وقتی از اقیانوس آرام صحبت میکنیم، اغلب آبهایی بیپایان با رنگ آبی عمیق را تصور میکنیم. اما مشاهدات تازه پژوهشگران علوم دریایی، تصویری متفاوت ارائه میدهد. در مناطقی مانند زبالهدان بزرگ اقیانوس آرام حجم انبوهی از پلاستیک در سطح آب تجمع یافته و نوعی خط ساحلی مصنوعی را در دل اقیانوس ایجاد کرده است.
در بخش چرخشی جریانهای زیرسطحی میان کالیفرنیا و هاوایی، اجسام شناور به دام میافتند و سالها در همان محدوده باقی میمانند. همین ویژگی موجب شکلگیری منطقهای شده که اکنون دهها هزار تن پلاستیک سخت در آن حضور دارد و به بستری برای زندگی موجودات مختلف تبدیل شده است.
درک تازه از اکوسیستمهای دور از ساحل
زیستشناسان سالها تصور میکردند که زندگی ساحلی و زندگی اقیانوس آزاد دو دنیای جداگانه هستند. گونههای ساحلی روی صخرهها، اسکلهها و سواحل مستقر میشدند، در حالی که گونههای اقیانوسی دور از این نواحی قرار داشتند. اگر طوفانی قطعات چوب یا جلبک را از ساحل جدا میکرد، تصور بر این بود که موجودات همراه آنها دیر یا زود در شرایط سخت اقیانوس باز از بین میروند.
اما این برداشت قدیمی بعد از سونامی بزرگ شرق ژاپن تغییر کرد. موجهای سهمگین اسکلهها، قایقها و حجم زیادی از پلاستیکها را از جا کند و وارد اقیانوس کرد. سالها بعد، بخشهایی از آن آوار به سواحل آمریکای شمالی و هاوایی رسید و بررسیها نشان داد بسیاری از گونههای ساحلی ژاپنی بیش از شش سال زنده مانده و همراه این اشیا از اقیانوس عبور کردهاند. همین موضوع پرسش جدیدی ایجاد کرد: آیا این گونهها فقط مسافران گذری هستند یا در حال تشکیل جوامع پایدار در اقیانوس باز میباشند؟
بررسی زبالهدان بزرگ اقیانوس آرام
برای یافتن پاسخ، گروهی از دانشمندان به سفرهای تحقیقاتی در شرق چرخش اقیانوسی رفتند. اعضای تیم از روی عرشه کشتی اشیای پلاستیکی بزرگتر از ۱۵ سانتیمتر را برداشتند.
در نهایت ۱۰۵ قطعه پلاستیکی شامل بطری، بویه، جعبه، تور، طناب، سطل و مجموعهای از اشیای کاملاً پوشیده از زندگی جمعآوری شد. هر قطعه ثبت، عکاسی و برای مطالعه دقیق به آزمایشگاه منتقل شد.
تنوع زیستی روی پلاستیکها
زیستشناسان در آزمایشگاه انواع بیمهرگان مانند خرچنگها، آمفیپودها، هیدروئیدها، شقایقهای دریایی، بریوزوآها و بارناکولها را روی این قطعات شناسایی کردند.
در مجموع ۴۶ نوع بیمهره از شش گروه جانوری متفاوت یافت شد. از میان این ۴۶ گروه، ۳۷ گروه ساحلی و ۹ گروه اقیانوسی بودند. یعنی تقریباً ۸۰ درصد تنوع موجود روی پلاستیکها به گونههای ساحلی تعلق داشت.
زندگی در زبالهدان بزرگ اقیانوس آرام
تقریباً تمام قطعات پلاستیکی جمعآوریشده، حامل اشکالی از زندگی بودند. حضور بیمهرگان در ۹۸ درصد اشیا ثبت شد. گونههای اقیانوسی روی بیش از ۹۴ درصد قطعات یافت شدند و گونههای ساحلی روی حدود ۷۰ درصد آنها.
