دایناسورها معمولاً با فسیل‌های عظیم‌الجثه‌شان شناخته می‌شوند، اما گاهی ردپاها می‌توانند داستانی عمیق‌تر و کامل‌تر روایت کنند. ردپای دایناسورهای آنکیلوسور باستانی که اخیراً در کانادا کشف شده‌اند، بخشی جدید از تاریخ دایناسورها را بازنویسی کرده‌اند.
کشفی بی‌سابقه از گروه دایناسورهای زره‌دار
ردپاهای تازه کشف‌شده متعلق به گروهی از دایناسورهای زره‌پوش با دم‌های گرزدار به نام آنکیلوسوریدها هستند. با این حال، تاکنون هیچ‌کس موفق به مشاهده ردپای آن‌ها نشده بود.
پژوهشگران در استان‌های بریتیش کلمبیا و آلبرتا در کانادا، این ردپاها را در سازندهای سنگی مربوط به دوره میانه کرتاسه شناسایی کردند. این کشف شامل چند مسیر ردپا از گونه‌ای جدید به نام Ruopodosaurus clava است.
این یافته، مدرکی قاطع ارائه می‌دهد که نشان می‌دهد دایناسورهای آنکیلوسورید با دم‌های گرزدار، بسیار زودتر از آنچه پیش‌تر تصور می‌شد در آمریکای شمالی حضور داشته‌اند.
ردپاهایی که داستانی فراتر از فسیل‌ها می‌گویند
مقاله‌ای که در ژورنال دیرین‌مهره‌داران (Journal of Vertebrate Paleontology) منتشر شده، نشان می‌دهد که ردپاها تا چه اندازه می‌توانند اطلاعات مهمی ارائه دهند. از ساختار پا گرفته تا رفتارهای گروهی، و حتی جدول‌های زمانی تکاملی، این اثرها شکاف‌های موجود در سوابق فسیلی را پر می‌کنند و درک ما از تنوع دایناسورها را گسترش می‌دهند.
ردپای دایناسور زره‌دار: آنکیلوسورها چگونه می‌زیستند؟
دو شاخه اصلی: نودوسوریدها و آنکیلوسوریدها
آنکیلوسورها به دلیل بدن‌های زره‌پوش و قامت کم‌ارتفاع‌شان معروف هستند. این دایناسورها به دو گروه اصلی تقسیم می‌شوند:
- نودوسوریدها: دارای چهار انگشت در پا و دم‌های انعطاف‌پذیر
- آنکیلوسوریدها: دارای دم گرزدار و پای سه‌انگشتی
تا پیش از این، فقط ردپاهای چهارانگشتی آنکیلوسورها در آمریکای شمالی کشف شده بود که به گونه‌ای به نام Tetrapodosaurus borealis نسبت داده می‌شد. این گونه با نودوسوریدها مرتبط بود.
شناسایی یک گونه جدید با ویژگی‌های متفاوت
اکنون برای نخستین‌بار، ردپاهایی سه‌انگشتی همراه با اثر پنجه‌های جلویی پنج‌انگشتی شناسایی شده‌اند.
نام Ruopodosaurus clava به معنی «سوسمار واژگون‌شده با دم گرزدار» است که اشاره به هم ساختار دم این حیوان دارد و هم کوهستان‌های منطقه Tumbler Ridge.
این ردپاها مربوط به حدود ۱۰۰ میلیون سال پیش، در مرحله سنومانین از کرتاسه پسین هستند. آن‌ها از دو سازند زمین‌شناسی Dunvegan و Kaskapau به دست آمده‌اند؛ هر دو محیط‌های دلتایی مرطوب با پوشش گیاهی انبوه و آبراهه‌های کند بوده‌اند.
ردپاهایی با جزئیات فوق‌العاده
مهم‌ترین نمونه: TRMF 2023.09.002
کامل‌ترین فسیل در کنار رودخانه Wolverine یافت شده که شامل اثر کامل دست چپ و دو پای حیوان است. سایر ردپاها نیز در مناطقی مانند Bullmoose Creek و Everlasting Creek کشف شده‌اند که هر یک تصویری منحصر به فرد از حرکات این حیوانات را ارائه می‌دهند.
ردپاها تفاوت آشکاری با سایر دایناسورها دارند:
- سه انگشت پهن، کند و با اشکال مثلثی یا U مانند
- دست با پنج انگشت باز و شکل هلالی
- الگوی گام‌ها، شکل انگشتان و نحوه راه رفتن باریک، همگی نشان از آنکیلوسورید بودن دارند
دکتر ویکتوریا آربور (Victoria M. Arbour)، دیرین‌مهره‌دارشناس دانشگاه ویکتوریا می‌گوید:
«اگرچه دقیقاً نمی‌دانیم دایناسوری که این ردپاها را گذاشته چه شکلی بوده، اما قطعاً حدود ۵ تا ۶ متر طول، بدن زره‌پوش، دم سفت یا گرزدار و بدنی خاردار داشته است.»
