تعداد شرکت‌های «زامبی» در دنیا، اخیراً دوباره به موضوعی داغ تبدیل شده است. بر اساس تحقیق صندوق بین‌المللی پول (IMF)، اعلام شد که از میان شرکت‌های بزرگ «بورسی»، ۷ هزار شرکت در این دسته قرار می‌گیرند. در ترکیه، برآوردهای مختلفی از ۵ درصد تا ۴۰ درصد برای این نسبت وجود دارد. اما کارشناسان بر این باورند که به‌جای تمرکز بر نسبت‌ها، باید شرکت‌های احتمالی را پیش از وقوع بحران شناسایی کرد و فهمید که آیا آنها «مرده متحرک» هستند یا خیر.
- Fast Company ترکیه
تولد مفهوم «زامبی‌ها»
در بحران سال ۱۹۹۱ ژاپن، مفهومی متولد شد که بعدها تمام جهان را تحت تأثیر قرار داد. در دوره «حباب دارایی» ژاپن، بانک‌ها همچنان به حمایت از شرکت‌هایی با وضعیت مالی ضعیف یا بحرانی ادامه دادند و به این ترتیب به «تورم قیمت‌ها» دامن زدند. در این دوره، صدها شرکت که در واقع باید اعلام ورشکستگی می‌کردند، به فعالیت خود ادامه دادند. از اینجا بود که با الهام از مفهوم «مرده متحرک»، شرکت‌هایی که عملاً باید از بین می‌رفتند، «زامبی» نامیده شدند.
در سال ۲۰۰۸، این اصطلاح در برنامه «نجات دارایی‌های مشکل‌دار» آمریکا به‌طور گسترده مورد استفاده قرار گرفت و توسط نهادهای جهانی مانند صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی به کار گرفته شد. اخیراً، این تعریف دوباره با تحقیق صندوق بین‌المللی پول به موضوعی داغ تبدیل شد.
وضعیت ترکیه
در تحقیقات IMF، نسبت این نوع شرکت‌ها در ترکیه ۱۳ درصد تخمین زده شد. اما برخی معتقدند که با توجه به مشکلات اقتصادی اخیر و موج «کُنکورداتو»، این نسبت بیشتر از این است. با این حال، بسیاری از بانکداران این عدد را زیاد می‌دانند. مثلاً مدیرعامل یکی از بانک‌های بزرگ، نسبت واقعی را بین ۵ تا ۱۰ درصد تخمین زده و می‌گوید: «فکر نمی‌کنم این عدد از ۱۰ درصد بیشتر باشد.»
هاکان کارامانلی، مدیرعامل Tam Finans که به دلیل شغلش شرکت‌های کوچک و متوسط را زیر نظر دارد، می‌گوید: «از اواسط ۲۰۲۳ به بعد، با اقدامات اتخاذ شده، وضعیت برای شرکت‌ها وخیم‌تر شد.» او معتقد است که بسیاری از شرکت‌ها فعالیت اصلی‌شان سودآور نیست و درآمد منفی (EBITDA منفی) تولید می‌کنند. وی اضافه می‌کند:
- «در سال ۲۰۲۴، ۱۸,۶۰۰ شرکت چک‌های برگشتی داشتند، ۲,۲۰۰ شرکت درخواست کُنکورداتو دادند و ۱۷,۱۸۵ شرکت تعطیل شدند. به لحاظ بخش‌ها، بیشترین مشکل از نظر تعداد در صنعت ساخت‌وساز و از نظر درصدی در بخش کشاورزی دیده می‌شود.»
پروفایل شرکت‌های زامبی
هاکان آران، مدیرعامل بانک İş، شرکت‌های زامبی را این‌گونه تعریف می‌کند: «شرکت‌هایی که درآمد آنها برای بازپرداخت بدهی‌هایشان کافی نیست، حتی با حمایت مالی نیز در آینده توانایی پرداخت بدهی نخواهند داشت، ارزش افزوده ایجاد نمی‌کنند و احتمالاً فعالیت‌هایشان به پایان می‌رسد.»
در تحقیقی که آران به آن اشاره می‌کند، برای شرکت‌های زامبی سه ویژگی مشترک تعریف شده است که باید در دو دوره متوالی وجود داشته باشد:
- هزینه‌های مالی آنها بیشتر از درآمدهای عملیاتی است.
- نسبت بدهی به دارایی آنها بالاتر از میانگین صنعت است.
- رشد درآمد آنها منفی است.
آیا تعداد آنها افزایش خواهد یافت؟
اُمور تان، مدیرعامل QNB Bank، به نکته مهمی اشاره می‌کند: «در گذشته، زمانی که تورم ۸۰-۹۰ درصد بود، گروهی از مشتریان با نرخ بهره بسیار پایین (حدود ۱۴ درصد) وام گرفتند. اگر این وام‌ها برای سرمایه‌گذاری شرکت‌ها استفاده شده باشد، مشکلی نیست، اما اگر ساختار مالی شرکت‌ها قوی نباشد، همان مفهوم «شرکت‌های زامبی» به میان می‌آید.»
او پیش‌بینی می‌کند که مشکلات این شرکت‌ها در سال ۲۰۲۴ بیشتر خواهد شد و می‌گوید: «فکر نمی‌کنم سهم شرکت‌های زامبی از کل، بیش از ۱۰ درصد باشد. از نظر حجم نیز این عدد حدود ۵ درصد است و نه بیشتر.»
