اروپا در دوران عصر یخبندان، همیشه سرزمینی منجمد و بی‌جان نبود. میان یخچال‌ها و توندراها، رودخانه‌ها هنوز جاری بودند و زمین در دوره‌های گرم‌تر نفس می‌کشید. در همین لحظات نادر، اتفاقی شگفت‌انگیز رخ داد: اسب‌های آبی در اروپا زندگی می‌کردند.
اسب‌های آبی چگونه از عصر یخبندان جان سالم به در بردند؟
تا مدت‌ها دانشمندان تصور می‌کردند اسب‌های آبی حدود ۱۱۵ هزار سال پیش، با پایان آخرین دوره گرم، از اروپا ناپدید شدند. اما پژوهشی جدید که در مجله Current Biology منتشر شده، داستانی کاملاً متفاوت روایت می‌کند.
دانشمندان دانشگاه پوتسدام، موزه رایس-انگلهورن مانهایم و مرکز باستان‌سنجی کورت-انگلهورن دریافتند که این پستانداران گرمسیری بین ۴۷ تا ۳۱ هزار سال پیش، یعنی در میانه عصر یخبندان، در منطقه Upper Rhine Graben زندگی می‌کردند.
این یعنی اسب‌های آبی دوشادوش ماموت‌ها و کرگدن‌های پشمالو در جهانی بسیار سردتر از زیستگاه آفریقایی‌شان قدم می‌زدند. آن‌ها در بازه‌های کوتاه‌مدت گرمایی، زمانی که رودخانه‌ها از یخ می‌رهیدند و گیاهان دوباره رشد می‌کردند، توانستند برای مدتی دوام بیاورند.
نشانه‌های بقا در دل استخوان‌ها
در میان لایه‌های شن و ماسه دره Upper Rhine، استخوان‌هایی پیدا شد که راز بقا را در خود نهفته داشتند.
«شگفت‌انگیز است که استخوان‌ها تا این حد سالم مانده‌اند. در بسیاری از بقایای اسکلتی توانستیم نمونه‌های قابل تحلیل برداریم – چیزی که پس از گذشت چنین زمانی معمولاً ممکن نیست.» — دکتر رونی فریدریش از مرکز باستان‌سنجی کورت-انگلهورن
تیم او با بررسی ایزوتوپ‌ها در استخوان‌ها توانست شرایط زیست‌محیطی آن دوران را بازسازی کند. نتایج نشان داد این اسب‌های آبی در نزدیکی رودخانه‌های باز و در میان چمنزارها و آب‌وهوایی معتدل زندگی می‌کردند.
حتی در میان سرمای عصر یخبندان، برخی دره‌ها منجمد نمی‌شدند و گرما و آب کافی برای ادامه زندگی فراهم می‌کردند. این مناطق به پناهگاه‌های کوچک زندگی در جهانی یخ‌زده بدل شدند.
ردپای ژنتیکی در گذر زمان
تحلیل DNA باستانی به‌دست‌آمده از این استخوان‌ها نشان داد که این اسب‌های آبی با همان گونه‌ای مرتبط‌اند که امروزه در آفریقا زندگی می‌کند.
اما داده‌های ژنتیکی نکته دیگری هم فاش کرد: کاهش تنوع ژنتیکی. این بدان معناست که جمعیت اسب‌های آبی در آلمان کوچک و منزوی بوده و ارتباطی با سایر گروه‌ها نداشته است.
نتایج تاریخ‌گذاری رادیوکربن نشان داد این استخوان‌ها متعلق به یک دوره کوتاه گرمایی در میانه یخبندان Weichselian هستند. زمانی که ماموت‌ها، گوزن‌های شمالی و کرگدن‌های پشمالو هنوز در زمین‌های اروپا پرسه می‌زدند.
