در سال ۱۹۸۰، تنها یک نمونه نر از گونه‌ای ناشناخته از ملخ در جزیره سائو نیکولائو در دماغه سبز (Cape Verde) جمع‌آوری شد. پس از آن، سکوت محض. برای دهه‌ها، گونه ملخ مونته گوردو با نام علمی Eyprepocprifas insularis از نظر علمی ناپدید شد.
در سال ۱۹۹۶ این گونه رسماً منقرض اعلام شد، اما در سال ۲۰۲۳، به لطف دو زیست‌شناس کنجکاو و پیاده‌روی شبانه‌ای با چراغ‌قوه، دوباره کشف شد.
ماجرای کشف دوباره یک گونه نادر
آغاز ماجرا در سفری تفریحی
راب فلیکس و آنِلیز جیکوبز در تعطیلاتی عادی در دماغه سبز بودند که این کشف اتفاق افتاد.
«در شب اول اقامتمان، هنگام پیاده‌روی شبانه به‌سوی کلنی پرندگان نادر فی‌آ، ناگهان ملخی را روی مسیر دیدم.» فلیکس توضیح می‌دهد:
«وقتی با دقت در نور چراغ‌قوه به آن نگاه کردم، بلافاصله ظاهر خاصش را تشخیص دادم. با صدای بلند فریاد زدم: ‘این Eyprepocprifas است!’»
و درست حدس زده بود – هرچند تلفظ این نام علمی آسان نیست.
کشف بیشتر نمونه‌ها
در روزهای بعد، نمونه‌های بیشتری از این ملخ یافتند – نر، ماده و پوره‌ها – عمدتاً در دامنه‌های شیب‌دار کوه مونته گوردو.
یک فسیل زنده در زیست‌بومی شکننده
گونه‌ای منحصربه‌فرد در دماغه سبز
Eyprepocprifas insularis تنها گونه‌ای از ملخ‌های بال‌کوتاه است که بومی دماغه سبز است. این گونه احتمالاً میلیون‌ها سال در انزوا زیسته و به همین دلیل به عنوان «فسیل زنده» شناخته می‌شود.
ویژگی‌های تکاملی خاص
این ملخ تغییرات تکاملی اندکی داشته و خویشاوندان زنده‌اش بسیار اندک هستند. نویسندگان پژوهش معتقدند:
«این گونه باید مدت بسیار طولانی‌ای در این منطقه بوده و توانسته شرایط سخت زیست‌محیطی را تاب بیاورد.»
کوهستان‌های ناهموار و اقلیم متغیر دماغه سبز احتمالاً در شکل‌گیری ویژگی‌های خاص این حشره نقش داشته‌اند. پوسته‌ی خارجی سخت آن به‌نظر می‌رسد از آن در برابر خشکسالی محافظت کرده و موجب کاهش تبخیر آب شود.
تهدیدهای پیش روی ملخ مونته گوردو
پارک طبیعی مونته گوردو: خانه‌ای در خطر
پارک طبیعی مونته گوردو، واقع در جزیره سائو نیکولائو، تنها زیستگاه شناخته‌شده این ملخ است. در ارتفاعات این پارک، تنوع گیاهی زیادی وجود دارد. برخی مناطق پوشیده از بوته‌های بومی مانند Euphorbia tuckeyana هستند که فقط در دماغه سبز رشد می‌کند.
تغییرات انسانی در زیستگاه
در گذشته، در برخی مناطق، درختان غیربومی مانند کاج، اوکالیپتوس و سرو کاشته شده‌اند که ساختار زیستگاه را تغییر داده‌اند. بااین‌حال، تکه‌هایی از پوشش گیاهی طبیعی هنوز باقی مانده‌اند.
محدوده‌ی زندگی بسیار محدود
ملخ مونته گوردو تنها در مناطق مرتفع پارک – بین ۶۵۰ تا ۱۱۰۰ متر بالاتر از سطح دریا – زندگی می‌کند. این مناطق معمولاً رو به شمال‌شرق هستند، خنک‌تر و مرطوب‌تر بوده و پوشیده از مه و زمین سنگلاخی‌اند؛ مه نقشی حیاتی در تأمین رطوبت برای این گونه در اقلیم خشک منطقه دارد.