چشم‌انداز آینده
یک صاحب شرکت پوشاک معتقد است که تعداد این شرکت‌ها در ماه‌های آینده افزایش خواهد یافت و تأکید می‌کند که در بخش خودشان شرکت‌هایی که دفاتر مرکزی‌شان را به شهرهای کوچک منتقل کرده و به راحتی تصمیم به کُنکورداتو می‌گیرند، قابل توجه هستند. به گفته او، بخش قابل‌توجهی از این شرکت‌ها «بد نیت» هستند.
اعداد کافی نیستند
امره آیدین، مدیرعامل شرکت مدیریت زنجیره تأمین Faturalab که با صدها شرکت کوچک و متوسط کار می‌کند، می‌گوید:
«من از شرکت خانوادگی خودمان و همچنین از شرکت‌های مختلف دیگر نظارت می‌کنم. به شرکت‌های محلی و کارآفرینان نگاه می‌کنم… به نظر من، نسبت شرکت‌های زامبی در ترکیه حداقل ۴۰ درصد است.»
به گفته آیدین، در سال‌های اخیر تعداد زیادی شرکت به‌منظور «استفاده از فرصت‌ها» تأسیس شده‌اند. بسیاری از این شرکت‌ها که کارایی لازم را ندارند، برای کسب «سهم بازار» فعالیت می‌کنند و پس از مدتی ورشکسته می‌شوند. او می‌گوید:
«در این میان، شرکت‌های سالم و درستکار بیشترین آسیب را می‌بینند. این شرکت‌ها به فعالیت خود ادامه می‌دهند اما به‌اندازه کافی سودآوری ندارند.»
امره آیدین از تعریف «شرکت‌هایی که مأموریت خود را تکمیل کرده و ارزش انحلال آنها منفی است» استفاده می‌کند. او اضافه می‌کند که پیش‌بینی چنین شرکت‌هایی تنها با اعداد و ارقام دشوار است و معیارهای خود را برای شناسایی آنها به این صورت توضیح می‌دهد:
- مشتریان: ابتدا از مشتریان شرکت سؤال می‌کنم. داشتن تنوع در فروش و محصولات، اولین سیگنال است.
- بدهی و جریان نقدی: صورت‌های مالی بدهی و جریان نقدی را بررسی می‌کنم تا وضعیت سرمایه عملیاتی و نقدینگی شرکت را بفهمم.
- توانایی سرمایه‌گذاری شرکا: در نهایت، توانایی و تمایل شرکا برای سرمایه‌گذاری مجدد در شرکت اهمیت دارد. این موضوع را می‌توان از سوابق سال‌های گذشته درک کرد.
۷۵ درصد
رئیس هیئت‌مدیره یکی از شرکت‌های بزرگ حوزه پوشاک به افزایش تعداد شرکت‌هایی که اعلام کُنکورداتو کرده‌اند اشاره کرده و بر نکته دیگری تأکید می‌کند. به گفته او، نسبت شرکت‌هایی که با ادعای «دارایی‌هایم برای پرداخت بدهی‌ها کافی است» اعلام کُنکورداتو کرده و سپس ورشکسته شده‌اند، به ۷۵ درصد افزایش یافته است. او توضیح می‌دهد:
«این شرکت‌ها برای تبدیل دارایی‌های ثابت به نقدینگی دچار مشکل می‌شوند و در نهایت ورشکست می‌شوند.»
این در حالی است که در حالت عادی، این نسبت بین ۱۰ تا ۲۰ درصد متغیر بود.
نشانه‌های شرکت زامبی از دید بانکداران
هاکان آران
مدیرعامل بانک İş نشانه‌های زیر را برای شرکت‌های زامبی مطرح می‌کند:
- نسبت پوشش خدمات بدهی: برای شرکت‌هایی که در دوره سرمایه‌گذاری نیستند، این نسبت باید بر اساس مضرب ۴ از «بدهی خالص مالی به EBITDA» تعیین شود.
- از دست رفتن سرمایه عملیاتی خالص: در شرکت‌هایی با بار مالی بالا، از دست رفتن منظم سرمایه عملیاتی خالص و وابستگی مداوم به منابع خارجی مشاهده می‌شود.
- حداکثر استفاده از سقف اعتباری: بر اساس سوابق Memzuç (داده‌هایی که بانک مرکزی به بانک‌ها ارائه می‌دهد و حد اعتباری/ریسک شرکت را نشان می‌دهد)، وقتی استفاده از سقف اعتباری به ۱۰۰ درصد نزدیک می‌شود، دسترسی به منابع مالی سخت‌تر شده و محدودیت‌ها آشکار می‌شود.
آران اضافه می‌کند که مدل‌های رتبه‌بندی ریسک، شامل این پارامترها و سایر عوامل، به‌طور منظم داده‌های لازم برای تحلیل ریسک شرکت‌ها در سبد پورتفوی بانک را فراهم می‌کنند.
۵ نشانه اصلی از دید مدیرعامل یک بانک بزرگ
- حساسیت به نرخ بهره وجود ندارد؛ هر نرخی که پیشنهاد شود، می‌پذیرد.
- تمام سقف‌های اعتباری خود را مصرف می‌کند و بیشتر از آن را درخواست می‌کند.
- حتی به‌طور موقت نیز بدهی‌های خود را نمی‌پردازد.
- پرداخت‌های خود به تأمین‌کنندگان را به تعویق می‌اندازد.
- همکاری گسترده‌ای با شرکت‌های فاکتورینگ دارد.
