زنبورهای بامبوس در چشم‌اندازهایی شلوغ و پرفشار حرکت می‌کنند؛ محیط‌هایی که بقا، رقابت و پاداش‌های ظریف، رفتار آن‌ها را شکل می‌دهد. سفرهای جست‌وجوی غذا توسط این زنبورها بخش بزرگی از اکوسیستم‌ها را حفظ می‌کند، اما فشارهای پنهان متعددی این گرده‌افشان‌های ضروری را تضعیف می‌کند.
یک مطالعه اخیر نشان می‌دهد مورچه‌های مهاجم چگونه رفتار زنبورها را تغییر می‌دهند. این تغییرات شاید کوچک به نظر برسند، اما پیامدهای عمیقی برای کلنی‌ها و اکوسیستم‌های وابسته ایجاد می‌کنند.
رقابت مورچه‌ها چگونه رفتار جست‌وجوی غذا را تغییر می‌دهد
مورچه‌های آرژانتینی در دسته‌های متراکم گرد هم می‌آیند و در برخورد با منابع شهد، تهاجم بالایی نشان می‌دهند.
«آن‌ها تنها با حضور گسترده خود می‌توانند یک منبع غذایی را کاملاً تحت سلطه درآورند»
این را ویلسون رنکین، پژوهشگر دانشگاه UC Riverside، توضیح می‌دهد.
مطالعه حاضر این برخوردها را نمونه‌ای کلاسیک از رقابت مزاحم (Interference Competition) معرفی می‌کند؛ وضعیتی که در آن تماس مستقیم، توانایی یک گونه برای تغذیه را کاهش می‌دهد. بسیاری از جانوران برای کاهش ریسک، الگوهای تغذیه خود را تغییر می‌دهند، و زنبورها نیز هنگام مواجهه با مورچه‌های مهاجم همین الگو را نشان می‌دهند.
زنبورها معمولاً گل‌هایی را که مورچه‌های تهاجمی روی آن‌ها هستند ترک می‌کنند. پژوهشگران دریافتند دو سوم رفتارهای زنبورها در نزدیکی منابع شهد، شامل نوعی تعامل با مورچه‌ها بوده است. این تهاجم، حرکت زنبورها را تقریباً بلافاصله تحت تأثیر قرار می‌دهد.
حضور مورچه‌ها، تعداد تلاش‌های تغذیه را کاهش داد و احتمال تماس یا گاز گرفتن را بالا برد. این الگو نشان می‌دهد رقابت می‌تواند رفتار زنبور را قبل از هرگونه آسیب فیزیکی، به سمت احتیاط و عقب‌نشینی سوق دهد.
انتخاب‌های زنبورها زیر سایه تهدید
مطالعه نشان داد زنبورها زمانی که مورچه‌های بیشتری اطراف شهد تجمع دارند، به ندرت تغذیه می‌کنند. افزایش تعداد مورچه‌ها احتمال تغذیه را کاهش داد و همزمان احتمال گاز گرفتن را افزایش داد.
این گازها کشنده نبودند، اما تأثیر رفتاری مهمی داشتند. زنبورهایی که یک بار گاز گرفته شدند، معمولاً وارد حالت دفاعی شدند و تا پایان برخورد، تغذیه را متوقف کردند.
تجربه‌های قبلی نیز تصمیم‌های بعدی را شکل می‌داد. زنبورهایی که اوایل برخورد مورد حمله یا تهدید قرار گرفته بودند، در ادامه رفتار پرخاشگرانه بیشتری از خود نشان دادند.
رفتارهای دگرگون‌شده زنبورها
الگوهای رفتاری زنبورها در دو دسته قرار گرفت: گروه اول شامل تغذیه آرام و حرکات ملایم بود، و گروه دوم شامل زنجیره‌ای از رفتارهای پرخاشگرانه مانند گاز گرفتن، باز کردن آرواره‌ها و واکنش به گزش مورچه‌ها.
پژوهشگران می‌گویند زنبورها ممکن است برای اجتناب از ریسک‌های آینده، «یادگیری خطر» داشته باشند. این الگو با نظریه‌های مربوط به تغذیه حساس به ریسک همخوانی دارد.
تکرار پرخاشگری باعث می‌شود زنبورها برخی منابع شهد را به عنوان نقاط خطرناک حفظ کنند.
درگیری‌های پرخاشگرانه چگونه تشدید می‌شوند
در برخی برخوردها، زنبورها واکنش‌های بسیار شدیدی نشان دادند.
«ما این پرخاشگری را کاملاً دوطرفه مشاهده کردیم»
این را رنکین توضیح می‌دهد.
زنبورها از آرواره‌های خود برای ایجاد فشار و دفاع استفاده کردند.
«آرواره‌ها مثل دندان عمل می‌کنند اما فقط برای جویدن نیستند»
این را میشل ماینر، دانش‌آموخته پیشین UC Riverside، می‌گوید.
اندازه بزرگ‌تر بدن زنبورها در بسیاری موارد مزیت ایجاد کرد، اما مطالعه نشان داد الگوی اصلی عمیق‌تر است.
پرخاشگری، زنجیره‌های رفتاری بلند و پر از انتقال‌های سریع ایجاد کرد. یک رفتار تهاجمی اغلب رفتار تهاجمی بعدی را تحریک می‌کرد. وقتی زنبور وارد این زنجیره شد، خروج از آن دشوار شد.
