زمین فقط یک‌دهم فضای ذخیره‌سازی کربن دارد؛ آینده چه می‌شود؟
تصور کنید زمین یک مجموعه عظیم از «کمدهای ذخیره‌سازی زیرزمینی» دارد که می‌توانیم در آن‌ها دی‌اکسیدکربن (CO₂) را برای قرن‌ها پنهان کنیم تا از گرم شدن زمین جلوگیری شود. دانشمندان این فرآیند را ذخیره‌سازی زمین‌شناختی کربن می‌نامند.
ایده ساده به نظر می‌رسد: جذب CO₂ از کارخانه‌ها، نیروگاه‌ها یا حتی از هوا، انتقال آن به اعماق زمین و قفل کردن آن در فضای خالی سنگ‌ها.
توهم فضای بی‌پایان برای ذخیره‌سازی
سال‌ها، ذخیره‌سازی زیرزمینی کربن به عنوان یک ترفند هوشمندانه برای مقابله با تغییرات اقلیمی مطرح بود. گاز را بگیر، آن را در لایه‌های سنگی قفل کن و همچنان به مصرف سوخت‌های فسیلی ادامه بده و ادعای پیشرفت کن.
این ایده ایمن به نظر می‌رسید چون برآوردهای اولیه تقریباً فضای نامحدودی را نشان می‌داد. اما اکنون این تصور فرو ریخته است. تحقیقات جدید نشان می‌دهد ظرفیت واقعی ذخیره‌سازی زیرزمینی بسیار کمتر از چیزی است که تصور می‌کردیم. به جای قرن‌ها امنیت، این ظرفیت ممکن است در کمتر از ۲۰۰ سال تمام شود.
کاهش شدید ظرفیت ذخیره‌سازی
صنعت پیش‌تر ظرفیت جهانی را حدود ۱۴٬۰۰۰ گیگاتن تخمین می‌زد. اما با حذف مناطق پرخطر – مانند نواحی زلزله‌خیز، اکوسیستم‌های حساس و شهرهای شلوغ – ظرفیت واقعی به حدود ۱٬۴۶۰ گیگاتن کاهش یافته است.
این افت ده برابری همه چیز را تغییر می‌دهد. چیزی که بی‌پایان به نظر می‌رسید، اکنون منبعی محدود و ارزشمند است که باید با دقت مدیریت شود. هر تصمیم درباره نحوه استفاده از این ظرفیت، پیامدهای بلندمدت خواهد داشت.
- اگر از این ظرفیت برای راه‌حل‌های کوتاه‌مدت استفاده شود، خیلی زود به پایان می‌رسد.
- اگر برای حذف کربن از جو ذخیره شود، می‌تواند یک نجات‌بخش حیاتی برای تثبیت دما در آینده باشد.
خطرات پنهان در اعماق زمین
ذخیره‌سازی زیرزمینی خطراتی دارد. تزریق کربن می‌تواند فعالیت‌های لرزه‌ای را تحریک کند، گسل‌ها را دوباره فعال کند یا مسیرهای فرار برای گاز ایجاد کند. نشت به آب‌های زیرزمینی می‌تواند آب را اسیدی کرده و فلزات سمی آزاد کند.
ذخیره‌سازی در دریا برخی از خطرات انسانی را کاهش می‌دهد اما هزینه و مناقشات ژئوپلیتیکی را افزایش می‌دهد. همچنین مخالفت عمومی گسترش این پروژه‌ها را محدود می‌کند و حتی برخی دولت‌ها پروژه‌ها را به طور کامل متوقف کرده‌اند.
این مخالفت‌ها اغلب ناشی از ترس از نشت، بی‌اعتمادی به وعده‌های صنعت و نگرانی از ادامه استفاده از سوخت‌های فسیلی است. به همین دلیل، توسعه ذخیره‌سازی زیرزمینی یک مسیر ساده و یکنواخت ندارد و با موانع فنی، سیاسی و اجتماعی مواجه است.
آینده مبهم ذخیره‌سازی کربن
برنامه‌های اقلیمی جهان ذخیره‌سازی زیرزمینی را یکی از ابزارهای کلیدی برای رسیدن به کربن خنثی می‌دانند. اما اگر این ظرفیت عمدتاً صرف نیروگاه‌های فسیلی شود، ممکن است تا سال ۲۲۰۰ تمام شود – و هر دهه تأخیر این زمان‌بندی را جلوتر می‌آورد.