در بسیاری از موارد هر دو گروه، یعنی گونههای ساحلی و اقیانوسی، به صورت مشترک یک قطعه را به عنوان زیستگاه استفاده کرده بودند. به طور میانگین روی هر قطعه چهار تا پنج گونه وجود داشت و گونههای ساحلی کمی بیشتر از گونههای اقیانوسی مشاهده شدند. در میان اشیا جمعآوریشده، تورها و طنابها بیشترین تراکم موجودات را داشتند.
چرخه زندگی گونههای ساحلی روی پلاستیک
یکی از پرسشهای مهم این بود که آیا گونههای ساحلی فقط مسافران اتفاقی هستند یا میتوانند چرخه کامل زندگی خود را روی پلاستیک طی کنند.
دانشمندان با جستوجوی نشانههای تولیدمثل مانند حضور مادههای حامل تخم در میان خرچنگها و آمفیپودها دریافتند که این گونهها قادر به زادآوری روی پلاستیکها هستند. همچنین گسترش ساختارهای تولیدمثلی در هیدروئیدها مشاهده شد.
وجود دامنههای مختلف اندازه در میان یک گونه – از نوزاد تا فرد بالغ – نشان میداد که نسلهای تازه در همان محل رشد میکنند، نه اینکه همه از ساحل وارد شده باشند.
چرا برخی گونهها بهتر زنده میمانند؟
پژوهشگران دلایل سازگاری بهتر برخی گونهها با زیستگاه پلاستیکی را بررسی کردند. آنها ویژگیهایی مانند توانایی چسبیده ماندن، قابلیت حرکت، نوع تغذیه و امکان تولیدمثل غیرجنسی را ثبت کردند.
بسیاری از گونههای ساحلی یافتشده قادر بودند از طریق تولیدمثل غیرجنسی جمعیت خود را گسترش دهند. همچنین نوزادان این گونهها نیاز چندانی به شناوری آزاد در آب نداشتند، در نتیجه میتوانستند در همان سطح پلاستیک رشد کنند.
نوع زباله و زمان جمعآوری
مشاهدات نشان داد گونههای اقیانوسی بیشتر با نوع شیء پلاستیکی مرتبط هستند، اما گونههای ساحلی به زمان جمعآوری اشیا وابستگی بیشتری دارند.
مقایسه این نتایج با بررسیهای انجامشده روی آوار سونامی ژاپن نشان داد که بسیاری از گونههای ساحلی موجود روی قطعات پلاستیکی در چرخش اقیانوسی، پیشتر روی آوار ژاپنی نیز دیده شدهاند. با این حال، تنوع برخی گروهها، مانند صدفها، در چرخش اقیانوسی کمتر بود.
درسهای مهم از زبالهدان بزرگ اقیانوس آرام
نتایج این پژوهش نشان میدهد که نوعی جامعه تازه در اقیانوس باز در حال شکلگیری است؛ جامعهای که پژوهشگران آن را نئوپلاجیک نامیدهاند. در این جامعه، گونههای اقیانوسی و گونههای ساحلی هر دو توان زیست در مناطق دور از ساحل را پیدا کردهاند.
در گذشته یکی از دلایل اصلی حضور کمجان گونههای ساحلی در اقیانوس باز، نبود سطوح سخت و شناور با دوام بود. اما پلاستیکهای تولیدشده توسط انسان این شرایط را تغییر داده و محیطی تازه برای رشد و تکثیر گونههای ساحلی در نواحی دور از ساحل فراهم کرده است.
این تغییر نه تنها یک معضل زیستمحیطی است، بلکه به شکلگیری زیستگاههای تازه منجر شده و ممکن است ساختار اکوسیستمهای دریایی و محدوده پراکندگی گونهها را در آینده دگرگون کند.
نتایج کامل این تحقیق در مجله Nature Ecology and Evolution منتشر شده است.
اگر این موضوع برای شما جالب بود، دیدگاه خود را بنویسید یا این مقاله را با دیگر علاقهمندان به محیطزیست به اشتراک بگذارید.
