باستان‌شناسانی که در تراس دریفیلد (Driffield Terrace)، یک گورستان رومی به خوبی حفظ شده در شهر یورک انگلستان مشغول به کار بودند، موفق به کشف اولین شواهد فیزیکی مستقیم از نبرد گلادیاتورهای انسانی با حیوانات وحشی شدند.
این کشف انقلابی از طریق تحلیل دقیق آثار گازگرفتگی روی یکی از ۸۲ اسکلت مردان قدرتمند که در این محل کشف شده بودند، به دست آمد.
بازنگری درک ما از سرگرمی‌های رومی
این یافته درک سنتی ما از سرگرمی‌های روم باستان را فراتر از دیوارهای کولوسئوم تغییر می‌دهد. این گورستان نخستین بار در سال ۲۰۱۰ خبرساز شد، زمانی که کارشناسان اعلام کردند مردان دفن شده در اینجا، جوان، عضلانی و دارای آثار تمرینات فیزیکی شدید بودند.
نشانه‌های آسیب‌های خشونت‌آمیز روی اسکلت‌ها و آیین‌های دفن غیرمعمول آنها، حکایت از زندگی‌هایی داشت که بیشتر اوقات در میدان‌های نبرد به پایان می‌رسید.
با این حال، تا امروز، نظریه‌ی گلادیاتور بودن این افراد فاقد یک مدرک قاطع بود؛ مدرکی که اکنون با کشف رد گاز یک شیر به دست آمد.
تایید مبارزه گلادیاتورها با حیوانات
تحلیل آثار گاز شیر
مالین هولست، استاد استخوان‌شناسی در دانشگاه یورک و مدیر اجرایی York Osteoarchaeology، سرپرستی تحلیلی را برعهده داشت که آثار گازگرفتگی را به یک شکارچی بزرگ گربه‌سان نسبت داد.
او توضیح داد:
«آثار گاز به احتمال زیاد توسط یک شیر ایجاد شده که تایید می‌کند اسکلت‌های دفن شده در این گورستان متعلق به گلادیاتورها بوده‌اند، نه سربازان یا بردگان، همان‌طور که قبلاً تصور می‌شد. این اولین تایید استخوان‌شناسی تعامل انسان با گوشتخواران بزرگ در زمینه نبرد یا سرگرمی در دنیای روم است.»
شروع تحقیقات از سال ۲۰۰۴
تحقیقات روی این اسکلت‌های ۱۸۰۰ ساله از سال ۲۰۰۴ آغاز شد، زمانی که نخستین اسکلت در کنار جاده‌ای رومی در بیرون یورک کشف شد. تحلیل‌ها نشان داد بسیاری از این مردان از نقاط مختلف امپراتوری روم آمده بودند.
علائم فشار فیزیکی شدید و آسیب‌های تکراری روی استخوان‌های آنها، نشانگر سبک زندگی گلادیاتورها بود. مرد مورد نظر هنگام مرگ بین ۲۶ تا ۳۵ سال سن داشته است.
آسیب‌های جسمی و گاز مرگبار شیر
اسکلت او، که همراه دو نفر دیگر و استخوان‌های اسب دفن شده بود، نشانه‌هایی از زندگی سخت داشت؛ از مشکلات ستون فقرات بر اثر فشار، تا التهاب ریه‌ها و ران، و نشانه‌هایی از سوءتغذیه دوران کودکی که بعدها بهبود یافته بود.
Lesions on the left iliac spine of 6DT19. Credit: PLOS One (2025)
با این حال، آنچه سرنوشت او را مهر و موم کرد، گاز شیر بود؛ گازی که درمان نشده و مرگبار بود. پس از مرگ، او نیز سر بریده شد؛ رسمی که در چندین مورد دیگر از دفن‌های همان دوره مشاهده شده، اگرچه دلایل فرهنگی این رسم همچنان ناشناخته مانده است.
نبرد شیرها و گلادیاتورها
اهمیت کشف از نگاه پروفسور تیم تامپسون
پروفسور تیم تامپسون از دانشگاه مینوت ایرلند درباره اهمیت این کشف گفت:
«سال‌ها بود که درک ما از نبردهای گلادیاتوری و نمایش‌های حیوانی روم باستان بر متون تاریخی و تصاویر هنری تکیه داشت.»