کاهش سریع انتشار امروز می‌تواند فشار آینده را کم کند، در حالی که تعلل، وابستگی به ظرفیت محدود ذخیره‌سازی را افزایش می‌دهد.
اولویت‌بندی ذخیره‌سازی برای حذف کربن
یک راهبرد امیدبخش، اختصاص ظرفیت ذخیره‌سازی به فناوری‌های حذف کربن مانند جذب مستقیم هوا و انرژی زیستی با ذخیره‌سازی کربن است. این رویکرد می‌تواند کربن را فعالانه از جو خارج کرده و اثر خنک‌کننده ایجاد کند.
اگر کل ظرفیت موجود به این کار اختصاص یابد، دمای جهانی می‌تواند تا ۰٫۷ درجه سانتی‌گراد کاهش یابد. البته در عمل اثر واقعی نزدیک‌تر به ۰٫۴ درجه خواهد بود، زیرا پاسخ سیستم اقلیم کاملاً متقارن نیست.
توزیع ناعادلانه ذخایر در جهان
ذخایر ذخیره‌سازی به‌طور مساوی در جهان توزیع نشده‌اند. ایالات متحده، روسیه و استرالیا دارای ذخایر بزرگ و پایدار هستند. اروپا و هند با اجرای قوانین ایمنی سخت‌تر، بخش بزرگی از ظرفیت خود را از دست می‌دهند.
در عین حال، برخی کشورهای آفریقایی و آمریکای جنوبی پتانسیل بالایی دارند اما مسئولیت تاریخی کمی در انتشار گازهای گلخانه‌ای دارند. این نابرابری پرسش‌های عدالت‌محور را مطرح می‌کند:
- آیا کشورهای ثروتمند باید برای دسترسی به ذخایر کشورهای کم‌تقصیر هزینه پرداخت کنند؟
- آیا کشورهایی که بیشترین ذخایر را دارند باید ابتدا نیازهای توسعه‌ای خود را برآورده کنند؟
این مسائل می‌توانند مذاکرات اقلیمی آینده را شکل دهند و به بحث‌های عمیق‌تر درباره عدالت اقلیمی منجر شوند.
ذخیره‌سازی فقط زمان می‌خرد
برخی کارشناسان بر این باورند که ظرفیت واقعی بیشتر است و به دهه‌ها استفاده ایمن در مخازن نفت و گاز اشاره می‌کنند. این مخازن میلیون‌ها سال مایعات را در خود نگه داشته‌اند و می‌توانند به همان اندازه برای ذخیره کربن قابل اعتماد باشند.
اما حتی خوش‌بین‌ترین متخصصان هم هشدار می‌دهند که نباید ذخیره‌سازی زیرزمینی را یک راه‌حل بی‌پایان تصور کرد. این روش فقط یک پل انتقالی است، نه درمان نهایی.
هدف واقعی آن، فراهم کردن زمان برای توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر، رشد صنایع کم‌کربن و تغییر ساختار اقتصادی-اجتماعی به سمت آینده‌ای بدون سوخت فسیلی است.
نتیجه‌گیری: آینده کربن به انتخاب‌های امروز بستگی دارد
پیام واضح است: ذخیره‌سازی زیرزمینی محدود، پرریسک و ناعادلانه توزیع شده است. می‌تواند کمک کند، اما فقط اگر با استراتژی درست استفاده شود.
این یعنی اولویت با کاهش انتشار، توسعه انرژی پاک و اختصاص ذخایر برای حذف کربن از هوا است. اگر این ظرفیت را بی‌پایان فرض کنیم، یکی از معدود ابزارهای معکوس‌سازی گرمایش زمین را هدر داده‌ایم و نسل‌های آینده را با گزینه‌های کمتر و خطرات بیشتر تنها گذاشته‌ایم.
این مطالعه در مجله Nature منتشر شده است.
نظر شما چیست؟ آیا ذخیره‌سازی کربن می‌تواند واقعاً آینده زمین را نجات دهد؟ دیدگاه خود را در کامنت‌ها با ما به اشتراک بگذارید و این مقاله را با دوستانتان منتشر کنید.
