در میان جنگل‌های یوکاتان، حدود ۴۵ دقیقه دورتر از شهر وایادولید، یکی از پربازدیدترین محوطه‌های باستان‌شناسی مکزیک قرار دارد: چیچن ایتزا (Chichén Itzá). این شهر مایای پررونق که زمانی حدود ۳۵ هزار نفر جمعیت داشت، امروزه میزبان انبوهی از بازدیدکنندگان از سراسر جهان است که برای تحسین معابد باشکوه آن و کشف تاریخ غنی منطقه به اینجا می‌آیند.
چیچن ایتزا در سال ۱۹۸۸ در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شد و بعدها یکی از عجایب هفت‌گانه جدید جهان لقب گرفت. با وجود اهمیت و زیبایی انکارناپذیرش، بازدید از آن گران و همراه با ازدحام جمعیت است. برای کسانی که به دنبال گزینه‌ای آرام‌تر و مقرون‌به‌صرفه‌تر هستند، این سه معبد پنهان فرصتی منحصربه‌فرد برای کشف مکان‌های باستانی کمتر شناخته‌شده در شبه‌جزیره یوکاتان فراهم می‌کنند.
پالِنکه (Palenque)
تمدن مایا زمانی در منطقه‌ای وسیع که امروزه شامل جنوب شرقی مکزیک، گواتمالا، بلیز، هندوراس و السالوادور می‌شود، گسترده بود. در اوج شکوفایی خود، این تمدن بیش از ۲ میلیون نفر جمعیت داشت که در شهرهای بزرگ آن در یوکاتان و شمال گواتمالا سکونت داشتند. پالِنکه که در جنگل انبوه لاکان‌دون در ایالت چیاپاس پنهان شده، یکی از چشمگیرترین سایت‌های مایا است. این محوطه به خاطر هرم‌های چندطبقه، کتیبه‌های تصویری و مقبره‌های پنهان که حاوی گنجینه‌های باستان‌شناسی بی‌شماری هستند، شهرت دارد.
مشهورترین سازه آن، معبد کتیبه‌ها (Temple of the Inscriptions)، بینشی ارزشمند از تمدن مایا را در اختیار باستان‌شناسان قرار داده است؛ هم به دلیل کتیبه‌های دقیق و محافظت‌شده آن و هم به‌خاطر مقبره‌ای که در زیر آن قرار دارد. پادشاه قرن هفتم، کینیچ جاناآب پاکال، در این مقبره همراه با ماسکی زیبا از جنس یشم به خاک سپرده شده است. این ماسک یکی از بزرگ‌ترین اکتشافات باستان‌شناسی تمدن مایا به شمار می‌رود و اکنون در موزه ملی انسان‌شناسی مکزیکوسیتی نگهداری می‌شود.
کاوش در پالِنکه از دهه ۱۹۴۰ آغاز شده و همچنان ادامه دارد. با وجود دهه‌ها تلاش، کمتر از ۱۰ درصد از این شهر ۱۷۸۰ هکتاری تاکنون مورد بررسی قرار گرفته و قسمت اعظم آن هنوز زیر پوشش جنگل باقی مانده است. برای بازدید، می‌توانید در شهر پالِنکه اقامت کنید یا یکی از اقامتگاه‌های بوم‌گردی و تفریحگاه‌های جنگلی اطراف را انتخاب کنید. هتل «مایا بل» در نزدیکی ورودی سایت واقع شده و دارای خانه‌های کاه‌گلی با تهویه مطبوع، رستوران و استخر است.
