دنیای طبیعی با بحران تنوع زیستی روبرو است، اما تلاش‌های حفاظتی نتایج امیدوارکننده‌ای نشان داده‌اند. یک بررسی گسترده بر روی بیش از 67,000 گونه حیوانی، هم موفقیت‌ها و هم نیاز فوری به اقدامات حفاظتی را برجسته می‌کند.
مطالعه‌ای که بر اساس داده‌های فهرست قرمز IUCN انجام شده است، تأکید می‌کند که اقدامات هدفمند می‌توانند گونه‌ها را از خطر انقراض نجات دهند.
نیاز فوری به حفاظت از تنوع زیستی
تنوع زیستی با سرعتی نگران‌کننده در حال کاهش است. حدود 28٪ از بیش از 160,000 گونه ارزیابی‌شده در معرض خطر انقراض هستند.
فعالیت‌های انسانی نزدیک به یک میلیون گونه را در معرض خطر قرار داده است. با این حال، تلاش‌های حفاظتی در صورتی که بر اساس استراتژی‌های علمی باشند، می‌توانند موفق شوند.
یک تیم به سرپرستی دانشگاه کمبریج، با همکاری IUCN، مؤسسه بین‌المللی BirdLife و سایر مؤسسات، بررسی کردند که آیا اقدامات حفاظتی به بهبود بقای گونه‌ها کمک کرده است یا خیر.
آن‌ها دریافتند که اقداماتی مانند حفاظت از زیستگاه‌ها، برنامه‌های پرورش و قوانین حفاظتی به بسیاری از گونه‌ها در مسیر بازیابی کمک کرده‌اند.
حفاظت از طبیعت موجب بهبود تنوع زیستی می‌شود
«ما دریافتیم که تقریباً تمام گونه‌هایی که از یک دسته تهدیدشده‌تر به دسته کمتر تهدیدشده منتقل شده‌اند، از نوعی اقدامات حفاظتی بهره‌مند شده‌اند. این نشان می‌دهد که حفاظت از طبیعت واقعاً مؤثر است.» این گفته‌ی اشلی سیمکینز، دانشجوی دکترای زیست‌شناسی در دانشگاه کمبریج است.
اگرچه یک راه‌حل واحد برای همه موارد وجود ندارد، اما برخی الگوها در داستان‌های موفقیت‌آمیز حفاظتی دیده می‌شوند. بسیاری از گونه‌هایی که در حال بازیابی هستند، در مناطق ایزوله مانند جزایر زندگی می‌کنند، جایی که می‌توان اقدامات حفاظتی را به‌طور کامل اجرا کرد.
این استراتژی‌ها شامل احیای زیستگاه، برنامه‌های پرورش و بازگرداندن گونه‌ها به طبیعت هستند.
نمونه‌های موفقیت‌آمیز بازیابی حیات‌وحش
با وجود بحران تنوع زیستی، برخی گونه‌ها از طریق تلاش‌های حفاظتی، بازیابی چشمگیری داشته‌اند.
– سیاه‌گوش ایبری، که زمانی در معرض خطرترین گربه‌سان جهان بود، از چند صد فرد به چند هزار فرد افزایش یافته است.
– طوطی کاکاپو، طوطی پروازناپذیر نیوزیلند، از برنامه‌های بازیابی اختصاصی بهره‌مند شده است.
– گاومیش اروپایی، که در اوایل قرن بیستم در طبیعت منقرض شده بود، اکنون در بخش‌هایی از اروپای شرقی به لطف تلاش‌های حفاظتی دوباره مشاهده می‌شود.
گونه‌های دریایی نیز بهبود قابل‌توجهی داشته‌اند. نهنگ‌های کوهان‌دار و آبی، که به دلیل شکار تجاری در آستانه انقراض بودند، پس از ممنوعیت‌های بین‌المللی شکار نهنگ، مجدداً افزایش یافته‌اند.
با این حال، چالش‌ها همچنان پابرجا هستند، زیرا در حال حاضر تعداد گونه‌هایی که کاهش می‌یابند، شش برابر بیشتر از گونه‌هایی است که در حال بهبود هستند.