پر کردن شکاف در سوابق فسیلی آمریکای شمالی
در فاصله ۱۰۰ تا ۸۴ میلیون سال پیش، هیچ استخوانی از آنکیلوسوریدها در این منطقه یافت نشده بود. بنابراین، پژوهشگران گمان می‌کردند این دایناسورها در آن زمان از قاره ناپدید شده و بعدها از آسیا بازگشته‌اند.
کشف ردپایی برخلاف باور رایج
اما این ردپاها نشان می‌دهند که آنکیلوسوریدها در اکوسیستم‌های میانه کرتاسه به طور فعال حضور داشته‌اند.
حتی ردپاهای Ruopodosaurus و Tetrapodosaurus در یک لایه زمین‌شناسی مشترک دیده شده‌اند که حکایت از هم‌زیستی آن‌ها دارد.
دکتر چارلز هلم (Charles Helm)، نویسنده همکار این پژوهش، سال‌ها ردپاهای عجیب سه‌انگشتی را در نزدیکی Tumbler Ridge مشاهده کرده بود. او با دعوت از دکتر آربور، موفق به شناسایی گونه‌ای جدید و بازنویسی تاریخ تکاملی شد.
دکتر هلم می‌گوید: «از زمانی که دو پسر نوجوان در سال ۲۰۰۰ مسیر ردپای یک آنکیلوسور را در نزدیکی Tumbler Ridge کشف کردند، این منطقه به نماد آنکیلوسورها تبدیل شده است. حالا می‌دانیم دو نوع از این دایناسورها در اینجا زندگی می‌کرده‌اند و Ruopodosaurus فقط در این منطقه از کانادا شناسایی شده است.»
مدل‌سازی سه‌بعدی و اثر پوست
فراتر از مشاهدات بصری، پژوهشگران از تکنیک فوتوگرامتری برای ایجاد مدل‌های سه‌بعدی دقیق از ردپاها استفاده کردند. برخی از سطوح این ردپاها حتی اثرات ظریف پوست را نیز نشان داده‌اند که اطلاعات نادری درباره ساختار پای آنکیلوسورها فراهم می‌کند.
ویژگی‌های ثبت‌شده شامل:
- گام‌های منظم
- راه رفتن باریک
- چرخش انگشتان به سمت بیرون
این ویژگی‌ها با آناتومی مفصل ران و پاهای آنکیلوسوریدها مطابقت دارد. با وجود بدن پهن، پاهای این دایناسورها به‌صورت عمودی قرار گرفته بودند که باعث ایجاد مسیر ردپایی نسبتاً باریک می‌شده است.
مقایسه با سایر دایناسورها
مطالعات تطبیقی نشان داد که استگوسورها، سراتوپسی‌ها و ایگوانودون‌ها فاقد شکل مناسب پا یا آناتومی جلویی لازم برای ایجاد چنین ردپایی بوده‌اند. فقط آنکیلوسوریدها ترکیب پای سه‌انگشتی و دست پنج‌انگشتی را داشتند.
استخوان و سنگ: شواهد تکمیلی
با اینکه اسکلت‌های کامل کمیاب هستند، چند قطعه استخوانی در همان سازندها یافت شده‌اند که به آنکیلوسوریدها بیشتر شباهت دارند تا نودوسوریدها.
دکتر آربور می‌گوید:
«این مطالعه نشان می‌دهد که منطقه Peace در شمال شرقی بریتیش کلمبیا، نقشی کلیدی در درک تکامل دایناسورها در آمریکای شمالی دارد – هنوز چیزهای زیادی برای کشف باقی مانده است.»
ابعاد ردپاها چه می‌گویند؟
اندازه این ردپاها نشان می‌دهد که دایناسورها حدود ۱۲۰ سانتی‌متر ارتفاع لگن داشته‌اند که اندکی از نودوسوریدها کوچکتر است (نودوسوریدها ردپاهایی تا ۵۰ سانتی‌متر نیز دارند). این تفاوت می‌تواند نشانگر تفاوت در زیست‌بوم یا نقش‌های بوم‌شناسی میان دایناسورهای زره‌پوش باشد.
منطقه‌ای غنی از ردپای دایناسورها
منطقه Peace همواره محل کشفیات مهم بر اساس ردپا بوده است.
پیش‌تر، ردپای تیرانوسوریدها، کروکودیل‌های غول‌پیکر، و حتی بزرگ‌ترین ردپای پرندگان مزوزوئیک در آمریکای شمالی در این منطقه ثبت شده بود.
اکنون Ruopodosaurus نیز به این فهرست افتخارآمیز افزوده شده است.
این ردپاهای زره‌پوش که در گل شکل گرفته و با گذشت زمان حفظ شده‌اند، فقط مسیر حرکت را نشان نمی‌دهند. آن‌ها داستان‌هایی از اینکه چه کسی در این سرزمین گام گذاشته، چگونه حرکت می‌کرده و چقدر در آنجا مانده، برای ما بازگو می‌کنند.
در سرزمینی که استخوان نادر است، زمین حافظه غول‌های باستانی را در خود دارد.