کالاکمول، ایالت کامپچه (Calakmul, Campeche)
کالاکمول که در اعماق ذخیره‌گاه زیست‌کره کالاکمول پنهان شده، یکی از کم‌بازدیدترین سایت‌های مایا به شمار می‌رود. این شهر باستانی قرن‌ها در دل جنگل ناپدید شده بود تا اینکه در سال ۱۹۳۱ توسط زیست‌شناسی به نام سایروس لاندل کشف شد. کالاکمول به معنای «شهر اهرام مجاور» یکی از بزرگ‌ترین شهرهای مایا است و هزاران سازه در سطح ۳۳۱٬۳۹۷ هکتاری آن پراکنده‌اند. مورخان معتقدند که این شهر مرکز سیاسی سلسله «کائنول» یا «سلسله مار» بوده، یکی از قدرتمندترین سلسله‌های مایا در دوره کلاسیک پسین (۶۰۰ تا ۹۰۰ میلادی). جاده‌های سفید سنگ‌آهکی موسوم به «ساکبه» کالاکمول را به شهرهای اطراف متصل می‌کردند و یک نظام حمل‌ونقل باستانی برای اتحادهای نظامی، دیپلماتیک و تجاری ایجاد کرده بودند.
بازدید از کالاکمول مانند قدم زدن در فیلمی از ایندیانا جونز است، جایی که ممکن است با میمون‌ها، بوقلمون‌ها، توکان‌ها و حتی جگوار روبرو شوید. دسترسی به این مکان مستلزم تهیه سه بلیت ورودی و رانندگی ۹۰ دقیقه‌ای از نزدیک‌ترین ایستگاه قطار است. به همین دلیل توصیه می‌شود از تورهای راهنما استفاده کنید. این تورها معمولاً بین پنج تا هفت ساعت طول می‌کشند. اقامت را می‌توانید در روستای نزدیک «کونهواس» یا در «لا سلوا» واقع در ایالت کامپچه ترتیب دهید. هزینه بلیت ورودی، رستوران و راهنماها فقط به صورت نقدی و با واحد پول مکزیک (پزو) دریافت می‌شود، پس از قبل آماده باشید.
اوکس‌مال (Uxmal)
اوکس‌مال که تقریباً چهار ساعت با کانکون فاصله دارد و در مسیر به سمت شهر مریدا قرار گرفته، در دوره کلاسیک پسین یک شهر مهم بوده و بخشی از اتحادیه مایاپان به شمار می‌رفته است. این شهر یکی از بهترین مکان‌ها برای دیدن معماری سبک «پووک» است که به سبک سازه‌های چیچن ایتزا شباهت دارد.
هرچند امروزه هرم‌های سنگ‌آهکی اوکس‌مال بدون پوشش باقی مانده‌اند، اما زمانی با لایه‌ای از گچ سفید صاف پوشانده می‌شدند که از سوزاندن چوب درختان به دست می‌آمد. برخلاف طرح حیاط مرکزی سنتی، ساختمان‌های اوکس‌مال مطابق با حرکت سیاره زهره (ونوس) ساخته شده‌اند. این ویژگی، بازدید از اوکس‌مال را در فصل‌های مختلف سال به تجربه‌ای منحصربه‌فرد تبدیل می‌کند، گرچه در روز اعتدال بهاری به شهرت چیچن ایتزا نمی‌رسد.
هرم جادوگر، بلندترین معبد اوکس‌مال، بر فراز منطقه مسکونی پیشین این شهر قرار دارد. در تورهای راهنما، اطلاعاتی درباره فرهنگ مایا ارائه می‌شود؛ از جمله آیین‌های قربانی، بازی سنتی مزوامریکایی با توپ و افسانه‌هایی مانند «خانه کوتوله» که می‌گوید این هرم را یک کوتوله جادویی در یک شب ساخته و سپس فرمانروای اوکس‌مال شده است.
یکی از ویژگی‌های متمایز اوکس‌مال «خانه کبوترها» است، سازه‌ای به طول ۲۴۰ فوت با آرایش‌هایی شبیه هرم که نام آن به دلیل شباهتش به آشیانه کبوتر انتخاب شده است. اوکس‌مال تنها یک ساعت با مریدا فاصله دارد و یک سفر روزانه آسان و جایگزینی عالی برای چیچن ایتزا است. مریدا نیز شهری فوق‌العاده برای اقامت است با غذاهای لذیذ یوکاتانی و خیابان‌هایی پرجنب‌وجوش.
