امنیت آب دیگر فقط به گذر از یک فصل خشک محدود نمی‌شود. بر اساس یک تحلیل جهانی جدید، بسیاری از مناطق جهان در حال نزدیک‌شدن به «روز صفر خشکسالی» هستند؛ لحظه‌ای که شیرهای آب نه برای چند روز بلکه برای ماه‌ها یا حتی سال‌ها خشک می‌شوند.
افزایش کمبود آب چندساله
یک مطالعه جدید پیش‌بینی می‌کند که کمبودهای چندساله با شدت بیشتری رخ می‌دهند و تقاضا را فراتر از منابع موجود می‌برند. این موضوع شهرها و جوامع روستایی را بسیار زودتر از آنچه انتظار می‌رفت در معرض خطر قرار می‌دهد.
پژوهش پیشرو در بحران آب
این مطالعه توسط «وچیا راویناندرسانا» از مرکز فیزیک اقلیم IBS در دانشگاه ملی پوسان هدایت شده است. یافته‌ها نشان می‌دهد که این نقاط بحرانی ممکن است طی دو دهه آینده بروز کنند؛ زمانی که هنوز در محدوده چرخه‌های برنامه‌ریزی فعلی قرار داریم.
زمانی که تقاضا از عرضه پیشی می‌گیرد
پژوهشگران «روز صفر خشکسالی» را کمبود ترکیبی و چندساله‌ای تعریف می‌کنند که در آن تقاضای آب یک منطقه از منابع بارش، رودخانه‌ها و ذخایر آبی فراتر می‌رود. این یک بعدازظهر خشک یا افت فشار موقتی نیست، بلکه کسری پایدار است که منجر به اعمال محدودیت‌های شدید و تخصیص اضطراری می‌شود.
رخداد ترکیبی زمانی شکل می‌گیرد که چند عامل فشارزا هم‌زمان عمل کنند؛ مانند کاهش طولانی‌مدت بارش، افت جریان رودخانه و افزایش مصرف آب.
گزارش هیئت بین‌دولتی تغییر اقلیم (IPCC) هشدار می‌دهد که رخدادهای ترکیبی در جهان گرم‌تر رو به افزایش‌اند و خطرات آن‌ها فراتر از تأثیر هر عامل منفرد است.
چرخه هیدرولوژیک شامل تبخیر، تشکیل ابر، بارش، رواناب، دریاچه‌ها و سفره‌های آب زیرزمینی است که همواره در حرکت هستند. «تبخیر و تعرق» فرایندی است که طی آن آب از خاک و گیاهان وارد هوا می‌شود و با افزایش دما شدت می‌گیرد، همین امر می‌تواند حتی با تغییر اندک بارش، خشکسالی را تشدید کند.
نقاط داغ جهانی کم‌آبی
مدل‌سازی‌ها نشان می‌دهند که شهرهایی در سراسر مدیترانه، جنوب آفریقا و بخش‌هایی از آمریکای شمالی اولین مناطقی خواهند بود که کمبودهای شدید آب آن‌ها به طور مستقیم به گرمایش ناشی از فعالیت‌های انسانی نسبت داده می‌شود.
در حدود یک‌سوم مناطق آسیب‌پذیر، نخستین وقوع این بحران‌ها بین سال‌های ۲۰۲۰ تا ۲۰۳۰ رخ می‌دهد؛ دوره‌ای که با چرخه‌های برنامه‌ریزی کنونی هم‌پوشانی دارد.
حدود ۱۴ درصد از مخازن بزرگ بررسی‌شده ممکن است در نخستین اپیزود بحرانی خود خشک شوند زیرا ورودی آب و ذخایر موجود نمی‌توانند نیازها را در دوره طولانی خشکسالی پوشش دهند. این یک آزمون تنش برای سیستم‌هاست که شکست در آن می‌تواند به سال‌ها کمبود آب منجر شود.
تا پایان قرن، حدود ۷۵۳ میلیون نفر در معرض چنین شرایط آبی قرار خواهند گرفت؛ از جمله ۴۶۷ میلیون ساکن شهری و ۲۸۶ میلیون ساکن روستایی. منطقه مدیترانه بیشترین جمعیت شهری تحت خطر را خواهد داشت، در حالی که شمال و جنوب آفریقا و بخش‌هایی از آسیا با پیامدهای شدیدتر در مناطق روستایی مواجه خواهند شد.
چرا شهرها سریع‌تر فرو می‌پاشند
شهرها محل تمرکز جمعیت، زیرساخت‌های آبی و شبکه‌های انرژی هستند که نیازمند تأمین پایدار آب در تمام ساعات شبانه‌روز هستند. حتی عدم تعادل‌های کوچک بین ورودی آب و مصرف می‌تواند در سال‌های خشک به بحران بزرگ منجر شود.
بحران کیپ‌تاون بین سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۸ نشان داد که چگونه یک کلان‌شهر مدرن می‌تواند با چند سال بارش کم به آستانه تعطیلی کامل شبکه آب برسد. پژوهشی نشان داد که خشکسالی استان کیپ غربی با نابرابری اجتماعی و تصمیمات مدیریتی برخورد کرد و در نهایت به اعمال محدودیت‌های اضطراری و تغییر سبک زندگی روزمره منجر شد.
