههای کوهستانی معمولاً تغییرات کوچک در رودخانه یا دامنهها را خیلی زودتر از نهادهای دوردست تشخیص میدهند.
اگر اسکان مجدد، این افراد را از کنار رودخانه دور کند و نقشی در پایش خطرات به آنها داده نشود، دانش ارزشمند محلی ممکن است در زمان نیاز از بین برود.
انرژی پاک و معمای اقلیمی
پکن از پروژه یارلونگ زانگبو بهعنوان یک سرمایهگذاری بزرگ در انرژی تجدیدپذیر یاد میکند که میتواند استفاده از زغالسنگ را کاهش داده و به تعهدات اقلیمی ملی کمک کند.
در کشوری که مصرف برق مدام افزایش مییابد و موجهای گرما باعث خاموشی شده است، یک منبع عظیم برق پایدار جذابیت سیاسی دارد.
با این حال، برقآبی کاملاً بدون کربن نیست، بهویژه زمانی که مخزنی بزرگ، جنگلها و تالابها را زیر آب میبرد.
بر اساس گزارش وزارت انرژی آمریکا، مخازن سدها چرخه کربن رودخانه را تغییر داده و هنگام تجزیه پوشش گیاهی و عبور آب از توربینها، متان آزاد میکنند.
متان یکی از گازهای گلخانهای بسیار قوی است و در چند دهه اول انتشار، گرمای بیشتری نسبت به دیاکسیدکربن در جو نگه میدارد.
اگر مخزن آینده در تبت مقدار زیادی ماده آلی پوسیده ذخیره کند، انتشار متان آن میتواند بخشی از مزایای اقلیمی جایگزینی نیروگاههای زغالسنگ را کاهش دهد.
چین در فلات تبت روی مزارع خورشیدی و پارکهای بادی نیز سرمایهگذاری میکند و منتقدان میگویند این گزینهها میتوانند بدون آسیبهای اجتماعی و زیستمحیطی رشد کنند.
برقآبی میتواند شبکه برق را پایدارتر کند، اما تکیه بر یک سد عظیم بهجای پروژههای متعدد کوچکتر، توان کنترل رودخانه را در اختیار گروه محدودی قرار میدهد.
درسهایی از ابرسد یارلونگ زانگبو
برای بسیاری از ناظران، این پروژه پرسش قدیمی را زنده میکند: آیا کشورهای بالادست میتوانند از رودخانههای مشترک برای فشار بر همسایگان استفاده کنند؟
پروفسور برهما چلانی هشدار میدهد که این پروژهها میتوانند «منابع آب رودخانههای مشترک را به ابزاری سیاسی تبدیل کنند».
مقامهای چینی این دیدگاه را رد کرده و میگویند سد جدید با احترام به منافع همسایگان و حفاظت از اکوسیستم فلات اداره خواهد شد.
با این حال، اختلافات گذشته درباره دادههای فصل سیلاب در رودخانههای مشترک، از جمله براهماپوترا، باعث شده هند و بنگلادش نسبت به شفافیت واقعی تردید داشته باشند.
دولت هند اعلام کرده است که این سد را بهصورت جدی زیر نظر خواهد داشت و هر اقدامی را که برای حفظ منافع خود لازم بداند انجام میدهد.
در بنگلادش نیز نگرانی اصلی به پیامدهای پاییندست مربوط است؛ از جمله کاهش جریان آب در فصل خشک و موجهای سیلابی ناشی از رهاسازی اشتباه.
این ابرسد نشان میدهد تصمیمهای مهندسی چگونه به سیاست اقلیمی، امنیت ملی و زندگی میلیونها نفر در حاشیه رودخانهها گره میخورد.
چگونگی اجرای این پروژه نهتنها آینده سیستم انرژی چین بلکه میزان اعتماد همسایگان به مدیریت آب در آسیا را شکل خواهد داد.
اگر این موضوع برای شما جذاب است، نظرتان را درباره پیامدهای این ابرسد در بخش کامنتها بنویسید یا مقاله را برای دوستانتان ارسال کنید.
