مدت‌ها پیش از آنکه انسان‌ها پا به قاره استرالیا بگذارند، این سرزمین محل زندگی موجودات عظیم‌الجثه‌ای بود. خزندگان عظیم، پرندگانی پرصدای غول‌آسا و کیسه‌داران درشت‌اندام در جنگل‌های بارانی انبوه این قاره فرمانروایی می‌کردند. یکی از این جانوران شگفت‌انگیز، کانگوروی غول‌پیکری به نام Protemnodon بود که اکنون منقرض شده است.
با وجود وزن چشمگیر برخی از این کانگوروها – تا حدود ۱۷۰ کیلوگرم – آن‌ها مهاجرت‌های گسترده‌ای انجام نمی‌دادند.
تحقیقات جدید نشان می‌دهد که این کیسه‌داران بزرگ‌جثه سبک زندگی محلی داشته‌اند و تنها در محدوده کوچکی از جنگل‌های بارانی رفت‌وآمد می‌کردند. این وابستگی شدید به زیستگاه، زمانی که اقلیم شروع به خشک‌شدن کرد، به نابودی آن‌ها انجامید.
مطالعه‌ای به سرپرستی «کریستوفر لوریکاینن گایت» از دانشگاه وولونگونگ، نشان می‌دهد که محدودیت در تحرک، تغییرات اقلیمی و از بین رفتن زیستگاه‌های جنگل‌های بارانی به شکل همزمان، باعث انقراض این گونه شدند.
وابستگی کانگوروهای غول‌پیکر به جنگل‌های بارانی
چرا حیوانات بزرگ باید زیاد حرکت کنند؟
در قلمرو جانوران، علف‌خواران بزرگ معمولاً برای تأمین غذای خود در محدوده‌های وسیعی حرکت می‌کنند. بر همین اساس، پژوهشگران بر این باور بودند که Protemnodon نیز باید محدوده زندگی گسترده‌ای داشته باشد – چیزی در حدود ۱۱.۶ کیلومتر مربع، طبق مدل‌های تخمینی مبتنی بر داده‌های کانگوروهای زنده امروزی.
اما داده‌های واقعی، تصویری متفاوت ترسیم کردند.
تحلیل شیمیایی دندان‌ها چه چیزی نشان داد؟
پژوهشگران با بررسی دندان‌های فسیل‌شده هشت فرد Protemnodon که از غارهای آهکی منطقه کوه اتنا (Mt Etna) در مرکز کوئینزلند استرالیا به دست آمده بودند، از تکنیکی پیشرفته استفاده کردند: آنالیز ایزوتوپ‌های استرانسیم با استفاده از لیزر و طیف‌سنجی جرمی.
ایزوتوپ‌های استرانسیم موجود در مینای دندان، بازتاب‌دهنده زمین‌شناسی منطقه‌ای هستند که جانور در آن تغذیه می‌کرده است. این داده‌ها نشان داد که Protemnodonها تنها از ناحیه‌ای محدود تغذیه کرده‌اند – محدوده‌ای که با سنگ‌آهک محلی تشکیل آلما (Mount Alma Formation) مطابقت داشت.
شواهد قوی برای سکونت محلی
یک مورد استثنا، اما نامشخص
تنها یک دندان، با برچسب WIGL8550، نشان‌دهنده حرکت اندکی به سمت شرق یا جنوب بود (حدود ۱.۵ کیلومتر). با این حال، محققان نمی‌توانند با قطعیت بگویند که این حرکت در زمان حیات رخ داده یا اینکه لاشه توسط شکارگرانی مانند Thylacoleo carnifex یا Sarcophilus کشیده شده است.
اکثر دندان‌ها الگوی مشخصی داشتند
باقی نمونه‌ها، الگوی بسیار پایداری از اقامت در همان منطقه خاص را نشان دادند. این کانگوروها نه تنها در همان منطقه زندگی کردند، بلکه در همان محدوده نیز جان دادند.
چرا Protemnodon مهاجرت نمی‌کرد؟
محیطی پایدار و پربار
به مدت بیش از ۲۰۰,۰۰۰ سال، منطقه Mt Etna دارای اکوسیستم جنگل بارانی پایدار و غنی بود. این شرایط، غذا و پناه کافی برای Protemnodon فراهم می‌کرد و نیاز به مهاجرت را از بین می‌برد.
