آتش بیش از ۴۰۰ میلیون سال است که سطح زمین را در می‌نوردد، جنگل‌ها را می‌سوزاند، مراتع را پاک می‌کند و دود آن تا لایه‌های بالایی جو بالا می‌رود. با این حال، تعیین زمان دقیق وقتی که انسان‌ها ترس از آتش را کنار گذاشته و شروع به استفاده و کنترل آن کردند، همیشه دشوار بوده است.
اکنون یک بررسی تازه از هسته رسوبی ۳۰۰ هزار ساله از دریای چین شرقی، افزایش ناگهانی دوده را حدود ۵۰ هزار سال پیش نشان می‌دهد. این الگو با الگوهای عادی آتش‌سوزی ناشی از اقلیم تفاوت دارد.
کشف جدید: ارتباط آتش و فعالیت انسانی
همکاری بین‌المللی پژوهشگران
مطالعه‌ای به رهبری دکتر ژائو دبو از مؤسسه اقیانوس‌شناسی آکادمی علوم چین، همراه با شرکایی در آلمان و فرانسه، شواهد شیمیایی، باستان‌شناسی و اقلیمی را در قالب یک خط زمانی یکپارچه گرد هم آورده است.
«یافته‌های ما این باور رایج را به چالش می‌کشد که انسان تنها در دوران اخیر، یعنی دوره هولوسن، شروع به تأثیرگذاری بر محیط زیست از طریق آتش کرده است.» — دکتر ژائو دبو
انسان‌ها از چه زمانی شروع به استفاده از آتش کردند؟
ردپای کربن آتش‌زا در رسوبات
پژوهشگران، کربن پیروژنی (مواد گیاهی سوخته شده در اثر احتراق ناقص زیست‌توده) را بررسی کردند. این ذرات سیاه کوچک از طریق رودخانه‌ها به گل‌ولای ساحلی منتقل می‌شوند و اطلاعاتی از آتش‌های گذشته در خود ثبت می‌کنند.
بین ۶۰ هزار تا ۴۵ هزار سال پیش، میزان این ذرات دو برابر شد و در همان سطح بالا باقی ماند. این جهش، ارتباط طولانی‌مدت با قدرت موسمی آسیای شرقی را شکست و نشان داد که تنها شرایط آب‌وهوایی نمی‌تواند دلیل وقوع این آتش‌سوزی‌ها باشد.
الگوهای هم‌زمان در نقاط مختلف جهان
افزایش هم‌زمان ذغال در اروپا، آسیای جنوب‌شرقی و دالان پاپوآ گینه نو – استرالیا، نشان‌دهنده یک تغییر در مقیاس قاره‌ای است، نه فقط برخوردهای پراکنده صاعقه.
گسترش استفاده از آتش در قاره‌ها
شواهد باستان‌شناسی از آتش‌دان‌ها
کشف آتش‌دان‌ها در غار باچو کیرو در بلغارستان تا سایت مادجببه در شمال استرالیا، همگی در همین بازه زمانی قرار می‌گیرند. این امر تأیید می‌کند که آتش کمپ به بخشی عادی از زندگی روزمره تبدیل شده بود.
هم‌زمانی با مهاجرت انسان مدرن
مطالعات ژنتیکی نشان می‌دهد که تقریباً تمام نیاکان غیرآفریقایی به یک موج موفق از انسان‌های خردمند (Homo sapiens) بازمی‌گردند که حدود ۵۰ هزار سال پیش از آفریقا مهاجرت کردند. این هم‌زمانی با داده‌های ذغال پشتیبانی می‌شود.
مهاجرت، شب‌های سرد و آتش‌دان‌ها
نیازهای بقا در سرمای یخبندان
مسافران مهاجر از آفریقا وارد اوراسیا در دوران یخبندان شدند، جایی که شب‌ها دمای هوا به زیر صفر می‌رسید. آتش شکارچیان را دور می‌کرد، گوشت را می‌پخت، پوست‌ها را خشک می‌کرد و شرایط ساخت ابزار در شب را فراهم می‌کرد.
