یک گونه کوچک از ارکیده که به‌تازگی در رشته‌کوه‌های آند کلمبیا کشف شده است اکنون با نام علمی Lepanthes nasariana شناخته می‌شود. این گیاه در ارتفاع ۹۲۰۰ تا ۱۱۸۰۰ پایی از سطح دریا و در جنگل‌های سرد و مه‌آلود زندگی می‌کند. تغییرات اقلیمی شدید باعث شده است که گونه‌های دوستدار سرما در نوارهای کوچک‌تری از زیستگاه محدود شوند. این تغییرات هشدار می‌دهد که این ارکیده تازه‌نام‌گذاری‌شده ممکن است در طول یک عمر انسانی زیستگاه مناسب خود را از دست بدهد.
این تحقیق به سرپرستی «خوان سباستین مورنو»، پژوهشگر دانشگاه دِل‌وایه کلمبیا انجام شده است. او سال‌هاست که روی ارکیده‌های ارتفاعات آند کار می‌کند و پژوهش‌هایش نشان می‌دهد گونه‌های کوهستانی قبل از مستندسازی کامل در حال تغییر سریع تحت فشار اقلیمی هستند.
آشنایی با ارکیده Lepanthes nasariana
در جنگل‌های ابری و نواحی چمنی موسوم به «پارامو» که بالاتر از خط درختی قرار دارد، این ارکیده روی شاخه‌های درختان رشد می‌کند. هر بوته تنها چند سانتی‌متر ارتفاع دارد و برگ‌های ضخیم همراه با گل‌های قرمز و طلایی دارد که زیر برگ میزبان قرار می‌گیرند.
بیشتر جمعیت‌ها به‌صورت «اپی‌فیت» رشد می‌کنند. این گیاهان روی تنه و شاخه درختان قرار می‌گیرند و رطوبت مورد نیاز خود را از باران یا مه جذب می‌کنند نه از خاک. اپی‌فیت‌ها به درختان آسیب نمی‌زنند و صرفاً از آن‌ها به عنوان تکیه‌گاه استفاده می‌کنند.
برای رسیدن به بخشی از جمعیت‌ها، گروه‌های میدانی ناچار به ساعت‌ها پیاده‌روی روی یال‌های گِلی و عبور از رودخانه‌های یخ‌زده در مناطق حفاظت‌شده بودند. بخشی از زیستگاه این گونه در پارک‌های ملی واقع شده است، اما برخی نمونه‌ها در تکه‌جنگل‌های کوچک نزدیک زمین‌های کشاورزی دیده می‌شوند که تغییر کاربری در آن مناطق فشار بیشتری بر گونه وارد می‌کند.
کشف پس از آغاز افول
پژوهشگران اصطلاح «اثر ناصار» را برای گونه‌هایی مانند Lepanthes nasariana مطرح کرده‌اند. اصطلاحی که برای مواردی به‌کار می‌رود که یک گونه تازه توصیف می‌شود، اما مدل‌های اقلیمی پیش‌بینی می‌کنند این گونه به‌زودی ناپدید می‌شود.
نام این اثر اشاره‌ای به «سانتیاگو ناصر» شخصیت رمان «وقایع‌نگاری یک مرگ از پیش اعلام‌شده» اثر گابریل گارسیا مارکز دارد. مردی که سرنوشت او مدت‌ها پیش از آگاهی خودش مشخص شده بود.
طبق یک مطالعه اخیر، حدود سه چهارم گونه‌های گیاهی که هنوز به‌طور رسمی توصیف نشده‌اند، در آستانه انقراض قرار دارند. این الگو نشان می‌دهد بسیاری از کشفیات آینده به‌ویژه در «نقاط داغ تنوع زیستی» ممکن است پیش از شناسایی کامل در مسیر از دست رفتن باشند.
در سراسر آندهای گرمسیری، دانشمندان می‌بینند که نوارهای اقلیمی مناسب گیاهان سردپسند پراکنده‌تر شده‌اند و به ارتفاعات بالاتر حرکت می‌کنند.
در یک مدل‌سازی درباره درختان «پولی‌لپیس»، پژوهشگران کاهش زیستگاه و گسستگی ارتباط بین جنگل‌های پایین‌دست و بالادست را برای قرن حاضر پیش‌بینی کرده‌اند.
اقلیم در حال نابودی Lepanthes nasariana است
برای بررسی آینده این ارکیده، پژوهشگران یک «مدل توزیع گونه» یا SDM ساختند. این ابزار با ترکیب داده‌های اقلیمی و نقاط مشاهده شده، مناطق بالقوه مناسب زیست را تعیین می‌کند.
نتایج نشان می‌دهد در سناریوی «انتشار بالای گازهای گلخانه‌ای»، این گونه تا سال ۲۰۹۰ حدود ۹۶ درصد از زیستگاه مناسب خود را از دست می‌دهد. در این حالت تنها بخش‌های کوچکی از دو پارک ملی کلمبیا به عنوان پناهگاه باقی می‌مانند.