در چنای، مخازن آب در ژوئن ۲۰۱۹ به کف خشک دریاچه تبدیل شدند زیرا باران‌های موسمی دیرتر از موعد رسیدند و مدیریت رواناب ضعیف بود. مطالعه‌ای نشان داد که شهر به لحاظ تئوری رواناب کافی برای تأمین چند ماه آب داشت اما ذخیره‌سازی و مدیریت آن حلقه ضعیف ماجرا بود.
به گفته راویناندرسانا: «فاصله زمانی بین رویدادهای متوالی روز صفر خشکسالی کوتاه‌تر از مدت زمان خود رویداد است.» این یافته‌ها تأکید می‌کند که شهرها در دهه‌های آینده زودتر از مناطق روستایی به آستانه بحران می‌رسند.
اثر انگشت انسانی بر بحران آب
پژوهشگران از دو مجموعه مدل اقلیمی استفاده کردند تا تخمین بزنند که اثر فعالیت‌های انسانی بر خشکسالی‌های ترکیبی چه زمانی آشکار می‌شود. آن‌ها نتایج را تحت سناریوهای مسیرهای اجتماعی-اقتصادی مشترک (SSP) شامل انتشار بالاتر و متوسط آینده آزمایش کردند.
برای نسبت‌دادن نخستین وقوع بحران به تأثیر انسان، تیم پژوهش از شاخص Fraction of Attributable Risk (FAR) استفاده کرد که احتمال رخداد یک رویداد در اقلیم کنونی را با شرایط پیشاصنعتی مقایسه می‌کند. این روش به برنامه‌ریزان کمک می‌کند تا بدانند چه زمانی دیگر نمی‌توان نقش انسان را انکار کرد.
چهار شاخص کلیدی خشکسالی
مدل‌ها چهار شاخص کلیدی را دنبال می‌کنند:
- خشکی بلندمدت جو
- کاهش جریان رودخانه
- افزایش تقاضا
- مدت زمان تأمین آب از مخزن در دوره خشکسالی
شاخص چهارم اهمیت ویژه‌ای دارد زیرا ذخیره‌سازی می‌تواند برای مدتی فشار را پنهان کند اما وقتی ورودی‌ها سال‌ها پایین بمانند، ناگهان شکست می‌خورد.
در مناطقی که مصرف به سرعت افزایش می‌یابد، زمان وقوع بحران جلوتر می‌افتد حتی اگر بارش کاهش شدیدی نداشته باشد. در برخی مناطق آسیا و آمریکا، رشد مصرف به‌تنهایی برای جلوکشیدن زمان بروز بحران کافی بوده است.
در مناطق مدیترانه‌ای، زمان طولانی‌تر تخلیه مخازن می‌تواند وقوع نخستین بحران را یک دهه به تأخیر بیندازد اما وقتی این تخلیه کامل شود، بازسازی ذخایر ممکن است چند سال طول بکشد زیرا فصل‌های بارش قادر به پرکردن سریع مخازن نیستند.
مدیریت منابع آبی بر پایه داده‌های قدیمی
بسیاری از مدیران منابع آب همچنان از جداول ریسک مبتنی بر اقلیم قرن بیستم و الگوهای مصرف گذشته استفاده می‌کنند. این رویکرد زمانی ناکافی است که دوره‌های خشکسالی طولانی‌تر و با فاصله کمتر بازمی‌گردند.
راهکار عملی، ترکیبی از بهره‌وری، تنوع منابع و عدالت اجتماعی است که باید پیش از به صدا درآمدن زنگ خطر آغاز شود.
گزارش IPCC پیشنهاد می‌کند اقداماتی همچون کنترل نشت، قیمت‌گذاری هوشمند، استفاده مجدد از آب، جمع‌آوری آب باران و رواناب شهری، و به‌روزرسانی قوانین مخازن برای توزیع عادلانه کمبودها اجرا شود.
بخش کشاورزی باید مورد توجه ویژه قرار گیرد زیرا آبیاری می‌تواند درست زمانی که رودخانه‌ها کم‌آب هستند بیشترین سهم مصرف را داشته باشد. شهرها نیز باید منابع پشتیبان داشته باشند که تنها به یک خط لوله یا منبع وابسته نباشند و قوانینی که از خانوارهای کم‌درآمد در دوره‌های محدودیت محافظت کند.
این مطالعه در نشریه Nature Communications منتشر شده است.
جمع‌بندی
گرمایش جهانی در حال نزدیک‌تر کردن «روز صفر خشکسالی» است. برنامه‌ریزی پیشگیرانه، مدیریت هوشمند مصرف و تنوع منابع آبی برای جلوگیری از بحران ضروری است.
نظر شما درباره خطر روز صفر خشکسالی چیست؟ دیدگاه خود را در بخش کامنت‌ها بنویسید و این مقاله را با دوستانتان به اشتراک بگذارید.