هم‌زیستی شگفت‌انگیز در اقلیمی ناپایدار
در آن دوران گونه‌های دوستدار گرما و سازگار با سرما برای مدتی در کنار هم زیست می‌کردند. اقلیم همه‌چیز را یکباره منجمد نکرد، بلکه با نوسان‌های پی‌درپی، به گونه‌ها اجازه حرکت، عقب‌نشینی و بازگشت داد.
عصر یخبندان، یکدست و جهانی نبود
نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که عصر یخبندان در همه نقاط اروپا یکسان نبود. هر دره اقلیمی متفاوت داشت؛ جایی سبز و قابل زیستن بود، جایی دیگر در یخ فرو رفته بود.
«این نتایج ثابت می‌کند اسب‌های آبی در پایان آخرین دوره بین‌یخبندان از اروپای مرکزی ناپدید نشدند، بر خلاف تصور پیشین.» — دکتر پاتریک آرنولد، نویسنده همکار پژوهش
او تأکید می‌کند باید دوباره به فسیل‌های اروپایی نگریست و بازنگری کرد که هر استخوان به کدام دوره تعلق دارد.
پروفسور ویلفرید روزندال، سرپرست پروژه «Eiszeitfenster Oberrheingraben»، نیز افزود: «این پژوهش نشان می‌دهد عصر یخبندان در همه‌جا به یک شکل رخ نداد، بلکه ترکیبی از شرایط محلی بود که تصویری پیچیده و پازلی از گذشته ارائه می‌دهد.»
پنجره‌هایی به سوی بقا
تغییرات کوچک در دما فرصت‌های تازه‌ای برای حیات ایجاد کردند. وقتی هوا برای چند قرن گرم‌تر می‌شد، رودخانه‌ها باز می‌شدند، چمن می‌رویید و گونه‌هایی مانند اسب‌های آبی از آن بهره‌مند می‌شدند.
با بازگشت سرما، این حیوانات ناپدید می‌شدند. ریتم اقلیم سرنوشت آن‌ها را رقم می‌زد. پژوهشگران معتقدند این بازه‌های گرمایی کوتاه نه تنها برای اسب‌های آبی، بلکه برای دیگر جانوران گرم‌زی مانند فیل‌ها، شیرها و گوزن‌های غول‌پیکر نیز نقشی حیاتی داشته است.
نیروهایی که زمانی بقای آن‌ها را شکل دادند، امروز نیز بر گونه‌های معاصر تأثیر می‌گذارند – همان‌هایی که در برابر تغییرات اقلیمی و از دست رفتن زیستگاه‌ها در تقلا هستند.
اسب‌های آبی اروپا، نماد سازگاری و بقا
پروژه «Eiszeitfenster Oberrheingraben» که با حمایت مالی بنیاد Klaus Tschira Stiftung Heidelberg انجام می‌شود، به بررسی چگونگی تأثیر اقلیم‌های باستانی بر گونه‌هایی می‌پردازد که از دوران یخبندان جان سالم به در بردند.
این تیم با تحلیل هزاران فسیل نگهداری‌شده در موزه Reiss-Engelhorn، تغییرات محیطی ۴۰۰ هزار سال گذشته را دنبال می‌کند.
داستان اسب آبی اروپایی، داستان استقامت و سازگاری است. یادآور این حقیقت که حتی در سخت‌ترین دوران‌ها، زندگی راهی برای ادامه یافتن می‌یابد.
برای مدتی، رودخانه‌های سرد اروپا فقط یخ حمل نمی‌کردند – بلکه میزبان اسب‌های آبی نیز بودند. استخوان‌هایشان که قرن‌ها زیر خاک مانده، هنوز نجوا می‌کنند: بقا هیچ‌گاه ساده نیست.
نتایج این پژوهش در مجله Current Biology منتشر شده است.
اگر از داستان‌های شگفت‌انگیز حیات در دوران باستان لذت می‌برید، مقاله «ماموت‌ها و تغییرات اقلیمی» را نیز در فوت‌وفن بخوانید و دیدگاه خود را با ما به اشتراک بگذارید.