حتی در سناریوی میانی نیز کاهش قابل توجه زیستگاه نسبت به امروز دیده می‌شود. برای گونه‌ای که در کمتر از ده نقطه شناخته شده است، چنین کاهش شدیدی محیطی بسیار مخاطر‌ه‌آمیز ایجاد می‌کند.
البته عدم قطعیت‌هایی وجود دارد چون مدل بر تعداد محدودی داده تکیه دارد و فرض می‌کند اقلیم عامل اصلی تعیین‌کننده زیستگاه است. این مدل‌ها نمی‌توانند تمام خُرداقلیم‌ها یا تهدیدهای محلی را ثبت کنند، اما ابزار ارزشمندی برای شناسایی گونه‌هایی هستند که باید پیش از مشاهده افول، مورد توجه قرار گیرند.
گرما علیه زندگی در سایه‌بان جنگل
ارکیده‌ها بخشی از گروه بزرگ‌تر اپی‌فیت‌ها هستند که سهم قابل توجهی از تنوع کوهستان‌های گرمسیری را تشکیل می‌دهند. در یک تحلیل نئوتروپیکال روی بیش از ۱۱۰۰۰ گونه، مشخص شد نزدیک به ۶۰ درصد آن‌ها هم‌اکنون در معیارهای تهدید قرار می‌گیرند.
طبق آزمایش‌های جدیدی که در آن اپی‌فیت‌های کوهستانی به مناطق گرم‌تر منتقل شدند، در سناریوی انتشار بالا بین ۵ تا ۳۶ درصد گونه‌ها ممکن است ناپدید شوند. این آزمایش‌های کوتاه‌مدت هشدار مدل‌ها را تکرار می‌کند و نشان می‌دهد حتی گیاهانی که مقاوم به نظر می‌رسند شاید تحمل گرمای مداوم را نداشته باشند.
آسیب‌پذیری پنهان ارکیده‌ها آشکار شده است
چون ارکیده‌ها معمولاً به قارچ‌ها و گرده‌افشان‌های خاصی وابسته هستند، تغییرات دما و رطوبت می‌تواند روابط اکولوژیک ضروری برای پایداری جمعیت را مختل کند.
گونه Lepanthes nasariana در فهرست سرخ IUCN در رده «کمترین نگرانی» قرار دارد، اما براساس دامنه واقعی انتشار، باید در رده «به‌شدت در خطر» ارزیابی شود.
به‌روزرسانی پایگاه‌های جهانی نشان می‌دهد بسیاری از اپی‌فیت‌ها دامنه زیستی بسیار کوچک‌تری نسبت به تصور قبلی دارند که این موضوع آسیب‌پذیری آن‌ها را در برابر شوک‌های اقلیمی افزایش می‌دهد.
اگر این دامنه‌ها نادرست برآورد شوند، ارزیابی خطر نیز ممکن است گمراه‌کننده باشد.
حفاظت از پناهگاه‌های جنگلی
حفاظت از جنگل‌هایی که Lepanthes nasariana در آن‌ها رشد می‌کند شامل حفظ سایه، رطوبت، و ارتباط بین زیستگاه‌ها است تا جیب‌های خنک با افزایش دما پابرجا بمانند.
مدیران محیط زیست می‌توانند از ایجاد جاده یا پاک‌تراشی در نزدیکی این «پناهگاه‌های اقلیمی» جلوگیری کنند. این جیب‌های کوچک منطقه‌هایی هستند که در برابر گرمایش مقاومت بیشتری دارند، اما بسیار آسیب‌پذیرند.
بانک‌های بذر، باغ‌های گیاه‌شناسی، و برنامه‌های تکثیر خارج از زیستگاه، نمونه‌هایی از حفاظت «برون‌زیستگاهی» هستند. این روش‌ها برای ارکیده‌های کوچک می‌تواند زمان ارزشمندی بخرد تا جوامع انسانی اقدامات کاهش انتشار را پیش ببرند.
درس‌هایی از سرگذشت Lepanthes nasariana
وقتی کشورها انتشار گازهای گلخانه‌ای را کاهش دهند و حفاظت کوهستان‌ها را تقویت کنند، بقای این ارکیده در زیستگاه طبیعی شانس بیشتری خواهد داشت.
در کلمبیا و سایر کشورهای آند، همکاری با راهنمایان محلی که شناخت عمیقی از کوهستان دارند می‌تواند در شناسایی و پایش جمعیت‌ها مفید باشد. مردم محلی نخستین کسانی هستند که کاهش رطوبت، نازک شدن مه، یا کم‌رنگ شدن شکوفه‌ها را مشاهده می‌کنند و این داده‌ها برای برنامه‌ریزی حفاظتی بسیار ارزشمند است.
این مطالعه در مجله PhytoKeys منتشر شده است.
نظر شما درباره خطر انقراض گیاهان کوهستانی چیست؟ دیدگاه خود را ثبت کنید یا این مطلب را با علاقه‌مندان طبیعت به اشتراک بگذارید.