«حتی در دوران یخبندان آخر، استفاده از آتش احتمالاً شروع به بازسازی اکوسیستم‌ها و چرخه کربن کرده بود.» — پروفسور وان شیمینگ، نویسنده همکار
تأثیر آتش بر تغذیه و فناوری
آتش غذاهای جدیدی را نیز در دسترس قرار داد. پختن غده‌ها موجب تجزیه نشاسته می‌شود، و گرمای سنگ باعث ترک‌خوردن آن و تولید تیغه‌های تیزتر می‌شود. این مزایا احتمالاً بخت زنده‌ماندن مهاجران را افزایش داد.
اضافه شدن کربن آتش‌زا به زمین و اقیانوس
انتشار کربن سیاه در گذشته و امروز
در حال حاضر آتش‌سوزی‌های طبیعی سالانه بین ۱۱۶ تا ۳۸۵ تراگرم کربن پیروژنی به خشکی و دریا وارد می‌کنند، که بخش قابل توجهی از تراز کربن جهانی است.
وقتی انسان‌های باستان شروع به سوزاندن چوب به‌صورت هدفمند کردند، در واقع پیش از ظهور دودکش‌های صنعتی، بر این تراز اثر گذاشتند.
پایداری ذغال در محیط زیست
ذغال بسیار پایدار است. برخی ذرات آن هزاران سال در خاک باقی می‌مانند، برخی دیگر به‌صورت کربن سیاه محلول وارد اقیانوس‌های عمیق می‌شوند، جایی که جریان‌ها آن را برای هزاران سال ذخیره می‌کنند.
در نتیجه، آتش‌سوزی‌های کنترل‌شده در آن دوران ممکن است بخشی از دی‌اکسیدکربنی را که تولید می‌کردند، با ذخیره‌سازی در منابع طبیعی جبران کرده باشند.
انسان‌ها زودتر از تصور، اقلیم را تغییر دادند
تأثیر جمعیت‌های کوچک با ابزارهای ابتدایی
اطلاعات به‌دست‌آمده از دریای چین شرقی نشان می‌دهد که تأثیرگذاری بر محیط زیست، انحصار انسان مدرن امروزی نیست. گروه‌های کوچکی با ابزارهای سنگی و نیزه‌های چوبی، الگوهای آتش‌سوزی منطقه‌ای و در نتیجه چرخه کربن را تغییر داده‌اند.
بازنگری در سیاست‌گذاری اقلیمی امروز
این بینش دیدگاه ما نسبت به سیاست‌های امروز را دگرگون می‌کند. اگر انسان‌های نخستین فقط با چوب و جرقه می‌توانستند شیمی جو را تغییر دهند، هشت میلیارد نفر از ما که سوخت‌های فسیلی در اختیار داریم، قدرت و مسئولیتی به‌مراتب بیشتر داریم.
آتش هنوز اقلیم را شکل می‌دهد
امروزه نیز مدیریت آتش بر اقلیم جهانی اثر دارد. آتش‌سوزی‌های هدفمند برای کاهش مواد قابل اشتعال استفاده می‌شود، اما همراه با آن دود هم منتشر می‌شود. آتش‌های فصلی در ساواناهای آفریقا و استرالیا هر فصل خشک گازهای گلخانه‌ای وارد جو می‌کنند، و آتش‌سوزی‌های عظیم در جنگل‌های شمالی رکورد انتشار کربن را می‌شکنند.
شناخت تاریخ عمیق استفاده هدفمند از آتش، به ما کمک می‌کند تا تصمیمات امروزی را بهتر تنظیم کنیم. پنجاه هزار سال بعد، هنوز گرد آتش جمع می‌شویم، اما این بار مقیاس آن از شعله‌های کوچک به شبکه‌های عظیم برق جهانی رسیده است.
این مطالعه در نشریه Proceedings of the National Academy of Sciences منتشر شده است.
