از آغاز تاریخ، اثر انسان در هر گوشه‌ای از طبیعت دیده می‌شود؛ از جنگل‌های پاک‌سازی‌شده و رودخانه‌های تغییر مسیر داده‌شده گرفته تا زمین‌هایی که برای کشاورزی یا سکونت دگرگون شده‌اند.
اما شاید چشمگیرترین تغییرات، نه در زمین بلکه در خود جانوران باشد. پژوهشی تازه از دانشگاه مونپلیه نشان می‌دهد که جانوران وحشی به‌مرور کوچک‌تر شده‌اند، در حالی که گونه‌های اهلی روزبه‌روز بزرگ‌تر شده‌اند.
مطالعه‌ای بر پایه ۸۰۰۰ سال شواهد
گروه تحقیقاتی بیش از ۲۲۵ هزار استخوان از ۳۱۱ محوطه باستان‌شناسی در جنوب فرانسه، واقع در مدیترانه، را بررسی کرد. این بقایا که حدود ۸۰۰۰ سال را پوشش می‌دهند، فرصتی کم‌نظیر برای ردیابی تغییرات جثه حیوانات فراهم کردند.
این استخوان‌ها هم از جانوران وحشی مانند روباه، خرگوش و گوزن بودند، هم از حیوانات اهلی مثل بز، خوک، گاو، گوسفند و مرغ.
پژوهشگران طول، عرض، ضخامت و حتی دندان‌ها را اندازه گرفتند و سپس داده‌ها را با شرایط اقلیمی، پوشش گیاهی، جمعیت انسانی و کاربری زمین ترکیب کردند.
به کمک این داده‌ها، مدل‌هایی ساخته شد تا نیروهای مؤثر بر تغییرات جثه مشخص شوند. در بیشتر تاریخ، گونه‌های وحشی و اهلی تقریباً هم‌زمان کوچک یا بزرگ می‌شدند. تغییرات اقلیمی یا گسترش کشاورزی بر هر دو گروه تأثیر مشابه داشت.
اما حدود ۱۰۰۰ سال پیش، روندی تازه آغاز شد که مسیر جانوران را برای همیشه از هم جدا کرد.
حیوانات اهلی بزرگ‌تر شدند، جانوران وحشی کوچک‌تر
در قرون وسطی حیوانات اهلی و وحشی به دو مسیر متفاوت رفتند:
- حیوانات اهلی: بزرگ‌تر شدند زیرا انسان‌ها آگاهانه آن‌ها را برای تولید بیشتر گوشت، شیر، پشم و توانایی بیشتر پرورش دادند. کشاورزان همواره درشت‌ترین حیوانات را انتخاب کرده و نسل به نسل این ویژگی را تقویت کردند.
- جانوران وحشی: کوچک‌تر شدند چون شکار بی‌وقفه جمعیتشان را کاهش داد و جنگل‌ها و مراتع زیر کشت رفتند. فضای کمتر و منابع محدودتر موجب شد گونه‌های وحشی جثه و توان کمتری پیدا کنند.
این دوران به‌عنوان یک نقطه عطف تاریخی شناخته می‌شود. تا پیش از آن، نیروهای طبیعی مانند اقلیم و پوشش گیاهی عامل اصلی تغییرات بودند، اما از آن زمان به بعد، انسان نقش غالب را بر عهده گرفت.
انسان، نیروی اصلی تکامل
انتخاب‌های انسانی – اینکه چه چیزی پرورش یابد، چه چیزی شکار شود و چه چیزی حفظ گردد – به محرک اصلی تکامل جانوران بدل شد.
«نتایج ما نشان می‌دهد که انتخاب طبیعی تا حدود یک هزاره پیش نقش اصلی در شکل‌گیری ویژگی‌های حیوانات اهلی داشت، اما پس از آن دست انسان جایگزین آن شد.» – تیم پژوهشی
همان‌طور که پژوهشگران تأکید کردند، اندازه بدن شاخصی حساس از تغییرات سیستمی است؛ معیاری که هم تاب‌آوری و هم آسیب‌پذیری روابط انسان-حیوان-محیط را آشکار می‌کند.
بازنویسی تکامل توسط انسان
این تحقیق فقط به گذشته نمی‌پردازد؛ بلکه الگویی را نشان می‌دهد که امروز نیز ادامه دارد:
- همچنان حیوانات اهلی برای بهره‌وری بیشتر پرورش داده می‌شوند.
- همچنان زیستگاه‌های طبیعی با شهرسازی و کشاورزی محدود می‌شوند.
- همچنان گونه‌های وحشی مجبورند یا سازگار شوند یا ناپدید گردند.
کاهش اندازه بدن می‌تواند به‌عنوان هشدار زودهنگام عمل کند: نشانه‌ای از کمبود غذا، کاهش زیستگاه یا فشار بیش‌ازحد فعالیت‌های انسانی، پیش از آنکه جمعیت‌ها به‌طور کامل فروبپاشند.
پیامدهای امروزین
این یافته‌ها به ما یادآوری می‌کنند که حیوانات هرگز در خلأ تکامل نمی‌یابند. آن‌ها همواره به انتخاب‌ها و تغییرات انسانی واکنش نشان می‌دهند.
- شهرهای در حال گسترش، زیستگاه جانوران وحشی را کوچک‌تر می‌کنند.
- کشاورزی صنعتی حیوانات اهلی را برای بیشترین بازده تغییر می‌دهد.
- شکار، جنگل‌زدایی و تغییرات اقلیمی فشارهای بیشتری می‌افزایند.
هر تصمیم انسانی، از کشاورزی تا توسعه شهری، ردپایی بر طبیعت می‌گذارد. گذشته هشدار داده که این الگوها تازه نیستند. آینده از ما می‌خواهد این نشانه‌ها را بشناسیم و با مسئولیت بیشتری عمل کنیم.
جمع‌بندی
پژوهش منتشرشده در نشریه Proceedings of the National Academy of Sciences نشان می‌دهد که انسان نه‌تنها چشم‌اندازهای طبیعی بلکه حتی تکامل جانوران را بازنویسی کرده است.
ردپای ما در استخوان‌های جانوران ثبت شده و این پیام را می‌رساند: طبیعت دیگر به‌تنهایی تعیین‌کننده نیست، بلکه انتخاب‌های ما مسیر حیات را شکل می‌دهند.
پیشنهاد برای خوانندگان
اگر دغدغه محیط‌زیست دارید، این نتایج هشداری روشن هستند. هر انتخاب روزمره، از غذایی که می‌خوریم تا شهری که می‌سازیم، می‌تواند بر بقای جانوران اثر بگذارد. تغییر از همین امروز امکان‌پذیر است.
