ازدواج موقت یکی از اقداماتی است که در کشورهای مختلف اسلامی به عنوان یک سنت و با توجیه جلوگیری از رواج روابط و انحرافات جنسی مردان و زنان به کار می رود. در برخی از خانواده های ایرانی، صیغه محرمیت یا همان ازدواج موقت را یک فرصت کوتاه و مناسب می دانند که از این طریق دختر و پسر بالغ و گاهی حتی کودکان و خانواده هایشان امکان آشنایی بیشتری دارند. آن ها مدت زمانی را به عنوان عقد موقت دو طرف در نظر می گیرند تا مطابق با احکام اسلامی و رعایت شرع ارتباط و تعامل بیشتری برای شناخت هم داشته باشند. اما این تنها یک طرز نگاه به صیغه موقت است. از نظر فعالان حقوق زنان و کودکان، در بسیاری از موارد صیغه موقت می تواند آسیب های اجتماعی مختلفی را متوجه زنان و کودکان جامعه کند و حتی زمینه ساز و تسهیل کننده ازدواج کودکان شود. در ادامه به جزئیات بیشتری درباره متن صیغه موقت و شرایط و تاثیراتی که بر روی جایگاه اجتماعی زنان و کودکان دارد، می پردازیم.
صیغه موقت چیست؟
در ایران و در قوانین شیعه، ازدواج کردن به دو صورت دائمی و موقت انجام می پذیرد. هرکدام از این موارد ضوابط و شرایط خاص خود را دارند. در این بخش می خواهیم با عقد یا صیغه موقت آشنا شویم. صیغه موقت را می توان با خواندن یک متن کوتاه که به خطبه صیغه معروف است، بین زن و مرد جاری کرد.
این خطبه باعث محرمیت زن و مرد می شود و تعهداتی را میان آن دو رقم می زند. مهم ترین آن، مدت زمان صیغه و میزان مهریه ای است که باید برای زن تعیین شود. اما در صیغه موقت زن ادعای ارثی چندانی نسبت به مرد نمی تواند بکند و همچنین نفقه نیز به زن تعلق نمی گیرد. بر اساس دیدگاه های تشعیع با اینکه صیغه موقت یک سنت اسلامی است و از نظر شرعی مشکلی متوجه آن نیست، اما در جامعه امروزی دید مردم نسبت به این روش ازدواج چندان مطلوب و مورد پسند نیست.
بایستی بدانیم که گسترش آمار صیغه موقت می تواند نگران کننده باشد. چرا که با این روش، برخی از مردان با در نظر گرفتن مبالغی اندک به عنوان مهریه، زنان و در مواردی کودکان زیر سن قانونی را به محرمیت خود درآورده و بیشتر به ارضای نیازهای جنسی می پردازند. به واسطه عدم استقلال اقتصادی، پشتوانه و حمایت قانونی برای زنان و کودکانی که به کودک همسری مجبور می شوند، عدم پذیرش جامعه نسبت به این نوع ازدواج زنان، طرد شدگی های اجتماعی، نبود اعتماد و همدلی میان طرفین و… می تواند آسیب های جبران ناپذیری را به زنان وارد کند.
متن صیغه موقت + نکاتی درباره این نوع عقد
جاری کردن صیغه موقت به دو روش امکان پذیر است. این روش ها به شرح زیر هستند:
- خواندن متن صیغه موقت به وسیله عاقد در دفتر خانه رسمی و یا دیگر مکانها: در این روش عاقد که در اکثر مواقع یک شخصیت روحانی این نقش را برعهده می گیرد، با گرفتن وکالت از طرفین آن ها را به یکدیگر محرم می کند. متن صیغه موقت در این روش به این صورت است که عاقد می گوید ” زوّجتُ موکلتی” (نام خانم) موّکلی (نام آقا) فِی المدّه المعلومه عَلی المِهر المَعلوم”. در پایان نیز عاقد از جانب و به وکالت مرد می گوید ” قَبِلتُ التّزویج لموکلی”
- خواندن متن صیغه موقت توسط خود زوجین: در این روش همانطور که پیداست، زن و مرد خودشان بایستی خطبه یا متن صیغه موقت را بخوانند و نیازی به حضور شخص سوم نیست. شروع متن صیغه با خانم شروع می شود که می گوید” زوّجتُکَ نَفسی فِی المُدهِ المَعلومَه عَلَی المَهر المَعلُوم” و در ادامه، مرد در جواب می گوید ” قَبِلتُ التزویج”. به این صورت زن و مرد به عقد موقت یکدیگر درآمده و محرم می شوند. این اواخر برخی حتی متن صیغه موقت را به فارسی می خوانند که ترجمه آن از عربی اینچنین است: ابتدا زن می گویی: من خودم را به همسری تو در آوردم با مدت معین و با مهر معین. بعد باید مرد بگوید: قبول کردم. صیغه عقد موقت می‌تواند فقط توسط یکی از طرفین (مرد یا زن) خوانده شود. مثلا اگر مرد صیغه را می‌خواند، ابتدا به زن بگوید: آیا من وکیلم تو را به مدت و مهر معلوم شده به عقد خودم درآورم. زن در جواب می‌گوید: آری. آن‌گاه مرد این‌گونه صیغه را جاری می‌کند: من موکّلم را به ازدواج خود در آوردم در مدت و مهر مشخص شده. سپس دوباره مرد می‌گوید: قبول کردم برای خودم این طور.
