شاهدانه، گیاهی با قدمت طولانی است که نقش تاریخی آن در میان جوامع بشری بسیار برجسته است. سالیان زیادی است که از این گیاه در مصارف گوناگونی استفاده می‌شود. در این مطلب قصد داریم به مزایای مصرف تخم شاهدانه برای سلامتی انسان‌ها بپردازیم.
دانه شاهدانه، اغلب به طور کامل، خام یا پخته (بوداده) خورده می‌شود. از لحاظ گیاهشناسی، شاهدانه در واقع میوه‌ای تک دانه‌ای و سخت پوست است با یک هسته مرکزی سفید و نرم که به دلیل مواد مغذی موجود در آن، بسیاری از انسان‌ها و برخی حیوانات از آن تغذیه می‌کنند. بسیاری از نویسندگان به اشتباه شاهدانه را جزو “غلات” طبقه‌‌بندی می‌کنند؛ زیرا به عنوان یک محصول در مزرعه رشد می‌کند و خواص مشابه دانه‌های واقعی (مانند برنج، ارزن، گندم، جو، چاودار و غیره) را فراهم می‌کند.
اما شاهدانه در واقع یک دانه روغنی با پروتئین نسبتا بالا و کربوهیدرات کم است. دانه‌های روغنی این گیاه، انگیزه‌ای دیگر برای مصرف توسط انسان‌های اولیه بود.
ارزش غذایی شاهدانه بسیار خارق‌العاده است. این دانه حاوی ۲۰ تا ۲۵ گرم پروتئین زودهضم، ۲۰ تا ۳۰ درصد گربوهیدرات و ۲۵ تا ۳۵ درصد روغن و همچنین حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد فیبر نامحلول است که از طریق دستگاه گوارشی عبور می‌کند و به این ترتیب به عنوان یک ماده سبوس‌دار عمل می‌کند.
روغن بی نظیری که از شاهدانه گرفته می‌شود حاوی مقدار زیادی اسیدهای چرب ضروری است در حالی که خود شاهدانه نیز حاوی طیف وسیعی از مواد معدنی شامل فسفر، پتاسیم، منیزیم، گوگرد و کلسیم به همراه مقادیر متوسط آهن و روی است. علاوه بر این شاهدانه منبع مناسبی از کاروتن، پیش ماده ویتامین A است. از زمانی که انسان‌ها شروع به اهلی کردن انسان‌ها کردند از شاهدانه به دلیل روغن و پروتئینن بالای آن برای تغذیه خود و دام‌های خود استفاده می‌کردند.
از روغن شاهدانه علاوه بر استفاده‌های خوراکی همچنین در مصارف گوناگونی مانند سوخت روشنایی، نگهدارنده چوب و ساخت صابون استفاده می‌کردند. گذشته از ارزش اساسی آن به عنوان یک منبع غنی از پروتئین و کربوهیدرات، اهمیت کلیدی غذایی آن برای انسان‌های پیشین، به دلیل سطح قابل توجهی از اسیدهای چرب ضروری آن بوده است.
اسیدهای چرب امگا- ۳ و امگا- ۶ (اکثرا اسید لینولئیک و لینولینیک) برای انسان‌ها بسیار ضروری است. غلات منابع عالی کربوهیدرات و حاوی مقادیر قابل توجهی از پروتئین‌ها و روغن‌های غیر اشباع هستند اما اغلب عاری از اسیدهای چرب ضروری و حیاتی به خصوص امگا-۳ و امگا-۶ هستند. بنابراین ما باید این اسید‌ها را از منابع غذایی دیگر بدست آوریم. برخی ماهی‌ها و همچنین روغن برخی دانه‌ها مثل دانه کتان، دانه گل مغربی(پامچال شب) و گل گاوزبان حاوی اسیدهای چرب ضروری هستند اما شاهدانه یک دانه مخصوص به دلیل نسبت ایده‌آل اسیدهای چرب موجود در آن برای سلامتی انسان‌ها است.
