برای قرن‌ها، دریانوردانی که از دل اقیانوس‌های دورافتاده عبور می‌کردند، تجربه‌ای فراواقعی را توصیف کرده‌اند: گستره‌هایی وسیع از آب دریا که در دل شب به‌صورت پیوسته می‌درخشید، با نوری سفید یا سبز ملایم که سطح امواج را روشن می‌کرد.
این نواحی درخشان که به نام «دریاهای شیری» شناخته می‌شوند، آن‌چنان روشن هستند که می‌توانند عرشه یک کشتی را نیز نورانی کنند. حتی از فضا نیز قابل مشاهده‌اند و گاهی مساحتی تا ۱۰۰ هزار کیلومتر مربع را پوشش می‌دهند.
تحقیق جدیدی که افسانه را به واقعیت علمی بدل می‌کند
پایگاه داده‌ای با ۴۰۰ سال اطلاعات دریایی
پژوهشگران دانشگاه ایالتی کلرادو (CSU) جامع‌ترین پایگاه داده در مورد این پدیده‌های نادر و مرموز را گردآوری کرده‌اند. این پروژه با ترکیب گزارش‌های ۴۰۰ ساله دریانوردان، داده‌های دفترچه ناظران دریایی و تصاویر ماهواره‌ای مدرن، به‌دنبال آن است که افسانه را به واقعیت علمی تبدیل کند.
هدف آن‌ها روشن‌سازی این موضوع است که چگونه این دریاهای زیست‌نورتاب با سامانه‌های گسترده زیستی و جوی زمین در ارتباط‌اند.
راز درخشان اقیانوس
دریاهای شیری هنوز یک معمای حل‌نشده‌اند
با وجود گزارش‌های بی‌شمار از مشاهدات در طول تاریخ، ماهیت واقعی دریاهای شیری هنوز به‌طور کامل درک نشده است. تصور می‌شود که این درخشش به‌واسطه فعالیت باکتری درخشانی به نام Vibrio harveyi ایجاد می‌شود که در شرایط خاص می‌تواند شکوفه‌های عظیمی را تشکیل دهد.
اما به دلیل نادر بودن این پدیده و وقوع آن در نقاط دورافتاده‌ای چون اقیانوس هند، اطلاعات اندکی برای اثبات این فرضیه وجود دارد.
«بررسی پدیده‌ای که داده‌ای درباره‌اش نداریم بسیار دشوار است.» — جاستین هادسون، دانشجوی دکتری دانشگاه CSU و نویسنده اصلی مقاله.
به گفته هادسون، تاکنون تنها یک عکس از سطح دریا از این پدیده در دست است؛ آن هم به‌طور تصادفی توسط یک قایق تفریحی در سال ۲۰۱۹ گرفته شده. بنابراین، هنوز اطلاعات بسیاری وجود دارد که باید جمع‌آوری شود.
از افسانه‌های دریانوردان تا داده‌های ماهواره‌ای
ردیابی ۴۰۰ سال گزارش
پایگاه داده جدید، گزارش‌های مربوط به دریاهای شیری را از قرن هفدهم تاکنون دنبال کرده است. این پایگاه نه تنها مکان و زمان این پدیده‌ها را ثبت کرده، بلکه آن‌ها را با تصاویر ماهواره‌ای و چرخه‌های اقلیمی شناخته‌شده مقایسه می‌کند.
کانون‌های جغرافیایی پدیده
تحقیقات نشان می‌دهد بیشتر رخدادهای دریاهای شیری در اطراف دریای عرب و آب‌های جنوب شرق آسیا ثبت شده‌اند. این موارد به‌ویژه با پدیده‌هایی چون نوسان دوقطبی اقیانوس هند و ال‌نینو مرتبط‌اند.
«حدود ۶۰٪ از تمامی رخدادهای ثبت‌شده در ناحیه شمال‌غربی اقیانوس هند، نزدیکی سواحل سومالی و جزیره سقطری در یمن اتفاق افتاده‌اند.» — هادسون
از طرفی دیگر، فصل‌های مختلف موسمی هند نیز با تغییر الگوهای باد و جریان‌های آبی، فعالیت زیستی منطقه را تحت تأثیر قرار می‌دهند.