اقدامات پیشگیرانه در حفاظت از طبیعت
محققان تأکید دارند که اقدامات پیشگیرانه باید بر اقدامات اضطراری ترجیح داده شوند.
«انسان‌ها در اجرای آنچه که می‌توان آن را “حفاظت اورژانسی” نامید، مهارت پیدا کرده‌اند – یعنی تمرکز بر گونه‌هایی که در معرض خطر بالای انقراض هستند.» سیمکینز ادامه می‌دهد:
«اما ما در جلوگیری از تهدید شدن گونه‌ها از ابتدا چندان موفق نبوده‌ایم. باید فراتر از درمان علائم از بین رفتن تنوع زیستی حرکت کنیم و به ریشه‌های این مشکل بپردازیم.»
حفاظت پیشگیرانه اغلب مقرون‌به‌صرفه‌تر و در درازمدت موفق‌تر است. محافظت از زیستگاه‌ها، کنترل گونه‌های مهاجم و تنظیم فعالیت‌های انسانی می‌تواند قبل از رسیدن گونه‌ها به وضعیت بحرانی، به آن‌ها کمک کند.
مشارکت جوامع محلی در حفاظت از طبیعت
محققان بر اهمیت تلاش‌های حفاظتی مشارکتی تأکید می‌کنند.
در پاپوآ گینه نو، حافظان محیط زیست با همکاری جوامع محلی، شکار کانگوروهای درختی را با کشاورزی و ماهیگیری پایدار جایگزین کردند. این رویکرد هم برای مردم و هم برای حیات‌وحش مفید بود.
«بسیار مهم است که ما به‌عنوان حافظان محیط زیست، با ذینفعان همکاری کنیم، نه اینکه به آن‌ها دستور بدهیم – چه یک جامعه بومی در پاپوآ گینه نو باشد یا یک کشاورز در سامرست.» سیمکینز افزود:
«حفاظت از طبیعت نباید یک بازی با حاصل جمع صفر باشد – می‌توان راه‌حل‌هایی یافت که هم به نفع دنیای طبیعی و هم جامعه انسانی باشد.»
حفاظت از طبیعت برای نجات تنوع زیستی
با وجود گزارش‌های مداوم درباره کاهش حیات‌وحش، تلاش‌های حفاظتی همچنان تأثیر مثبتی دارند.
«در این فضای خبری که پر از داستان‌های مربوط به کاهش حیات‌وحش و کمبود اقدامات سیاسی برای حفاظت از طبیعت است، بسیار مهم است که بدانیم داستان‌های موفقیت‌آمیز زیادی نیز وجود دارند و تلاش‌های حفاظتی تأثیر واقعی و قابل اندازه‌گیری در جهان دارند.» این گفته‌ی دکتر سیلویو پترووان، یکی از نویسندگان ارشد این پژوهش است.
دکتر استوارت بوچارت، دانشمند ارشد BirdLife International و یکی از نویسندگان مطالعه، اشاره کرد که این تحقیق نشان می‌دهد کدام اقدامات برای نجات گونه‌ها مؤثر بوده‌اند و چه مداخلاتی هنوز مورد نیاز است.
«دولت‌ها باید وعده‌های خود را به عمل تبدیل کنند و به‌سرعت تلاش‌های خود را برای جلوگیری از انقراض گونه‌ها و کمک به بازیابی جمعیت آن‌ها افزایش دهند. حفاظت از میراث طبیعی ما برای نسل‌های آینده به این امر بستگی دارد.» بوچارت اضافه کرد.
«تقریباً هرکسی یک نمونه محبوب از یک داستان موفقیت‌آمیز حفاظتی دارد – چه عقاب سرسفید در آمریکای شمالی باشد و چه پرنده کیت سرخ در بریتانیا.» سیمکینز نتیجه‌گیری کرد:
«ما نیاز به اقدام مشترک داریم تا این داستان‌های مثبت استثنا نباشند – بلکه به یک هنجار تبدیل شوند.»
این تحقیق با حمایت شورای تحقیقات محیط‌زیست طبیعی (NERC)، که بخشی از تحقیقات و نوآوری‌های بریتانیا (UKRI) است، انجام شده است.
نتایج این مطالعه در ژورنال PLOS Biology منتشر شده است.
