در میان حدود ۱۲ هزار گونه خزنده شناخته‌شده در جهان، تقریباً یک‌سوم تنها در جزایر زندگی می‌کنند. برخی از آن‌ها مشهورند؛ مانند لاک‌پشت‌های گالاپاگوس یا اژدهای کومودو. اما بیشترشان کوچک، آرام و ناشناخته‌اند.
زیستگاه‌های آن‌ها – از جزایر گرمسیری گرفته تا قله‌های آتشفشانی و مجمع‌الجزایر دورافتاده – کمتر از ۷٪ از سطح زمین را پوشش می‌دهد. با این حال، همین نقاط کوچک میزبان بخش عظیمی از تنوع زیستی جهان هستند. اما با وجود این اهمیت، خزندگان جزیره‌ای به‌سرعت در حال ناپدید شدن‌اند.
آمار انقراض‌ها هشدار می‌دهند
خزندگان مدت‌هاست با خطر انقراض دست‌و‌پنجه نرم می‌کنند. آن‌ها یکی از در معرض‌تهدیدترین گروه‌های جانوری روی زمین هستند. با این حال، وضعیت برای گونه‌های جزیره‌ای وخیم‌تر است.
یک مطالعه جهانی اخیر نشان داده است که حدود ۳۰٪ از خزندگان جزیره‌ای در معرض خطر انقراض قرار دارند؛ بیش از دو برابر میانگین جهانی ۱۲٫۱٪ برای تمام خزندگان.
از سال ۱۹۶۰ تاکنون، تنها ۶٫۷٪ از پژوهش‌های مرتبط با خزندگان به گونه‌های جزیره‌ای اختصاص داشته است. این یعنی دانشمندان کمترین توجه را به همان خزندگانی دارند که بیش از همه به کمک نیاز دارند.
چرا اگر خزندگان جزیره‌ای ناپدید شوند، فاجعه است؟
خزندگان اغلب گونه‌های کلیدی در اکوسیستم‌ها هستند؛ به این معنا که اگر ناپدید شوند، کل نظام زیستی ممکن است فرو بپاشد.
برای نمونه، در جزیره مادیرا، مارمولک‌های دیواری همه‌جا دیده می‌شوند. آن‌ها حشرات را شکار می‌کنند، گل‌ها را گرده‌افشانی می‌کنند و میوه‌ها را می‌خورند.
«اگر اجازه دهیم خزندگان جزیره‌ای ناپدید شوند، تأثیرات آن بر بسیاری از گونه‌های دیگر عظیم خواهد بود.»
— ریکاردو روچا، استاد دانشگاه آکسفورد
یکی دیگر از تهدیدهای اصلی، شکارچیان مهاجم هستند. بسیاری از خزندگان جزیره‌ای بدون وجود پستانداران شکارچی تکامل یافته‌اند. اما زمانی که انسان‌ها حیواناتی مانند گربه را به این جزایر آوردند، خزندگان راهی برای دفاع نداشتند.
روچا توضیح می‌دهد: «در جزیره مادیرا، پژوهش ما نشان داد که تنها یک گربه می‌تواند در یک سال بیش از ۹۰ مارمولک شکار کند.»
به گفته او، گربه‌های آزاد از مهم‌ترین عوامل انقراض گونه‌ها در جزایر به‌شمار می‌روند.
شکاف بزرگ پژوهشی
تیم پژوهشی در این مطالعه، داده‌های تحقیقات خزندگان از سال ۱۹۶۰ تاکنون را بررسی کرد تا ببیند توجه علمی چگونه میان گونه‌های جزیره‌ای و خشکی تقسیم شده است. همچنین مشخص شد چه نوع خزندگانی بیشتر مورد مطالعه قرار می‌گیرند.
نتایج نشان داد خزندگان بزرگ‌تر که در مناطق بیشتری یافت می‌شوند، بیشتر مورد توجه قرار دارند. در مقابل، گونه‌های کوچک‌تر، آن‌هایی که در ارتفاعات بالاتر یا در سال‌های اخیر کشف شده‌اند، معمولاً نادیده گرفته می‌شوند. بسیاری تنها در یک جزیره زندگی می‌کنند و برای بسیاری از آن‌ها هیچ مطالعه‌ای وجود ندارد.