رژیم غذایی خاص
برخلاف کانگوروهای امروزی مانند Macropus که در مراتع باز به چرا مشغول‌اند، Protemnodon به احتمال زیاد برگ‌خوار (browser) بوده و از برگ‌ها، میوه‌ها و گیاهان نرم تغذیه می‌کرده است. این منابع به طور طبیعی در جنگل‌های انبوه بیشتر یافت می‌شوند، و جانورانی با رژیم غذایی مشابه معمولاً محدوده حرکت کوچکتری دارند.
شیوه حرکتی متفاوت
به نظر می‌رسد Protemnodon برخلاف کانگوروهای پرش‌گر امروزی، چهارپا راه می‌رفته است. اندام‌های جلویی بلند و استخوان بازوی قوی آن‌ها، به راه‌رفتن چهارپایی و آهسته در جنگل‌ها اشاره دارد. این شیوه حرکتی، سرعت و توانایی پیمودن مسافت‌های طولانی را کاهش می‌دهد.
تغییرات اقلیمی و انقراض آرام
فروپاشی جنگل‌های بارانی، فروپاشی یک گونه
حدود ۲۸۰,۰۰۰ سال پیش، اقلیم منطقه شروع به تغییر کرد. جنگل‌های بارانی جای خود را به چوب‌زارهای خشک دادند. گیاهانی که Protemnodon به آن‌ها وابسته بود، شروع به ناپدید شدن کردند.
از آن‌جا که این کانگوروها شدیداً به زیستگاه خود وابسته بودند، نتوانستند با شرایط جدید تطبیق پیدا کنند یا به مناطق جدید مهاجرت کنند. در واقع، در یک دام زیست‌محیطی گرفتار شدند؛ منابع حیاتی‌شان از بین رفت و آن‌ها چاره‌ای جز انقراض نداشتند.
داده‌های زمانی دقیق‌تر
روش‌های تاریخ‌گذاری جدید مانند برانگیختگی نوری انتقال حرارتی (TT-OSL) و تاریخ‌گذاری اورانیوم-توریم، تأیید کردند که این فسیل‌ها مربوط به دوره‌ای بین ۲۸۰,۰۰۰ تا ۳۳۰,۰۰۰ سال پیش هستند – همزمان با فروپاشی اکوسیستم‌های جنگل بارانی در منطقه.
تأثیر این یافته‌ها بر درک ما از گونه‌های منقرض‌شده
این تحقیق فرض رایج در مورد تعیین محدوده زندگی بر اساس اندازه بدن در جانوران منقرض‌شده را به چالش می‌کشد. محققان دریافتند که محیط زیست، رژیم غذایی و شیوه حرکت نیز نقش بسیار مهمی در این مسئله دارند.
«با استفاده از داده‌های کانگوروهای مدرن، پیش‌بینی کرده بودیم که Protemnodon محدوده بسیار وسیعی داشته باشد. اما شگفت‌زده شدیم وقتی فهمیدیم آن‌ها تقریباً هیچ‌جا نمی‌رفتند و رفتارشان شبیه گونه‌های کوچک‌تر امروزی بود.»
– کریستوفر لوریکاینن گایت
«این تکنیک‌های جدید ایزوتوپی، حوزه ما را دگرگون کرده‌اند. تصور کنید GPS باستانی – می‌توانیم از طریق فسیل‌ها بدانیم جانور کجا زندگی می‌کرده، چه می‌خورده، با چه کسی بوده و چگونه مرده. شبیه برنامه ‘برادر بزرگ باستانی’ است!»
– دکتر اسکات هوکنال
نتیجه‌گیری: سرنوشت غم‌انگیز کانگوروهای غول‌پیکر
انقراض Protemnodon ناگهانی و دراماتیک نبود، بلکه نتیجه‌ای تدریجی از تغییراتی بود که آن‌ها قادر به فرار از آن نبودند. زیست‌شناسی بسیار تخصصی آن‌ها – که روزگاری مزیتی برای زندگی در جنگل‌های بارانی بود – به نقطه ضعف بدل شد.
این یافته‌ها هشداری است برای گونه‌هایی که به زیستگاه‌های خاص وابسته‌اند. با تشدید تغییرات اقلیمی، درک الگوهای انقراض باستانی می‌تواند به پیش‌بینی آینده گونه‌های امروزی کمک کند.