با اینکه به نظر می رسد صیغه موقت چندان کار سختی نیست و طرفین ازدواج به راحتی با خواندن یک متن به زوجیت هم در می آیند، اما طبق موازین اسلامی نکاتی درباره این نوع عقد وجود دارد که در ادامه به آن ها اشاره می کنیم:
- در صورتی که شخص سومی این خطبه را بخواند بایستی کاملا عاقل و بالغ باشد.
- در صورتی که خانم و آقا به خواندن متن عربی صیغه تسلط ندارند، می تواند آن را به فارسی قرائت کنند.
- تعیین میزان مهریه و مدت زمان عقد موقت مهم است.
- برای درست بودن صیغه موقت، زن نباید در ازدواج موقت یا دائم با شخص دیگری باشد.
- در صورتی که زن قبلا ازدواج کرده بایستی ابتدا عده (پریود) خود را به پایان برساند.
اذن پدر در عقد موقت
یکی از نکات مهم درخصوص صحیح بودن عقد یا صیغه موقت، اذن پدر خانم است. در صورتی که زن اذن پدر خود را نداشته باشد، عقد جایز نیست. در بسیاری مواقع نیز این فتوا از سوی مراجع تقلید داده شده که نه تنها صیغه موقت بدون اذن پدر جایز نیست بلکه حرام بوده و از اساس مشکل دارد هر چند دیدگاههای متفاوتی میان علمای شیعه نسبت به صیغه و مقررات آن وجود دارد و چه بسا بسیاری از مردم نیز همه مفاد و موازین دینی صیغه را رعایت و اجرا نمی کنند. با این وجود یک سری استثنائات وجود دارند که باعث می شوند عدم رضایت پدر یا نبود اذن او مشکلی در روند صیغه به وجود نیاورد. مواردی که در ادامه به آن ها اشاره می کنیم از سوی برخی از مراجع تقلید مورد تایید قرار گرفته اند.
- در صورتی که خانم یک ازدواج قبلی داشته باشد، برای صیغه موقت نیازی به اذن پدر خود ندارد.
- در صورتی که ولی، سرپرست یا پدر خانم در قید حیات نباشد.
- در صورتی که پدر خانم در دسترس نباشد.
غیر از موارد و نکاتی که تاکنون درباره صیغه موقت گفته شد، شرایط این نوع صیغه با صیغه دائمی تفاوتی ندارد.
مهم ترین دلایل رواج صیغه موقت در ایران
هر چند ایران کشوری سنتی ولی رو به مدرنیته نیز است بسیاری از رسوم و سنت های آن برگرفته از قرآن و اعتقادات مذهبی است. از این منظر، بسیاری از دیدگاه ها و توجیه حکومت و برخی از رهبران دینی در خصوص صیغه موقت به این شکل است که این نوع ازدواج، روشی آسان و کم هزینه برای جلوگیری از فحشا و انحرافات جنسی است. همچنین به کمک آن می توان زنان بد سرپرست، بی سرپرست و بیوه یا کسانی که به نوعی تنگدست و فقیر به شمار می روند را سروسامان داده و حمایت کرد.
بسیاری بر این باورند این مهم ترین دلیلی است که باعث شده برخی از مردان در ایران به عقد موقت روی می آورند. چرا که مسئولیت کمتری برای آن ها به همراه دارد و در عین حال، به تمامی نیازها و خواسته های جنسی آنان نیز پاسخ داده می شود. البته که این نظریه باعث شده تا بسیاری از فعالین حقوق زنان و کودکان اعتراضاتی نسبت به این روش ازدواج داشته باشند. آن ها بر این باورند که صیغه موقت، تنوع طلبی را در مردان بیشتر کرده و علاوه بر این، به نیازهای عاطفی زنان، شئون و شخصیت زنان و جایگاه اجتماعی آن ها اهمیتی داده نمی شود و برخی حتی این نوع ازدواج را نوعی روسپی گری شبهه قانونی نیز می نامند.
چه راهکارهایی برای کاهش اثرات منفی صیغه موقت وجود دارد؟
در این جا با چند راهکار کاربردی برای کاهش مضرات عقد موقت که توسط جناب کامیل احمدی تهیه شده آشنا می شویم. قطعا نمی توان گفت وجود این قوانین می تواند حقوق نقض شده زنان درگیر با ازدواجهای موقت را در اجتماع به طور کامل به آن ها برگرداند. اما با این وجود می توان امید داشت که سلامت عاطفی و روحی آن ها تا حد زیادی تضمین شود.
- اصلاح قوانین ازدواج موقت با تاکید بر سن خانم ها.
- ممنوع کردن هر گونه ازدواج کودکان و یا صیغه محرمیت که زیر سن ۱۸ سال انجام پذیرد
- الزام ثبت قانونی و رسمی عقد موقت در دفاتر ازدواج
- محدود کردن عقد موقت به دفاتر ازدواج و عدم انجام آن در بیرون از این مراکز
- برگزاری جلسات مستقل مشاوره روانی و ازدواج پیش از عقد موقت
- قانون گذاری برای ارائه حق انحلال ازدواج و اصلاح قوانین موجود در خصوص حضانت و مسئولیت کودکان حاصله از این ازدواجها
-
قانون گذاری درخصوص تصویب حق نفقه و…
این مطلب صرفا جنبه تبلیغاتی داشته و فوت و فن هیچ مسئولیتی را در رابطه با آن نمی‌پذیرد