او افزود:
«این کشف، نخستین مدرک فیزیکی مستقیم است که وقوع چنین رویدادهایی را در این دوره تایید می‌کند، و دیدگاه ما درباره فرهنگ سرگرمی روم در این منطقه را دگرگون می‌سازد.»
گلادیاتوری به نام «بستیاریوس»
تحلیل‌ها نشان می‌دهد که این مرد ممکن است یک بستیاریوس بوده باشد؛ نوعی گلادیاتور که وظیفه‌اش نبرد با حیوانات وحشی بود. این نقش‌ها اغلب توسط داوطلبان یا بردگان پر می‌شد.
نکته جالب اینجاست که این نبرد به احتمال زیاد نه در رم، بلکه در یورک رومی رخ داده است – شهری مهم در استان‌های امپراتوری.
آیا یورک آمفی‌تئاتر داشت؟
اگرچه تاکنون آمفی‌تئاتر یورک کشف نشده است، اما این شواهد قویاً نشان می‌دهد که چنین سازه‌ای وجود داشته است.
مالین هولست در این باره گفت:
«ما معمولاً نبردهای گلادیاتوری را در شکوه کولوسئوم رم تصور می‌کنیم، اما این یافته‌های جدید نشان می‌دهد که این نمایش‌ها دامنه‌ای فراتر از مراکز اصلی روم داشته‌اند.»
گلادیاتورها، نبرد و امپراتوری روم
اهمیت یورک در دوران روم
یورک در دوره رومی یک مرکز سیاسی و نظامی مهم بود، و محل اقامت چهره‌های تاثیرگذاری چون امپراتور کنستانتین به شمار می‌رفت. این شهر از زیرساخت‌های فرهنگی لازم برای برگزاری چنین نمایش‌هایی برخوردار بوده است.
ارزش اقتصادی گلادیاتورها
نمایش‌های گلادیاتوری صرفاً نمایش‌های خشن نبودند؛ بلکه سرگرمی‌هایی پرهیجان با پیوندهای اجتماعی و سیاسی عمیق بودند. با وجود جایگاه مصرفی گلادیاتورها، آنها سرمایه‌های باارزشی برای مالکان خود محسوب می‌شدند.
مالکان برای موفقیت گلادیاتورهایشان سرمایه‌گذاری می‌کردند و در صورت مرگ آنها، گاه با اهدای هدایا برای زندگی پس از مرگشان احترام قائل می‌شدند؛ همان‌طور که در تراس دریفیلد مشاهده شده است.
مقایسه با ورزشکاران امروز
گلادیاتورها شبیه ورزشکاران حرفه‌ای امروزی بودند؛ سرمایه‌گذاری مالی زیادی روی آنها انجام می‌شد و مالکان تمایلی به مرگ آنان نداشتند.
بازنویسی تاریخ روم در شمال
دیدگاه مدیر اجرایی York Archaeology
دیوید جنینگز، مدیرعامل سازمان York Archaeology، درباره اهمیت این کشف گفت:
«این تحقیقات تازه بینشی شگرف درباره زندگی – و مرگ – این فرد خاص به ما می‌دهد و در ادامه پژوهش‌های ژنومی روی منشاء مردان دفن شده در این گورستان رومی است.»
او افزود:
«ما شاید هرگز ندانیم چه چیزی این مرد را به عرصه نبرد کشاند، جایی که برای سرگرمی دیگران می‌جنگید؛ اما کشف نخستین شواهد استخوان‌شناسی این نوع نبرد گلادیاتوری، آن هم اینقدر دور از کولوسئوم رم – که در آن زمان معادل استادیوم ومبلی دنیای کلاسیک بود – شگفت‌انگیز است.»
نمایش اسکلت گلادیاتور در یورک
به‌زودی بازدیدکنندگان مرکز DIG: An Archaeological Adventure در St Saviourgate می‌توانند از نزدیک با تاریخ روبه‌رو شوند. اسکلت مردی که توسط شیر گاز گرفته شده بود، همراه با مدل بازسازی شده چهره‌اش به نمایش گذاشته خواهد شد – و بدین ترتیب فصلی فراموش‌شده از تاریخ روم در یورکشایر باستان به زندگی باز خواهد گشت.
این مطالعه در مجله PLOS One منتشر شده است.