نقشی فراتر از زیبایی طبیعی؟
احتمال دارد دریاهای شیری، به‌عنوان شاخصی برای جریان‌های کربن و مواد مغذی در سامانه جهانی عمل کنند – به‌ویژه اگر باکتری‌ها نقشی کلیدی‌تر از آنچه تاکنون تصور می‌شد ایفا کنند.
زیست‌شناسی دریاهای شیری
نورتابندگی زیستی در مقیاسی بی‌نظیر
زیست‌نورتابندگی (بیولومینسانس) پدیده‌ای نادر در طبیعت نیست. حشرات شب‌تاب یا عروس‌های دریایی درخشان نمونه‌هایی آشنا هستند. اما تفاوت دریاهای شیری در وسعت و پایداری آن‌ها است.
یکی از معدود شواهد علمی درباره زیست‌شناسی این پدیده به سال ۱۹۸۵ بازمی‌گردد. در آن سال، یک کشتی تحقیقاتی به‌طور تصادفی از میان دریاچه‌ای درخشان عبور کرد و توانست یک نمونه آب جمع‌آوری کند.
نمونه نشان داد که باکتری‌های نورتاب سطح جلبک‌ها را پوشانده‌اند، که می‌تواند دلیل درخشش یکنواخت باشد. اما از آن زمان تاکنون، نمونه دیگری گرفته نشده است.
چالشی برای تحقیقات میدانی
به گفته هادسون، هدف آن‌ها اعزام کشتی تحقیقاتی به محل پدیده در زمان وقوع آن است تا اطلاعات بیولوژیکی و شیمیایی دقیقی به‌دست آورند. اما این کار بسیار دشوار است، چراکه تاکنون هیچ تیمی موفق نشده به‌موقع به محل دریاهای شیری برسد.
با این حال، امید می‌رود پایگاه داده جدید بتواند پیش‌بینی زمان و مکان وقوع این پدیده را ممکن کند.
دروازه‌ای به سوی علم سامانه‌های زمین
اتصالی میان آسمان و دریا
پروفسور استیون میلر، استاد راهنمای هادسون و هم‌نویسنده مقاله، سال‌هاست که شیفته دریاهای شیری است و از پیشگامان ثبت تصویر ماهواره‌ای آن‌ها محسوب می‌شود.
برای او، این پژوهش تنها حل یک معمای قدیمی دریایی نیست، بلکه راهی برای کشف بخشی از زیست‌سپهر زمین است که پیش‌تر نادیده گرفته شده بود.
«دریاهای شیری جلوه‌هایی شگفت‌انگیز از زیست‌سپهر ما هستند که اهمیت آن‌ها در طبیعت هنوز به‌درستی درک نشده است.» — میلر
به باور او، این پدیده‌ها به پیوندهای نادیده میان سطح زمین و جو، و میان نقش‌های میکروسکوپی و جهانی باکتری‌ها در سامانه زمین اشاره دارند.
آینده‌ای روشن برای پژوهش
هادسون که در تابستان آینده از پایان‌نامه دکترای خود دفاع خواهد کرد، امیدوار است این پژوهش دروازه‌های جدیدی برای مطالعه تقاطع اقلیم، زیست‌شناسی و اقیانوس‌نگاری بگشاید.
«ما نمی‌دانیم دریاهای شیری برای اکوسیستم‌هایی که در آن‌ها ظاهر می‌شوند چه مفهومی دارند.»
او اشاره می‌کند که این پدیده ممکن است نشان‌دهنده یک اکوسیستم سالم یا بالعکس، نشان‌گر فشار و آسیب باشد، زیرا باکتری‌های عامل آن به‌عنوان آفت‌هایی شناخته می‌شوند که می‌توانند تأثیر منفی بر ماهی‌ها و سخت‌پوستان بگذارند.
با در اختیار داشتن این پایگاه داده، اکنون امکان پاسخ دادن به پرسش‌هایی درباره دریاهای شیری فراهم شده است – بدون آنکه تنها به شانس برخورد تصادفی با آن‌ها وابسته باشیم.