«بسیاری از منحصربه‌فردترین خزندگان جهان – آن‌هایی که در انزوای جزایر تکامل یافته‌اند – کمتر از همه شناخته شده‌اند.»
— سارا نونس، پژوهشگر دکتری دانشگاه پورتو
دلایل زیادی برای این کم‌توجهی وجود دارد: برخی جزایر بسیار دورافتاده‌اند، برخی خزندگان برای عموم جذاب یا مهم تلقی نمی‌شوند و در کشورهای جزیره‌ای ثروتمند، بودجه معمولاً به سمت گردشگری می‌رود نه تحقیق درباره حیات‌وحش.
جزایری که از خزندگان لبریزند
جزیره ماداگاسکار کمتر از نیم درصد از خشکی زمین را تشکیل می‌دهد، اما بیش از ۴۵۰ گونه خزنده در خود جای داده است. این یعنی تقریباً ۴٪ از تمام خزندگان شناخته‌شده جهان در این جزیره زندگی می‌کنند.
یک‌چهارم از خزندگان در خطر انقراض در فهرست سرخ IUCN در ماداگاسکار زندگی می‌کنند.
منطقه دیگر مهم، منطقه هند و مالایا (Indo-Malayan) است. این ناحیه مملو از گونه‌های جزیره‌ای است، اما تقریباً مطالعه‌ای درباره آن انجام نشده است. پژوهشگران چندین گونه اولویت‌دار را شناسایی کرده‌اند که تنها در یک جزیره زندگی می‌کنند و هنوز هیچ داده‌ای از آن‌ها وجود ندارد.
گام‌های ضروری برای آینده
دانشمندان این مطالعه برنامه‌ای برای تغییر وضعیت ارائه کرده‌اند. نخست، باید پژوهش‌ها بر خزندگان جزیره‌ای متمرکز شود که بیشترین خطر و کمترین شناخت را دارند.
دوم، همکاری میان جوامع محلی و مؤسسات علمی باید تقویت شود. مردم محلی می‌توانند بینش‌هایی ارائه دهند که پژوهشگران بیرونی از آن بی‌خبرند.
به‌علاوه، پژوهش باید فراتر از مقالات دانشگاهی باشد. گزارش‌های سازمان‌های دولتی، NGOها و گروه‌های مردمی نیز می‌توانند خلأهای دانشی را پر کنند. از آن‌جا که بسیاری از تحقیقات به زبان‌های غیرانگلیسی نوشته می‌شوند، ترجمه آن‌ها می‌تواند تصویری دقیق‌تر از وضعیت جهانی ارائه دهد.
زمان در حال تمام شدن است
از مارمولک‌های آنولیس در کارائیب تا لاک‌پشت‌های غول‌پیکر گالاپاگوس، خزندگان جزیره‌ای نقشی کلیدی در داستان تکامل ایفا می‌کنند. آن‌ها برای زیستن در شرایط خاص و عجیب تطبیق یافته‌اند. همین ویژگی آن‌ها را هم شگفت‌انگیز، هم شکننده می‌سازد.
«با عمیق‌تر شدن بحران تنوع زیستی، درک و حفاظت از خزندگان جزیره‌ای از هر زمان دیگری حیاتی‌تر است.»
— پروفسور روچا
او هشدار می‌دهد که تمرکز بر حفاظت و پژوهش در جزایر و گونه‌های منحصربه‌فرد آن‌ها، برای جلوگیری از خسارات جبران‌ناپذیر ضروری است. او می‌گوید: «تصور کنید به جزیره کومودو سفر کنید و دیگر اژدهایانش را نبینید. دیگر هیچ‌وقت همان حس را نخواهد داشت، نه؟»
نتایج کامل این پژوهش در مجله علمی Conservation Science and Practice منتشر شده است.
