تحقیقات جدید نشان می‌دهد که گونه‌های مهاجم اکوسیستم‌ها را یک‌باره نابود نمی‌کنند، بلکه اثرات آن‌ها به‌صورت تدریجی و برنامه‌ریزی‌شده گسترش می‌یابد. این مطالعه جهانی نشان می‌دهد که هرچه مدت اقامت یک گونه مهاجم در یک زیستگاه طولانی‌تر شود، آسیب‌های واردشده به تنوع زیستی گیاهان بومی عمیق‌تر و پایدارتر می‌شود.
تحلیل جهانی نشان می‌دهد: زمان یک محرک اصلی است
در این پروژه بین‌المللی که با هدایت پروفسور مادهاو پی. تاکور از دانشگاه برن سوئیس و با مشارکت پژوهشگران آلمان و چین انجام شد، صدها مطالعه میدانی بررسی شد تا مشخص شود کدام اثرات گونه‌های مهاجم ماندگار هستند و کدام اثرات پس از مدتی کاهش می‌یابند.
نتیجه کلیدی پژوهش روشن است: هرچه زمان حضور گونه مهاجم بیشتر باشد، کاهش تنوع گیاهی بومی شدیدتر می‌شود. این عامل، یک «نویز پس‌زمینه» نیست، بلکه یک نیروی هدایت‌کننده اصلی است.
چگونه گونه‌های مهاجم اکوسیستم‌ها را دگرگون می‌کنند؟
یافته‌های بارز درباره گیاهان و جانوران مهاجم
این تیم با استفاده از یک متاآنالیز گسترده ـ که داده‌های متعددی را برای یافتن الگوهای قابل اعتماد ترکیب می‌کند ـ توانست اثرات گونه‌های مهاجم در اقلیم‌ها و زیستگاه‌های مختلف را مقایسه کند.
- تنوع گیاهان بومی حتی در تهاجم‌های قدیمی نیز آسیب‌پذیر باقی می‌ماند که نشان‌دهنده برگشت‌ناپذیری نسبی این خسارت است.
- برخی ویژگی‌های غیرزیستی (ابیوتیک) مانند کربن و نیتروژن خاک معمولاً در سال‌های اولیه تغییر می‌کنند اما پس از حدود یک دهه به ثبات نسبی می‌رسند.
- الگوهای تغییر خاک یکسان نبودند: برخی مناطق افزایش سریع مواد مغذی را تجربه کردند، برخی دیگر به مرور زمان به وضعیت پایه نزدیک شدند.
چرا تنوع زیستی بیشتر آسیب می‌بیند؟
در حالی‌که بسیاری از ویژگی‌های خاک با گذر زمان پایدار می‌شوند، کاهش تنوع زیستی همچنان ادامه پیدا می‌کند. این تفاوت، یک نکته کلیدی برای مدیریت اکوسیستم‌ها و برنامه‌ریزی محیط‌زیستی است.
پیوند گونه‌های مهاجم با انتشار گازهای گلخانه‌ای
نتایج نشان داد که تهاجم گیاهان و جانوران با افزایش انتشار گازهای گلخانه‌ای از خاک ارتباط دارد. این الگو در سایت‌های مطالعه‌شده بارها تکرار شد.
نویسندگان هشدار دادند که برای تأیید قطعی این اثرات به اندازه‌گیری‌های بلندمدت‌تر نیاز است، زیرا برخی نتایج ممکن است تحت تأثیر انتشار انتخابی مطالعات قرار بگیرند.
اگر مطالعات آینده این ارتباط را تأیید کنند، مدیریت گونه‌های مهاجم می‌تواند به ابزاری جدید برای مقابله با تغییرات اقلیمی تبدیل شود.
چرا پایش بلندمدت ضروری است؟
اندازه‌گیری‌های کوتاه‌مدت ممکن است روند واقعی تغییرات خاک را پنهان کنند. بنابراین مدیران محیط‌زیست باید داده‌های چندساله جمع‌آوری کنند.
بازنگری در باورهای قدیمی درباره تهاجم زیستی
تنوع زیستی بالا همیشه سپر محافظ نیست
یک فرضیه کلاسیک می‌گوید که جوامع بومی با تنوع بالا کمتر در برابر تهاجم آسیب‌پذیر هستند. اما این مطالعه نشان داد که تنوع زیستی بالا لزوماً از اثرات مخرب تهاجم جلوگیری نمی‌کند.
ویژگی‌های مهاجمان و عرض جغرافیایی هم پیش‌بینی‌کننده نیستند
ویژگی‌هایی مانند ضخامت برگ یا سرعت رشد که معمولاً با موفقیت مهاجمان مرتبط می‌دانند، نتوانستند میزان تغییرات اکوسیستمی را پیش‌بینی کنند. عرض جغرافیایی نیز اثر ثابت و قابل اتکایی نشان نداد.
در مقابل، مدت زمان حضور گونه مهاجم مهم‌ترین عامل بود.
چرا این یافته‌ها اهمیت زیادی دارند؟
تهاجم زیستی هزینه‌های اجتماعی و اقتصادی بزرگی ایجاد می‌کند. در سال ۲۰۱۹، هزینه جهانی تهاجمات زیستی بیش از ۴۲۳ میلیارد دلار تخمین زده شد.
- امنیت غذایی
- امنیت آبی
- سلامت عمومی
همگی تحت تأثیر گسترش گونه‌های مهاجم قرار می‌گیرند. همچنین، جوامع محلی مجبورند برای کنترل این گونه‌ها زمان و هزینه زیادی صرف کنند.
چگونه مدیریت مؤثرتر شود؟
این مطالعه نشان می‌دهد که سرعت عمل در کنترل گونه‌های تازه‌وارد بسیار حیاتی است. هرچه حضور یک مهاجم طولانی‌تر شود، خسارت به تنوع زیستی بیشتر خواهد بود.
در مقابل، برخی ویژگی‌های خاک ممکن است با گذر زمان پایدار شوند و مدیریت آن‌ها نیازمند رویکردی منعطف و سازگار باشد.
سیاست‌گذاری و آینده مدیریت گونه‌های مهاجم
شواهد درباره تهاجم جانوران و میکروب‌ها ـ به‌ویژه خارج از مناطق شمال جهان ـ هنوز محدود است. پژوهشگران خواستار آزمایش‌های طولانی‌مدت و پوشش جغرافیایی گسترده‌تر هستند.
با بهبود داده‌ها، می‌توان اثرات واقعی گازهای گلخانه‌ای و مسیر بهبود یا عدم بهبود خاک‌ها را دقیق‌تر تشخیص داد.
«زمان محور کمتر دیده‌شده در اثرگذاری تهاجم‌ها است.»
— پروفسور تاکور
این رویکرد به مدیران کمک می‌کند اولویت‌بندی دقیق‌تری برای واکنش به تهدیدها داشته باشند.
نتیجه‌گیری: اقدام سریع، پایش هوشمند
این مطالعه در نشریه Science منتشر شده و پیام واضحی دارد: هرچه زودتر واکنش نشان دهیم، امکان حفظ تنوع زیستی بیشتر است. همچنین پایش مداوم خاک‌ها می‌تواند مشخص کند کدام مناطق نیاز به مداخله فوری دارند.
اگر به موضوع تهاجم زیستی و حفاظت از طبیعت علاقه داری، تجربه‌ات را در کامنت‌ها بنویس یا این مطلب را برای دوستانت ارسال کن.