گونه‌ای آسیب‌پذیر با گستره‌ای کوچک
وضعیت بحرانی از دیدگاه حفاظت
با اینکه در سال ۲۰۲۳ چندین نمونه از این ملخ یافت شد، همگی فقط در بخش شمالی پارک مشاهده شدند. این موضوع نشان می‌دهد این گونه تنها در ناحیه‌ای کوچک – حدود ۱۲ کیلومتر مربع – زیست می‌کند.
به‌دلیل گستره‌ی بسیار محدود و حساسیت به تغییرات زیست‌محیطی، اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت (IUCN) این گونه را در فهرست «آسیب‌پذیر» قرار داده است، به این معنی که در صورت آسیب بیشتر به زیستگاهش، خطر انقراض واقعی وجود دارد.
ملخ‌هایی با قدرت پرش بالا
ملخ E. insularis توانایی پرش بسیار بالایی دارد و ممکن است هم در روز و هم شب فعال باشد. بیشتر بالغ‌ها ساکت روی زمین یا صخره‌ها دیده شدند.
در صورت مزاحمت، با پاهای عقبی قوی خود مسافت زیادی را می‌پرند. پوره‌ها روی گیاهانی مانند Asteriscus smithii دیده شدند، که نشان‌دهنده تعامل‌های گیاه-میزبان ناشناخته‌ای برای علم است.
سختی در نمونه‌برداری
سوراخ‌کردن بدن این ملخ‌ها برای نمونه‌برداری بسیار دشوار بود، به‌طوری که نیاز به نیروی زیادی برای عبور سوزن داشتند. این مسئله نشان‌دهنده‌ی پوسته‌ای متراکم و مقاوم به خشکی است که به حفظ آب در شرایط سخت جزیره کمک می‌کند.
چه چیزی زیستگاه این گونه را تغییر داد؟
پیش از استقرار انسان‌ها، ارتفاعات سائو نیکولائو پوشیده از جنگل‌های بومی بود، اما در طول ۴۰۰ سال گذشته، این پوشش تغییر زیادی کرده است. گیاهان وارداتی جایگزین پوشش بومی شدند.
چرای دام، قطع درختان، و آتش‌سوزی‌ها به این روند آسیب رساندند، درحالی‌که خشکسالی‌ها و طوفان‌ها نیز فشار مضاعفی وارد کردند.
با اینکه این ملخ توانایی زیستن در مناطق نیمه‌احیاشده را دارد، اما این انعطاف‌پذیری تضمینی برای بقا نیست. کاهش جمعیت گیاهان یا قارچ‌های تغذیه‌ای می‌تواند منجر به سقوط جمعیت شود.
تلاش برای نجات یک گونه منحصربه‌فرد
«اکنون که دوباره کشف شده، فرصتی داریم تا برای حفاظت از این گونه خاص و زیستگاهش اقدام کنیم.»
در پارک مونته گوردو، اقدامات حفاظتی مانند بازکاشت گونه‌های بومی و کنترل چرای دام در حال اجراست. این تلاش‌ها اکنون اهمیتی دوچندان یافته‌اند.
توصیه پژوهشگران
پژوهشگران توصیه می‌کنند که مناطق مرطوب‌تر و کمتر آسیب‌دیده، به‌ویژه دامنه‌های رو به شمال، به عنوان اولویت برای حفاظت انتخاب شوند.
پتانسیل کشفیات بیشتر
در طول تحقیق میدانی کوتاهشان، راب و آنِلیز چندین گونه حشره یافتند که قبلاً در دماغه سبز ثبت نشده بودند. این مجمع‌الجزایر ممکن است همچنان میزبان شگفتی‌های بیشتری باشد.
بازگشت از آستانه انقراض
Eyprepocprifas insularis از آستانه انقراض بازگشته است. اما آینده‌اش به اقدامات ما وابسته است – از دانش و سیاست گرفته تا احترام به زیست‌بوم شکننده‌اش.
این کشف دوباره، توجه تازه‌ای را به تحقیقات پیشین میشل لوکو، دانشمندی که برای اولین‌بار این گونه را توصیف کرد و بعدها منقرض اعلامش نمود، جلب کرده است. لوکو از اعضای مراکز تحقیقاتی CIRAD و CBGP در دانشگاه مونپلیه فرانسه است.
یافته‌های جدید در نشریه Journal of Orthoptera Research منتشر شده است.
