در دشت‌های وسیع آفریقا، گله‌های فیل با آرامشی حرکت می‌کنند که پیچیدگی تصمیمات آن‌ها را پنهان می‌کند. از دور، ممکن است به نظر برسد که این غول‌ها فقط در جستجوی غذا و آب سرگردانند، اما تحقیقات جدید نشان می‌دهد که آن‌ها حساب شده، استراتژیک و با در نظر گرفتن تعادل انرژی حرکت می‌کنند.
فیل‌ها به‌صورت هدفمند حرکت می‌کنند
فیل‌های آفریقایی بی‌هدف راه نمی‌روند؛ آن‌ها پیش از حرکت فکر می‌کنند.
یک مطالعه جدید که در مجله Journal of Animal Ecology منتشر شده است، نشان می‌دهد که فیل‌ها در تأمین نیازهای عظیم انرژی روزانه خود بسیار کارآمد عمل می‌کنند. این تحقیق که شامل داده‌های ۲۰ ساله از ۱۵۷ فیل در شمال کنیا است، نشان می‌دهد که آن‌ها بر اساس زمین، دسترسی به غذا و هزینه انرژی مسیرهای خود را انتخاب می‌کنند. این یافته‌ها پیامدهای مهمی برای حفظ محیط‌زیست دارند، به‌ویژه در مواجهه با از بین رفتن زیستگاه‌ها و تغییرات اقلیمی.
فیل‌ها برای بقا انرژی ذخیره می‌کنند
زندگی به‌عنوان یک فیل چالش‌های زیادی دارد. این حیوانات عظیم‌الجثه، که گاهی چندین تن وزن دارند، روزانه مقدار زیادی گیاه کم‌کالری مصرف می‌کنند. برخلاف شکارچیانی که طعمه‌های پرکالری می‌خورند، فیل‌ها بخش عمده‌ای از روز خود را صرف خوردن می‌کنند تا انرژی موردنیاز بدنشان را تأمین کنند.
اما تنها خوردن نیست که انرژی مصرف می‌کند؛ پیدا کردن غذا در مناظر خشک و تکه‌تکه‌شده به معنی پیمودن مسافت‌های طولانی است. هر قدم در زمین‌های ناهموار، شیب‌های تند یا دشت‌های خشک هزینه انرژی دارد.
برای فیل‌ها، حرکت فقط وسیله‌ای برای جابه‌جایی نیست، بلکه یک محاسبه دقیق است. تصمیم درست می‌تواند ساعت‌ها انرژی را ذخیره کند، درحالی‌که انتخاب نادرست ذخایر انرژی‌شان را به هدر می‌دهد.
درک نحوه ناوبری فیل‌ها به دانشمندان کمک می‌کند تا بهتر از زیستگاه‌هایشان محافظت کنند و استراتژی‌های حفاظتی را با نیازهای واقعی آن‌ها تطبیق دهند.
ردیابی فیل‌ها به مدت ۲۲ سال
برای کشف الگوهای حرکتی فیل‌ها، محققانی از دانشگاه آکسفورد، مرکز آلمانی تحقیقات تنوع زیستی (iDiv)، و دانشگاه فردریش شیلر در ینا با مؤسسه خیریه “نجات فیل‌ها” در کنیا همکاری کردند.
بین سال‌های ۱۹۹۸ تا ۲۰۲۰، آن‌ها داده‌های GPS مربوط به ۱۵۷ فیل در شمال کنیا را جمع‌آوری کردند.
الگوها واضح بودند: اکثر فیل‌ها از مناطقی که عبور از آن‌ها انرژی زیادی می‌طلبید اجتناب کردند. زمین‌های ناهموار و شیب‌های تند کمتر مورد بازدید فیل‌ها قرار گرفت، در حالی که مسیرهای هموارتر، حتی اگر طولانی‌تر بودند، بیشتر انتخاب شدند. آنچه اهمیت داشت، صرفه‌جویی در انرژی بود، نه کوتاه‌تر کردن مسیر.
این مطالعه نشان داد که ۹۴٪ فیل‌ها از زمین‌های پرهزینه اجتناب کردند. این انتخاب‌ها تصادفی نبودند، بلکه تصمیماتی سنجیده بودند که نشان می‌داد فیل‌ها مسیرهایی را انتخاب می‌کنند که کمترین انرژی را مصرف کنند – استراتژی‌ای که برای بقا در محیط‌های غیرقابل‌پیش‌بینی ضروری است.
نقش غذا و آب در تصمیم‌گیری فیل‌ها
علاوه بر زمین، کیفیت پوشش گیاهی نیز در تصمیم‌گیری فیل‌ها نقش داشت. ۹۳٪ از فیل‌ها مناطقی را ترجیح دادند که پوشش گیاهی بیشتری داشت، زیرا این مناطق بیشترین بازده غذایی را با کمترین نیاز به جابه‌جایی ارائه می‌دادند.
