در طبیعت، نبرد میان قورباغه و زنبور قاتل بیشتر شبیه یک دوئل نابرابر به نظر میرسد. زنبورهای غولپیکر آسیایی و زنبورهای زرد با نیشهای سمی و کشنده شناخته میشوند؛ نیشهایی که حتی میتوانند یک موش را در چند دقیقه از پای درآورند. اما در یک کشف شگفتانگیز، پژوهشگران ژاپنی مشاهده کردند که برخی قورباغههای کوچک، زندهزنده این زنبورها را میخورند و پس از تحمل چندین نیش، کاملاً طبیعی رفتار میکنند.
آزمایشهایی که راز شکار زنبور توسط قورباغه را آشکار کرد
این تحقیق را شینجی سوگیورا، بومشناس دانشگاه کوبه ژاپن، هدایت کرده است. او سالها رفتار شکارچیان عمومی را در مقابله با حشرات گزنده بررسی میکند. در آزمایشهای او، ۴۵ قورباغه بالغ با سه گونه مختلف زنبور مواجه شدند و نتیجه حیرتانگیز بود: بیشتر قورباغهها بدون ترس، زنبورها را شکار و در نهایت قورت دادند.
- ۹۳ درصد از حملات به زنبور زرد ژاپنی به شکار موفق منجر شد
- ۸۷ درصد از حملات علیه زنبور زرد شکمزرد موفق بود
- ۷۹ درصد از حملات به زنبور غولآسای آسیایی به بلع شدن طعمه ختم شد
نکته شگفتانگیز آن است که قورباغهها حتی زمانی که نیش به صورت، چشم، زبان یا دهانشان نفوذ میکرد، بازهم شکار را رها نکردند و پس از بلعیدن، به حالت عادی بازگشتند.
«مطالعات پیشین روی محتویات معده قورباغهها نشان داده بود که آنها گاهی زنبورها را میخورند، اما هیچ پژوهشی نحوه این رفتار را بهصورت تجربی بررسی نکرده بود.» – شینجی سوگیورا
چرا نیش زنبور چنین دردناک و خطرناک است؟
زهر زنبور ترکیبی پیچیده از آمینها، پپتیدها و آنزیمهایی است که میتواند غشاهای سلولی را تخریب کند و موجب اختلال در عملکرد قلب و خون شود. این ترکیبات هم دلیل درد شدید هستند و هم عامل مشکلات سیستمیک که در اثر نیشهای متعدد ایجاد میشوند.
طبق یک گزارش آزمایشگاهی، مقدار زهری که تنها یک نیش زنبور غولآسا وارد میکند، در صورتی که مستقیم وارد رگ شود، برای کشتن یک موش ۲۷۰ گرمی کافی است. همین موضوع مقاومت قورباغهها را بسیار خارقالعاده و بحثبرانگیز میکند.
آیا شدت درد با میزان خطر یکسان است؟
تحلیلهای جدید نشان میدهند که میان شدت درد نیش و میزان کشندگی زهر رابطه ثابتی وجود ندارد. برخی حشرات تنها برای هشدار «درد شدید» ایجاد میکنند، در حالی که برخی دیگر بیسر و صدا آسیبهای جدی وارد میکنند.
این تفاوت میتواند توضیح دهد که چرا یک حیوان ممکن است درد زیادی را تجربه کند، اما دچار آسیب جدی نشود.
قورباغهها چگونه در برابر نیش زنبور قاتل مقاومت میکنند؟
رفتار قورباغهها نشان میدهد که هنگام مقابله با طعمههای خطرناک، ترکیبی از واکنشهای رفتاری و فیزیولوژیکی را به کار میگیرند. برخی از این مکانیزمها عبارتند از:
- وجود سدهای دفاعی در پوست و بافتهای دهان که مانع نفوذ عمیق زهر میشود
- سیستمهای داخلی برای کاهش درد یا خنثیسازی سم
- احتمال هزینههای متابولیک در برابر ایجاد چنین مقاومتهایی
گزارش تصویری این پژوهش نشان داد که حتی زمانی که نیش زنبور در دهان قورباغه فرو میرود، حیوان همچنان به بلعیدن ادامه میدهد.
نقش اندازه بدن و ساختار دهان در مقاومت قورباغه
نتایج اولیه نشان میدهد که قورباغههای بزرگتر عملکرد بهتری دارند. این الگو ارتباط میان اندازه بدن، شیمی داخلی و توانایی مقابله با زهر را تأیید میکند.
از سوی دیگر، بزاق قورباغه دارای ویژگی «کاهش گرانروی در اثر برش» است؛ یعنی روی زبان حالت چسبناک دارد اما هنگام بلع، رقیق میشود. این ویژگی باعث میشود مدت زمان مبارزه زنبور بسیار کوتاه شود.
مقایسه تطبیقی با سایر حیوانات مقاوم به سم
برخی پستانداران مانند «موش علفخوار» کانالی سدیمی در بدن خود دارند که سم عقرب پوستدرختی را بیاثر میکند. این مثالها نشان میدهد که مسیرهای تکاملی مختلفی برای رسیدن به مقاومت در برابر درد یا سم وجود دارد.
«در حالی که یک موش با اندازه مشابه ممکن است با یک نیش بمیرد، قورباغهها حتی پس از چندین نیش هیچ نشانه آسیب جدی نشان ندادند و این مقاومت استثنایی و هیجانانگیز است.» – سوگیورا
قورباغه چگونه سم زنبور قاتل را مدیریت میکند؟
احتمالاً قورباغهها از سیستمهای داخلی برای تجزیه یا بلوکه کردن اجزای زهر بهره میبرند. آنزیمهایی در بافتهای بدن آنها ممکن است سریعاً زهر را خنثی کنند و از گسترش اثر آن جلوگیری کنند.
همچنین الگوهای خاص در عملکرد کانالهای عصبی میتواند شدت درد را کاهش دهد. برخی مهرهداران با تغییر نحوه انتقال پیام عصبی، شدت درد را محدود میکنند و قورباغهها نیز ممکن است از همین الگو پیروی کنند.
آینده این پژوهش؛ پرسشهایی که هنوز بیپاسخ ماندهاند
دو سؤال اساسی اکنون مطرح است:
- آیا قورباغهها پروتئینهایی تولید میکنند که سم را خنثی یا درد را مسدود کند؟
- یا اینکه زهر زنبور اساساً برای هدف قرار دادن بدن دوزیستان «طراحی نشده است»؟
پاسخ به این پرسشها میتواند مسیر تحقیقات جدید را به سمت درک بهتر زیستشناسی درد و تولید پادزهرهای نوآورانه هدایت کند. همچنین میتواند به ما کمک کند بفهمیم این نوع دفاع تکاملی در مهرهداران چگونه و با چه هزینههایی شکل میگیرد.
این مطالعه در ژورنال Ecosphere منتشر شده است.
نتیجهگیری؛ قورباغه و زنبور قاتل، نبردی که قوانین طبیعت را تغییر میدهد
داستان قورباغه و زنبور قاتل تنها یک ماجرای عجیب نیست؛ بلکه نمونهای کمنظیر از سازگاری، مقاومت و استراتژیهای بقا در طبیعت است. توانایی یک قورباغه کوچک برای تحمل نیشهای مرگبار، نشان میدهد که مسیرهای تکاملی گاهی راهحلهایی خیرهکننده ایجاد میکنند؛ راهحلهایی که شاید روزی در پزشکی و درمان درد نیز الهامبخش شوند.