درگیری‌های پرفشار که انرژی را می‌سوزانند
پرخاشگری بیشتر و زودتر، زمانی اتفاق افتاد که مورچه‌های بیشتری اطراف منبع غذا تجمع کرده بودند. حتی برخوردهای غیرتهاجمی نیز به سرعت به درگیری تبدیل می‌شدند. زنبوری که گاز گرفته می‌شد، معمولاً آرواره‌هایش را باز می‌کرد و وارد حالت حمله می‌شد.
مورچه‌ها با گازهای بیشتر یا انتشار مواد شیمیایی واکنش نشان دادند. این مواد شیمیایی اگرچه نادر بودند، اما سطح تنش را افزایش دادند.
مطالعه نشان داد در اغلب انتقال‌های رفتاری، پرخاشگری نقش اصلی داشت. رفتار آرام به ندرت پس از پرخاشگری بروز یافت، و زنبورها درگیر تبادلات شدیدی شدند که زمان و انرژی زیادی مصرف کرد.
مورچه‌ها چگونه زنبورها را تضعیف می‌کنند
رفتار پرخاشگرانه توان تغذیه را کاهش داد. زنبورهایی که درگیر درگیری شدند، کمتر از زنبورهایی که از درگیری دوری کردند، تغذیه کردند. برخی زنبورها تنها قبل از شروع پرخاشگری تغذیه کردند و سپس باقی زمان را صرف دفاع یا حمله کردند.
این تبادلات طولانی، انرژی زنبور را تخلیه کرد و سرعت جمع‌آوری شهد را کاهش داد.
«حضور مورچه‌ها زنجیره‌های پرخاشگرانه طولانی ایجاد کرد»
این را رنکین تأیید می‌کند.
این رفتار، مقدار غذایی را که به کلنی بازگردانده می‌شود محدود کرد.
پیامدها برای کلنی‌های زنبور
پژوهشگران اشاره می‌کنند که کلنی‌ها مانند ابرارگانیسم عمل می‌کنند. از دست رفتن توان یک زنبور شاید کوچک باشد، اما تکرار این کاهش‌ها بهره‌وری کلنی را پایین می‌آورد.
کاهش بازگشت شهد ممکن است رشد لاروها و ذخیره‌سازی منابع را کند کند. مطالعه پیشنهاد می‌دهد کلنی‌ها شاید فعالیت کارگران را هنگام بازگشت منابع کم، تنظیم کنند، اما داده قطعی وجود ندارد.
هنوز مشخص نیست کلنی‌ها در شرایط بدتر، تعداد بیشتری جست‌وجوگر اعزام می‌کنند یا نه. پاسخ به این پرسش‌ها مسیر پژوهش‌های آینده را مشخص خواهد کرد.
اثر موجی پرخاشگری مورچه‌ها
مطالعه نشان می‌دهد مورچه‌ها نه تنها به صورت مستقیم به زنبورها فشار می‌آورند، بلکه الگوهای رفتاری آن‌ها را نسبت به منابع شهد تغییر می‌دهند. زنبورهایی که درگیر پرخاشگری می‌شوند، پنج برابر بیشتر احتمال دارد پرخاشگری را ادامه دهند تا اینکه به حالت آرام برگردند.
این زنبورها هشت برابر کمتر احتمال دارد دوباره به تغذیه برگردند. بیشتر تغییرات رفتاری، تداوم پرخاشگری را تقویت می‌کند.
این الگوها با نظریه‌های رفتاری گونه‌های مختلف، از جمله حشرات و پستانداران، همخوان است. زنبورهایی که پرخاشگری مورچه‌ها را تجربه می‌کنند، ممکن است در سفرهای بعدی دچار استرس جسمی یا ذهنی شوند.
این استرس آموخته‌شده می‌تواند باعث شود زنبورها گل‌های ارزشمند را کمتر بازدید کنند، و این موضوع شبکه‌های گرده‌افشانی و تولیدمثل گیاهان را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
پرسش‌های بی‌پاسخ پیش رو
رنکین توضیح می‌دهد که زنبورهای جوان کلنی را ترک نمی‌کنند تا زمانی که به بلوغ برسند. هنوز مشخص نیست کلنی‌ها پس از اختلالات تغذیه، الگوی اعزام کارگران را تغییر می‌دهند یا نه.
مطالعه پیشنهاد می‌دهد رقابت مزاحم ممکن است تصمیم‌های بلندمدت را تغییر دهد، نه فقط رفتارهای لحظه‌ای را. این موضوع سؤالات مهمی درباره توان سازگاری گونه‌های اجتماعی ایجاد می‌کند.
پژوهش‌های آینده کمک می‌کند بفهمیم کلنی‌ها چگونه سازگار می‌شوند، و چگونه چشم‌اندازها تغییر می‌کنند وقتی مورچه‌های مهاجم رفتار گرده‌افشان‌های حیاتی را دگرگون می‌کنند.
این مطالعه در مجله Journal of Insect Science منتشر شده است.
نظر شما چیست؟ اگر به رفتار جانوران و اکوسیستم‌ها علاقه دارید، این مقاله را به اشتراک بگذارید یا مقاله‌های مرتبط را مطالعه کنید.