آب نیز یک عامل تعیین‌کننده بود، اما به شکلی پیچیده‌تر از آنچه تصور می‌شود. برخی از فیل‌ها در نزدیکی منابع آبی باقی می‌ماندند، درحالی‌که برخی دیگر مسافت‌های طولانی را طی می‌کردند. این تحقیق نشان داد که هر فیل تصمیم‌گیری منحصر‌به‌فردی در مورد اهمیت آب برای بقای خود دارد.
سرعت حرکت و استراتژی فیل‌ها
این مطالعه همچنین نشان داد که هرچه فیل‌ها سریع‌تر حرکت کنند، دقت بیشتری در انتخاب مسیر دارند.
هنگام حرکت آهسته، ۷۴٪ از فیل‌ها از زمین‌های سخت دوری می‌کردند. اما در سرعت‌های متوسط و بالا، این ارقام به ۸۷٪ و ۹۳٪ افزایش یافت. این نشان می‌دهد که هرچه سرعت حرکت بیشتر باشد، انتخاب مسیر محتاطانه‌تر می‌شود.
این استراتژی در سایر گونه‌ها نیز دیده شده است. همان‌طور که پرندگان با استفاده از جریان‌های هوایی انرژی کمتری مصرف می‌کنند، فیل‌ها نیز آگاهانه مسیرهایی را انتخاب می‌کنند که به حفظ انرژی‌شان کمک کند. این انتخاب‌ها فقط برای زنده ماندن در لحظه نیستند، بلکه بر موفقیت بلندمدت، تولیدمثل و پایداری گله نیز تأثیر می‌گذارند.
ابزارهای جدید برای درک مسیرهای قدیمی
برای تحلیل این داده‌ها، محققان از یک مدل‌سازی به نام ENERSCAPE استفاده کردند. این سیستم میزان انرژی موردنیاز فیل‌ها برای عبور از زمین‌های مختلف را بر اساس جرم بدن و شیب زمین تخمین می‌زند.
با ترکیب این داده‌ها با تصاویر ماهواره‌ای پوشش گیاهی و منابع آبی، یک نقشه دقیق از “چشم‌انداز انرژی” که فیل‌ها در آن حرکت می‌کنند، ایجاد شد.
همچنین، محققان از روشی آماری به نام تابع انتخاب گام (Step-selection function) استفاده کردند تا مکان‌هایی که فیل‌ها از آن‌ها عبور کرده‌اند را با مکان‌های نزدیک که می‌توانستند انتخاب کنند اما نکردند، مقایسه کنند. این روش نشان داد که فیل‌ها کاملاً آگاهانه تصمیم می‌گیرند و انتخاب‌هایشان بر اساس تلاش، پاداش و زمین است.
پیامدهای این یافته‌ها برای حفاظت از فیل‌ها
این یافته‌ها می‌توانند نحوه برنامه‌ریزی برای مناطق حفاظت‌شده و مسیرهای مهاجرت را تغییر دهند.
بسیاری از مناطق حفاظت‌شده بر اساس مشاهدات حضور فیل‌ها طراحی می‌شوند، اما این تحقیق نشان می‌دهد که هزینه انرژی باید یکی از عوامل کلیدی در طراحی باشد. مسیری که روی نقشه ایده‌آل به نظر می‌رسد، ممکن است برای فیل‌ها بیش از حد شیب‌دار یا ناهموار باشد.
علاوه بر این، برنامه‌ریزی‌ها باید تفاوت‌های فردی میان فیل‌ها را نیز در نظر بگیرند. برخی ترجیح می‌دهند در نزدیکی آب بمانند، درحالی‌که برخی دیگر مسیرهای طولانی‌تری را انتخاب می‌کنند. طرح‌های حفاظت از فیل‌ها باید انعطاف‌پذیر و مطابق با اصول صرفه‌جویی در انرژی باشند.
تغییرات اقلیمی و چالش‌های آینده
با تغییرات سریع محیطی، افزایش دما و تغییر الگوی بارندگی، منابع غذایی و آبی فیل‌ها نیز تحت تأثیر قرار خواهند گرفت. این تغییرات ممکن است فیل‌ها را مجبور کند مسیرهای خود را تغییر دهند، که خطر درگیری انسان و فیل را افزایش می‌دهد.
نویسندگان این مطالعه امیدوارند که مدل ENERSCAPE را با افزودن داده‌های فصلی، نقشه‌های فعالیت انسانی و پیش‌بینی‌های آب‌وهوایی بهبود دهند تا تصویر دقیق‌تری از چگونگی سازگاری فیل‌ها با دنیای در حال تغییر ارائه دهند.
نتیجه‌گیری
این تحقیق نشان داد که فیل‌ها همیشه به دنبال راهی برای صرفه‌جویی در انرژی هستند.
“این یافته‌ها پیامدهای مهمی برای برنامه‌ریزی و ارزیابی استراتژی‌های حفاظتی دارد، زیرا نشان می‌دهد که هزینه انرژی یکی از عوامل کلیدی در انتخاب مسیرهای حرکتی فیل‌ها است.” – پروفسور فریتز فولرات، دانشگاه آکسفورد.
