آتش ممکن است پایان همه‌چیز به نظر برسد، اما در بسیاری از زیست‌بوم‌ها آغاز تازه‌ای است. گیاهان دوباره می‌رویند، جانوران بازمی‌گردند و صدای وزوز زنبورها دوباره در هوا می‌پیچد.
بااین‌حال، همه زنبورها فرصت خود را در میان خاکستر پیدا نمی‌کنند. برخی شکوفا می‌شوند، برخی دیگر ناپدید.
مطالعه‌ای تازه درباره رابطه پیچیده زنبورها و آتش
پژوهش تازه‌ای از دانشگاه کرتین نشان می‌دهد که چگونه آتش می‌تواند به‌طور عمیق زندگی زنبورها را شکل دهد، و این رابطه تا چه اندازه غیرقابل‌پیش‌بینی است.
چگونه آتش بر زنبورها تأثیر می‌گذارد
دکتر کیت پرندرگاست و تیمش در دانشکده علوم مولکولی و زیستی دانشگاه کرتین، ۱۴۸ مطالعه جهانی را مرور کردند تا بررسی کنند آتش‌سوزی‌ها — از سوزاندن‌های کنترل‌شده تا آتش‌های عظیم جنگلی — چگونه بر زنبورها اثر می‌گذارند.
آن‌ها عواملی مانند شدت آتش، تکرار و مدت‌زمان آن را تحلیل کردند و ویژگی‌های مختلف زنبورها مانند نوع لانه‌سازی، رژیم غذایی، اندازه بدن و رفتار اجتماعی را نیز با هم مقایسه کردند.
نتیجه روشن بود: آتش به برخی زنبورها کمک می‌کند، درحالی‌که به برخی دیگر آسیب می‌زند. هیچ الگوی ثابتی وجود ندارد. هر زیست‌بوم بسته به نوع آتش‌سوزی و گونه زنبورهایش داستان متفاوتی دارد.
کدام زنبورها پس از آتش زنده می‌مانند؟
«ما دریافتیم که زنبورهای لانه‌ساز در خاک و آن‌هایی که از گل‌های متنوع تغذیه می‌کنند، معمولاً در شرایط باز و آفتابی پس از آتش شکوفا می‌شوند»، دکتر پرندرگاست می‌گوید.
اما زنبورهایی که در حفره‌های کوچک درختان لانه می‌سازند یا فقط از چند گونه گیاه خاص تغذیه می‌کنند، آسیب‌پذیرترند، زیرا آتش می‌تواند هم لانه‌ها و هم منابع غذایی‌شان را از بین ببرد.
برخی زنبورها خیلی سریع پس از آتش احیا می‌شوند. از گل‌های تازه و خاک باز استفاده می‌کنند. اما برخی دیگر همه‌چیز را از دست می‌دهند؛ لانه، غذا و پناهگاه. تفاوت اغلب به محل زندگی و رژیم غذایی آن‌ها برمی‌گردد.
چهره متغیر آتش در عصر تغییر اقلیم
الگوهای آتش‌سوزی در حال تغییرند. تغییرات اقلیمی و شیوه‌های بهره‌برداری از زمین باعث شده‌اند آتش‌ها مکررتر و شدیدتر شوند.
استرالیا، آمریکای شمالی و بخش‌هایی از اروپا اکنون فصل‌های طولانی‌تر و سوزان‌تری را تجربه می‌کنند. هر آتش، زمین را به شکل متفاوتی بازسازی می‌کند و منابع زنبورها را دگرگون می‌سازد.
در برخی موارد، آتش‌های ملایم به رشد گیاهان تازه کمک می‌کنند. اما آتش‌های شدید مواد مغذی خاک را می‌سوزانند، حفره‌های درختان را نابود می‌کنند و زمین را سال‌ها برهوت باقی می‌گذارند.
آتش‌هایی که در فصل لانه‌سازی یا تولیدمثل رخ می‌دهند، آسیب بیشتری وارد می‌کنند. زمان وقوع آتش به اندازه شدت آن اهمیت دارد.
ویژگی‌های زنبورها در برابر گرما و سوختن
بقای زنبورها به ویژگی‌های فیزیکی آن‌ها نیز بستگی دارد. زنبورهای لانه‌ساز در زمین معمولاً در زیر سطح خاک در امان می‌مانند. اما زنبورهای درخت‌زی، با بالا رفتن شعله‌ها، هم لانه خود و هم گیاهان اطراف را از دست می‌دهند.
زنبورهای همه‌چیزخوار که از گل‌های گوناگون تغذیه می‌کنند، سریع‌تر از زنبورهای وابسته به چند گیاه خاص بهبود می‌یابند. حتی اندازه بدن نیز تأثیر دارد. زنبورهای کوچک‌تر به‌دلیل نیاز کمتر به منابع، بهتر با چشم‌انداز پس از آتش سازگار می‌شوند. اما گونه‌های بزرگ‌تر در کمبود گل و افزایش فاصله بین منابع غذایی دچار مشکل می‌شوند.
کمبود داده درباره زنبورهای استرالیایی
«با وجود تنوع بالای زنبورهای بومی استرالیا و قرار گرفتن آن‌ها در معرض آتش‌سوزی‌های گسترده، هنوز داده‌های کافی درباره نحوه سازگاری این گونه‌ها با آتش وجود ندارد»، دکتر پرندرگاست می‌گوید.
بیشتر داده‌های موجود از آمریکای شمالی و اروپا می‌آیند. اما زنبورهای استرالیایی در نظام‌های آتش‌سوزی کاملاً متفاوتی تکامل یافته‌اند. بسیاری از گیاهان بومی این منطقه حتی برای گل‌دهی یا بذرپراکنی به آتش وابسته‌اند.
درک بهتر از تعامل میان گیاهان و زنبورها در این اکوسیستم‌ها می‌تواند به دانشمندان در حفاظت از هر دو گروه کمک کند.
الگوهای بازیابی جمعیت زنبورها
پژوهش نشان داد خانواده‌هایی مانند Halictidae معمولاً از آتش سود می‌برند، زیرا انعطاف‌پذیر، اجتماعی و سازگار با زیستگاه‌های گوناگون‌اند. در مقابل، خانواده‌هایی مانند Andrenidae و Colletidae پس از آتش‌سوزی به‌شدت کاهش می‌یابند یا حتی ناپدید می‌شوند.
دکتر پرندرگاست توضیح می‌دهد: «یافته‌های ما نشان می‌دهد واکنش زنبورها به آتش بسیار متنوع است. برخی گونه‌ها سود می‌برند، برخی دیگر کاهش می‌یابند یا کاملاً از بین می‌روند.»
نتیجه نهایی روشن است: هیچ قانون کلی وجود ندارد. آتش ممکن است باعث شکوفایی یک گونه شود، درحالی‌که گونه‌ای دیگر را در همان زیستگاه نابود کند.
مدیریت هوشمند آتش برای حفظ تنوع زنبورها
پروفسور بیل بیتمن می‌گوید: «هیچ رویکرد یکسانی برای مدیریت آتش وجود ندارد. آتش برای برخی زنبورها مفید است، اما برای برخی دیگر فاجعه‌بار.»
او می‌افزاید: «برای حفظ تنوع زنبورها، مدیران زمین باید فراتر از کاهش خطر آتش بیندیشند و راهبردهایی مانند حفظ پناهگاه‌های نسوخته، حفظ پیوستگی زیستگاه‌ها و استفاده از الگوهای متنوع سوزاندن در سراسر چشم‌انداز را در نظر بگیرند.»
باقی گذاشتن مناطق دست‌نخورده به بازسازی گونه‌ها کمک می‌کند. استفاده از آتش‌سوزی‌های موزاییکی — یعنی سوزاندن مناطق با اندازه و شدت متفاوت — شرایطی فراهم می‌کند که گونه‌های بیشتری بتوانند در طول زمان زیستگاه مناسب خود را بیابند.
آتش همیشه به معنای گل‌های بیشتر نیست
بسیاری تصور می‌کنند که پس از آتش و شکوفایی گل‌ها، تعداد زنبورها نیز افزایش می‌یابد. اما پژوهش نشان داد این باور همیشه درست نیست. ممکن است تنوع گل‌ها بیشتر شود، ولی زنبورها همچنان در رنج باشند.
عواملی مانند مواد لانه‌سازی، بافت خاک و سایه نیز بر بهبود جمعیت زنبورها اثر دارند. اگر آتش این عناصر را دگرگون کند، پایه بقای زنبورها از میان می‌رود.
برای نمونه، خاک سوخته ممکن است سخت شود و لانه‌سازی را دشوار کند. از بین رفتن چوب‌های خشک، پناهگاه زنبورهای درخت‌زی را نابود می‌کند. همین جزئیات می‌توانند سرنوشت یک جمعیت را تعیین کنند.
چگونه می‌توان از زنبورها در برابر آتش محافظت کرد؟
با شدت گرفتن آتش‌سوزی‌ها در اثر گرمایش جهانی، درک این روابط اهمیت دوچندان یافته است. زنبورها برای گرده‌افشانی گیاهان زراعی و وحشی حیاتی‌اند. حفاظت از آن‌ها یعنی برنامه‌ریزی آتش‌ها با درنظرگرفتن حیات بالای خاک و زیر آن.
مرور دکتر پرندرگاست یادآور می‌شود که مدیریت آتش فقط کاهش خطر نیست، بلکه به معنای شکل‌دادن به بقاست. زنبورها می‌توانند با آتش همزیستی کنند، اما تنها زمانی که چشم‌اندازها فرصتی برای ادامه زندگی به آن‌ها بدهند. در جهانی که هر سال بیشتر می‌سوزد، همین تعادل ممکن است آینده گرده‌افشانی را تعیین کند.
این مطالعه در مجله Biological Reviews منتشر شده است.
نظر شما درباره تأثیر آتش بر تنوع زیستی چیست؟ دیدگاه خود را در بخش نظرات بنویسید یا این مقاله را با دوستانتان به اشتراک بگذارید.
